WSPÓŁCZESNE MODELE SZKOŁY EUROPEJSKIEJ NA PRZYKŁADZIE SYSTEMÓW EDUKACYJNYCH ANGLII I FRANCJI
Wstęp
W krajach europejskich wiele uwagi poświęca się działaniom oświatowym, które wiążą się z przygotowaniem społeczeństwa do życia i pracy w aktualnych warunkach społecznych.
Edukacja społeczeństwa, które będzie charakteryzowało się wysokim stopniem świadomości społeczno - politycznej jest głównym zadaniem, przed którym stoi polityka oświatowa krajów zrzeszonych w Unii Europejskiej.
Istotą polityki oświatowej jest dokonywanie wyboru i podejmowanie decyzji w sprawach celu, kierunku, treści i organizacji oświaty oraz wychowania, a jednocześnie planowanie działalności oświatowo - wychowawczej. Polityka oświatowa każdego kraju zależna jest m.in. od ustroju społeczno - politycznego, systemu ekonomicznego, rozmieszczenia ludności, struktury zawodowej obywateli. Funkcjonowanie systemu oświaty i osiągane efekty, a polityka, gospodarka i ekonomia danego kraju tworzą ścisły związek. Ta współzależność wpływa na kształtowanie się i funkcjonowanie oświaty.
System oświatowy każdego kraju kształtował się przez wieki narodowej historii. Stał się strukturą dostosowaną do swoistych warunków ekonomicznych, demograficznych, politycznych, ustrojowych i społecznych. Każdy z systemów kształtował się na drodze powolnej przebudowy, lub w wyniku burzliwych przemian.
W tej pracy pragną przedstawić systemy oświatowe dwóch europejskich krajów, które odgrywają bardzo znaczącą rolę w Unii Europejskiej, są to: Francja i Wielka Brytania.
Szkolnictwo we Francji
Francja jest republiką o systemie parlamentarno - prezydenckim. Cechą charakterystyczną tego systemu jest centralizm zarządzania oraz szerokie uprawnienia w zakresie sprawowania władzy przez prezydenta.
Szkolnictwem i wychowaniem kieruje we Francji wiele ministerstw, które prowadzą własną politykę edukacyjną. Jednak najważniejsza rolę odgrywa Ministerstwo Edukacji Narodowej, którego zarządzenia przekazywane są do wykonania władzom regionalnym, działającym w okręgach, czyli akademiach, w departamentach i w szkołach.
Terytorium Francji zostało podzielone na 27 okręgów szkolnych tzw. akademii. Zarządzają nimi Rektarzy, minowani przez prezydenta Republiki. W każdym głównym mieście departamentu urzęduje przedstawiciel rektora czyli Inspektor Akademii, kierujący w departamencie wszystkimi urzędami zależnymi od Ministerstwa Edukacji. Mianuje on także dyrektorów przedszkoli, szkół elementarnych, średnich pierwszego i drugiego stopnia.
Reformy przeprowadzane w szkołach francuskich dotyczą przede wszystkim zmian strukturalnych i programowych. System edukacyjny we Francji jest od wielu lat silnie scentralizowany, dzięki czemu nauczyciele posiadają status urzędników państwowych. Wysoki poziom szkolnictwa spowodował pojawienie się wybitnych intelektualistów oraz prawie zlikwidował analfabetyzm. Mimo to przedstawiciele różnych warstw społecznych w dalszym ciągu nie posiadają równych szans na polu kształcenia.
Na terenie tego kraju znajduje się wiele szkół prywatnych, z których większość to szkoły katolickie, chociaż istnieją też protestanckie i żydowskie. Kształcą one około 17 % uczniów. Prawie 25 % wszystkich absolwentów szkół ponadpodstawowych zamierza kontynuować naukę w szkołach wyższych. W większości szkół prywatnych państwo wypłaca pensje i pokrywa niektóre koszty operacyjne, pod warunkiem, że realizowane są pewne wytyczne programowe. Dzięki temu czesne są stosunkowo niskie.
Przedstawiony poniżej schemat przedstawia organizację systemu szkolnictwa we Francji.
Pierwszym szczeblem wychowania i nauczania jest przedszkole (l' ecole maternalle). Obejmuje ono dzieci w wieku od 3 lat do 6 lat. Dopuszcza przyjęcie dzieci 2 - letnich. Ze względu na coraz większą aktywność zawodową Francuzek, ponad 90 % dzieci w wieku 3 - 6 lat uczęszcza do przedszkoli. W wielu miastach i regionach przedszkola publiczne są przepełnione. Ma na to wpływ powszechne przekonanie o istotnym wpływie wychowania wczesnoszkolnego na rozwój psychiczny, fizyczny, moralny i społeczny dziecka. Dodatkowym elementem jest wielkie zaufanie do działań wychowawczych przedszkoli, wyrównujących szanse oświatowe dzieci.
Następnym szczeblem edukacji jest szkoła elementarna (l' ecole elementaine). Rozpoczyna ona 10 - letni, obowiązkowy cykl nauki szkolnej, w całości obejmujący pięcioletni okres nauczania początkowego. Pięcioletnia szkoła podstawowa dzieli się na trzy etapy:
CP - przygotowawczy - (cycle preparatoire) - pierwszy rok nauczania wstępnego;
CE i CE2 - elementarny (cycle elementaire) - 2 lata nauczania;
CM1 i CM2 - średni (cycle moyen) - 2 lata nauczania.
W szkole tej obowiązują zasady jednolitości, obowiązkowości, bezpłatności i świeckości. Rozpoczęcie nauki szkolnej jest uzależnione od dojrzałości umysłowej i fizycznej dziecka. Naukę w cyklu przygotowawczym mogą podjąć dzieci 5 - letnie i 7 - letnie, uzależnione jest to od wspólnej decyzji lekarza, nauczyciela i rodziców, w oparciu o uzyskane wyniki w trakcie nauczania przedszkolnego. Daje to możliwość wyrównania startu szkolnego dla wszystkich uczniów. Mimo to 98 % dzieci może rozpocząć naukę w wieku lat 6. Dziecko zdolne po wstępnej obserwacji ma możliwość przejścia do klasy programowo wyższej. Istnieje też możliwość powtórzenia klasy. Dzieci majce trudności w nauce objęte są pracą zespołów reedukacyjnych na terenie szkoły lub poradni wychowawczych.
Kolejny szczebel kształcenia to czteroletnie kolegium. Jest to szkoła średnia pierwszego stopnia. Obowiązkowa nauka obejmuje dzieci w wieku 11 - 15 lat. Prawie we wszystkich szkołach stosowany jest ten sam ogólny program nauczania. Nauka odbywa się w 2 etapach:
2 - letniej obserwacji (cycle d' observation ) - prowadzone są obserwacje dziecka mające na celu określenie predyspozycji co do jego dalszej drogi kształcenia. Pierwszy rok nauki to tzw. la sixieme (klasa szósta), a drygi la cinquieme (klasa piąta);
2 - letniej orientacji (cycle d' orientation), na którą składają się la quatrieme (klasa czwarta) i la troisieme (klasa trzecia). Po ukończeniu klasy trzeciej uczeń przystępuje do egzaminu, którego zaliczenie pozwala mu otrzymać dyplom ukończenia gimnazjum.
Program pierwszego i drugiego roku nauczania w cyklu obserwacji jest jednolity dla wszystkich uczniów. Uczeń poddany jest ścisłej obserwacji pedagogicznej, psychologicznej i medycznej. Zwraca się uwagę na uzdolnienia, wyniki i postępy w nauce co umożliwia określenie predyspozycji ucznia co do jego dalszego kształcenia. Młodzież, która po ukończeniu cyklu obserwacji nie chce kontynuować nauki w college, może rozpocząć naukę w szkołach zawodowych. Uczniowie najzdolniejsi i nie mający trudności w nauce kontynuują kształcenie w cyklu orientacji, który przygotowuje ich do samodzielnego wyboru dalszej drogi szkolnej. W podjęciu tej decyzji pomaga im grono pedagogiczne, pedagog i lekarz. Naukę w kolegium uczniowie kończą egzaminem, składanym przed komisją departamentalną. Po uzyskaniu pozytywnego wyniku otrzymują dyplom ukończenia kolegium.
Uczniowie w wieku 15 - 18 lat mogą wybrać tok nauczania przygotowujący do studiów uniwersyteckich lub pracy w obranym zawodzie.
Nauczanie przygotowujące do studiów uniwersyteckich obejmuje trzy lata i objęta jest nim młodzież między 15 a 18 rokiem życia. Jest to kształcenie ogólnokształcące lub techniczn0 - zawodowe.
Nauczanie przygotowujące do pracy w obranym zawodzie obejmuje młodzież od 15 do 17 roku życia. Otrzymują oni świadectwo maturalne lub dyplomy umożliwiające wykonywanie zawodu.
Następnym szczeblem edukacji jest szkolnictwo wyższe - Uniwersytety - Ecole superieure - Universites.
Każdy kto zadał egzamin maturalny, może kształcić się nieodpłatnie w jednym z 77 uniwersytetów francuskich. Taką decyzję podejmuje około 33 % młodych ludzi, co stanowi największy procent w krajach Europy Zachodniej. Problem polega jednak na tym, że po pierwszym roku studenci podlegają bardzo ostrej selekcji. Egzaminy zdaje tylko 30 - 40 % z nich ( np. na medycynie co 5 osoba). Ci, którym się nie powiodło, mogą zadowolić się innymi rozwiązaniami, np. podjąć naukę w 2 - letnim college iiniversitaire. Zwiększająca się liczba osób, które nie dostają promocji na drugi rok studiów, uzależniona jest od dość ograniczonego systemu stypendiów państwowych, które otrzymuje zaledwie co ósmy student.
Przyznawane na uczelniach tytuły naukowe różnią się nieco od ich odpowiedników w innych krajach. Po trzech latach otrzymuje się licence, która odpowiada angielskiemu tytułowi BA (Bachelor of Arts) i polskiemu licencjatowi. Następnie można się starać o uzyskanie maitrise - mniej więcej odpowiednika angielskiego MA (Master of Arts) i polskiego tytułu magistra. W niektórych dziedzinach istnieje możliwość podjęcia studiów podyplomowych. Napisanie prestiżowego doktoratu, koniecznego do zdobycia tytułu profesora, trwa wiele lat i wymaga przeprowadzenia wysoce specjalistycznych badań naukowych. Najwyższy stopień kwalifikacji nauczycielskich nosi nazwę agregation.
Niektórzy z najzdolniejszych i najambitniejszych młodych Francuzów nie studiują w przepełnionych uniwersytetach. Około 5 % studentów kształci się w 140 prestiżowych grandes ecoles, które zapewniają wykształcenie w takich dziedzinach, jak zarządzanie, inżynieria i nauki stosowane. Studenci nie płaca czesnego, czasem otrzymują stypendia, zobowiązując się jednak, że po ukończeniu takiej szkoły przez jakiś czas będą pracować w urzędach państwowych. Absolwenci grandes ecoles trafiają często na wysokie stanowiska kierownicze w sektorze publicznym, zasilają szeregi mniej prestiżowego sektora prywatnego lub zostają politykami.
Francuski system kształcenia nauczycieli określony jest dekretem MEN z 1979 roku i odbywa się na poziomie szkolnictwa wyższego. Okres kształcenia podzielony jest na 2 etapy i trwa minimum 4 lata.
2 lata studiów w dowolnej dziedzinie na uniwersytecie lub w szkole pomaturalnej;
2 lub 3 lata w szkołach pedagogicznych.
Kadrę do przedszkoli i szkół elementarnych przygotowują szkoły pedagogiczne. Nabór odbywa się na podstawie egzaminu konkursowego. Słuchacz otrzymuje stypendium na 2 lata. Ale po ukończeniu nauki musi odpracować jako nauczyciel minimum 10 lat.
Nauczyciele szkól średnich muszą ukończyć 2 lata studiów uniwersyteckich oraz 3 lata w wyższych szkołach pedagogicznych. Po złożeniu końcowego egzaminu otrzymują tytuł nauczyciela mianowanego. Ma wówczas prawo do zatrudnienia we wszystkich typach szkół.
Kształcenie ustawiczne nie jest obowiązkowe. Prowadzą je akademie w formie staży, w okresie wakacyjnym. Noszą one nazwę uniwersytetów letnich. Szkolenia obejmują najczęściej problemy związane z poszukiwaniem nowych metod nauczania.
Silnie scentralizowany system szkolny, duża liczba dopuszczalnych wariantów dróg kształcenia, rozbudowany sposób poradnictwa pedagogoczno - zawodowego, to główne cechy francuskiego systemu oświatowego.
Głównym problemem szkoły francuskiej jest edukacja dzieci emigrantów, które stanowią 9 % ogółu liczby uczniów. Dlatego władze oświatowe uznały klasę szkolną za podstawową jednostkę odpowiedzialną za adaptację dzieci obcokrajowców w życiu społeczno - kulturalnym. Realizuje ona więc dwa podstawowe cele:
zmniejszenie różnic wynikających z różnorodności religijnych, ekonomicznych, itp.;
kontynuację nauki języka ojczystego i języka francuskiego.
W szkołach elementarnych do realizacji tego zadania powoływane są klasy wstępne, w kolegiach - adaptacyjne, a na poziomie szkól średnich - klasy międzynarodowe.
Szkolnictwo francuskie tak jak i inne systemy boryka się z problemem niepowodzeń szkolnych oraz brakiem kandydatów do zawodu nauczycielskiego. Ten ostatni problem wiąże się z niskim poziomem wynagrodzeń i wysokimi wymaganiami egzaminu końcowego, a jednocześnie ze spadkiem prestiżu wykonywanego zawodu.
Szkolnictwo w Wielkiej Brytanii
Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej jest dziedziczną monarchią konstytucyjną, opartą na demokracji parlamentarnej. Władzę ustawodawczą sprawuje król i 2 - izbowy Parlament, natomiast wykonawcza powoływana przez monarchę rząd.
Administracja szkolna jest zdecentralizowana. Zarządzają nią organy administracji centralnej i lokalnej w poszczególnych krainach historycznych, czyli: Anglii, Walii, Szkocji i Irlandii Północnej. Nad realizacją ustaleń administracji czuwa 600 królewskich inspektorów oświatowych.
W Wielkiej Brytanii na rzecz oświaty przeznaczone jest 5,2 % produktu krajowego brutto. W Królestwie znajduje się ponad 35 000 szkół i 70 collegów, w których zatrudnionych jest 550 000 nauczycieli.
Oświatę w Wielkiej Brytanii charakteryzuje:
autonomia 4 krain historycznych;
zdecentralizowana administracja szkolna;
samodzielność placówek edukacyjnych;
wielotorowość kształcenia.
Struktura systemu szkolnego Wielkiej Brytanii jest zróżnicowana. Wiele podobieństw zawierają systemy Anglii i Walii, ale systemy Szkocji i Irlandii Północnej są odmienne. W systemach tych występują inne typy szkół, programów i odmienna organizacja pracy szkolnej.
Przedstawiony powyżej schemat przedstawia organizację systemu szkolnego w Anglii i Walii. Przedszkole jest pierwszą instytucją wychowawczą na terenie całego Królestwa. Obejmuje ono swoją opieką dzieci w wieku od 3 do 5 lat. I nie jest obowiązkowe. Wszystkie problemy związane z prowadzeniem tych placówek rozwiązują władze lokalne przy pomocy rodziców.
Obowiązek szkolny trwa 11 lat i obejmuje dzieci w wieku od 5 - ego roku życia do 16 roku. Umożliwia rozpoczęcie nauki w wieku 4 lat.
Szkoła początkowa w Anglii i Walii dzieli się na dwa etapy:
szkoły małego dziecka (infant schools) - dzieci w wieku od 5 do 8 lat.
Szkoły dla dzieci starszych (junior schools) - dzieci w wieku od 8 do 11 lat.
Natomiast w Irlandii Północnej i Szkocji szkoły początkowe trwają 6 i 7 lat.
Kolejny szczebel szkolny to szkoły średnie. W Anglii i Walii po egzaminie wstępnym uczniowie mogą rozpocząć edukację w 3 typach szkół:
szkoła rozszerzona (comprehensive schools) - uczęszcza do nich 89 % ogółu uczniów, szkoły te realizują ogólnokształcący program nauczania, który umożliwia szeroki wybór dalszego kształcenia;
szkoła nowoczesna (modern schools) - uczęszcza do nich 5 % ogółu uczniów, są to placówki ogólnokształcące, z trzema grupami przedmiotów: humanistycznymi, matematyczno - przyrodniczymi, praktycznymi;
szkoła gramatyczna (grammar schoools) - uczęszcza do nich 3 % ogółu uczniów, są to klasyczne szkoły o charakterze klasyczno - humanistycznym, których głównym celem jest przygotowanie uczniów do studiów uniwersyteckich.
W Irlandii Północnej występują dwa rodzaje szkól średnich:
szkoły pośrednie - bezpłatne, skupiające uczniów słabszych;
szkoły gramatyczne.
W Szkocji najpopularniejszą formą szkół są rozszerzone szkoły średnie, które dzielą się na dwa 3 - letnie cykle kształcenia.
Ważnym elementem Brytyjskiego systemu szkolnego są szkoły prywatne. Te ekskluzywne placówki, w których panuje surowa dyscyplina realizują klasyczno - humanistyczny program nauczania. Są to szkoły płatne, ale czasem dotowane. Selekcja do tych szkól jest bardzo ostra.
Nauczyciele i wychowawcy przedszkoli i szkół początkowych muszą ukończyć 3 lub 4 - letnie szkoły pedagogiczne. Na potrzeby szkolnictwa średniego kadrę przygotowują podyplomowe studia uniwersyteckie.
Kształcenie ustawiczne nauczycieli jest nieobowiązkowe. Odbywa się w czasie godzin pracy dydaktycznej.
Wiele uwagi poświęca się w całym Królestwie zmianom orientacji zawodowej i metod nauczania. Lansuje się zespołowe i grupowe metody pracy ucznia.
Wielkim problemem tej oświaty jest brak drożności poziomej tego systemu edukacji. Uczeń w wieku 11 lat podejmuje decyzję o dalszej drodze kształcenia i zmiana tej decyzji jest bardzo trudna.
1
2