Bogdanowicz M. „Psychologia kliniczna dziecka”

I. Lęki dzieci i ich geneza.
Uznaje się, że lęki występują u wszystkich dzieci i są charakterystyczne dla ich rozwoju. Porównywane są do choroby wieku dziecięcego, której każdy musi doświadczyć.
LĘKI NOCNE- pojawiają się między 3. a 5. r.ż
W wieku 4,5 lat często pojawiają się nieuzasadnione lęki przed zjawiskami atmosferycznymi, zwierzętami itd.
Różne koncepcje psychologiczne człowieka gdzie indziej upatrują genez lęku.

Rozróżnić należy pojęcia strachu i lęku, które błędnie bywają używane jako zamienne.
STRACH:
-emocja początkowo wrodzona, która pojawia się jako reakcja na bodźce zagrażające, czyli bodźce bólowe, dźwiękowe, utraty równowagi itp., by potem rozszerzyć się na sytuacje, sygnały słowne, które związane są z bliskością w czasie z bodźcami pierwotnymi w oparciu o mechanizm warunkowania, modelowania czy uczenia się
-reakcje te są rozszerzane na początkowo obojętne bodźce czy sytuacje
-emocja ta powstaje już w okresie prenatalnym i towarzyszy nam do końca życia
-natężenie strachu zmienia się z uwagi na siłę, rodzaj i znaczenie bodźca; wiedza zdobyta w ciągu życia może tonizować, nasilać lub likwidować strach na niektóre bodźce
-aktywizuje się na skutek oddziaływania bodźców zewnętrznych i bodźca wewnętrznego- bólu
-przystosowawcza rola strachu= mobilizowanie do ucieczki lub ataku w chwili zagrożenia
LĘK:
-proces wewnętrzny, nie związany z bezpośrednim zagrożeniem lub bólem
-wzbudzany wewnętrznie i stanowi przewidywanie zagrożenia (oczekiwanie go) w przewidywaniu niebezpieczeństw
-przystosowawcza rola lęku= możliwie jak najlepsza adaptacja do możliwości wystąpienia zagrożenia

Badania neurofizjologiczne: różnica między tymi reakcjami, bo w okresie doznawania tych emocji zaangażowane są inne obszary mózgu.
STRACH JEST PIERWOTNY I Z NIEGO WYNIKA LĘK!

Rodzaje lęków:
a. odtwórczy: tworzy się na bazie uwewnętrzniania reakcji strachu, jest więc wyzwalany przez bodźce, które uprzednio działały na dziecko (dotyczy zdarzeń, jakich doświadczyło)
b. wytwórczy: jego źródło tkwi w lękowych wyobrażeniach wytwórczych, czyli obrazach, przedmiotach, osobach i zdarzeniach niedoświadczonych wcześniej, a mających uwarunkowania w wyobraźni dziecka (np. duchy, wiedźmy); wpływ mowy wraz z wiekiem wzrasta rola słów jako generalizatorów lęków (wzrasta sprawność intelektualna)
c. lęk mający swoją genezę w niezaspokojonych potrzebach: bolesne odczuwanie braku; niezaspokojenie potrzeb fizjologicznych prowadzi do szeregu nieprawidłowości w rozwoju- od niedożywienia i jego konsekwencji biologicznych do śmierci włącznie; podobnie z potrzebami psychicznymi;
choroba sieroca- wypływa z niezaspokojonej potrzeby bezpieczeństwa; prowadzi do upośledzenia umysłowego, emocjonalnego, społecznego oraz zaburzeń somatycznych, które mogą doprowadzić nawet do śmierci ;
jeśli rodzice niedostatecznie sygnalizują dziecku, że jest dla nich ważne silny lękDZ próbuje go zmniejszyć np. poprzez stały kontakt z matką;
Ważne jest też zaspokojenie potrzeb poznawczych (DZ nie rodzi się jako tabula rasa).
d. lęki związane z obrazem własnej osoby: najpóźniej pojawia się jako poczucie bycia gorszym; potrzeba postrzegania siebie pozytywniebuduje to wiarę w swoje siły, mobilizuje do działania; opinie negatywne lęk, oczekiwanie kolejnych niepowodzeń, pesymizm, zamykanie się w sobie, ucieczka od świata lub autodestrukcja

II. Lęki- objawy i formy występowania.
a. LĘK SPEŁNIAJĄCY ROLĘ PRZYSTOSOWAWCZĄ:

-mobilizuje do działań chroniących przed realnym zagrożeniem, przewidywanym, prawdopodobnym lub zabezpiecza przed niezaspokojeniem potrzeb
-ułatwia uczenie się zachowań społecznych, pogłębia empatię, uwrażliwia DZ na otoczenie
-mobilizując do działania umożliwia wypracowanie sposobów tego działania
-efektywne poradzenie sobie z zadaniamiwiara w swoje możliwości i kształtowanie poczucia własnej wartości opartego na realnych podstawach- kompetencjach
b. LĘK PATOLOGICZNY:
-lęk staje się patologiczny, gdy stale dominuje w zachowaniu DZ, a permanentne doznawanie go prowadzi do powstawania szeregu zaburzeń - reakcje lękowe tracą rolę przystosowawczą, stają się nieadekwatne do bodźców
-dominacja lęku prowadzi do zaburzonego funkcjonowania DZ na zewnątrz (środowisko) i wewnątrz (w nim samym; ciągłe napięcie i oczekiwanie zagrożenia, niepokój w związku z każdą nową sytuacją)
-komponenta wegetatywna: dezorganizacja zachowania i przyczynienie się do złego samopoczucia DZ dezorganizacja, blokowanie lub wzmacnianie zachowań chaos w działaniu, agresja lub bierność i apatia

SFERY WYSTĘPOWANIA LĘKU:
a. wegetatywna: dotyczy
-układu pokarmowego i wywołuje suchość jamy ustnej, nadmierne ślinienie się, wzmożoną perystaltykę jelit, biegunki, parcie na kał
-układu oddechowego przyspieszenie oddechu
-układu krążenia przyspieszenie akcji serca, zaczerwienienie bądź bladość skóry
-układu nerwowego rozszerzenie źrenic
-układu hormonalnego wzmożona potliwość
-układu moczowo-płciowego parcie na mocz
-układu motorycznego wzmożone napięcie mięśniowe
Dolegliwości somatyczne ujawniają się najczęściej w postaci bólów głowy, brzucha, bezsenności.
b. sprawności myślenia (sfera poznawcza): luki w pamięci, zapominanie, niemożność skoncentrowania się, chaos i gonitwa myśli, a później pustka
c. emocji: uczucie męczącego napięcia, drażliwości, złość lub płaczliwość, przygnębienie, lepkość emocjonalna
d. zachowań (sfera behawioralna): trudności z mówieniem, drżenie, wysoki i nerwowy śmiech, zgrzytanie zębami, niepokój ruchowy bądź zahamowania ruchowe; zachowania o charakterze przymusowym: stereotypy ruchowe, ssanie kciuka, obgryzanie paznokci, stereotypy słowne…

Uwarunkowania reakcji fizjologicznych, jakie powstają w wyniku przeżywania silnych emocji:
Reakcje na stres mają swoją genezę w regulacji:
a. autonomicznego układu nerwowego: składa się z dwóch części:
-współczulnej, mającej ścisłe powiązania z tą częścią nadnerczy, która wydziela adrenalinę, tworząc układ współczulno-nadnerczowy pośredniczący w reakcjach walcz lub uciekaj (odpowiedzialnych m.in. za zwiększoną krzepliwość krwi, przyspieszenie akcji serca itd.),
- przywspółczulnej, wywołujący z reguły reakcje relaksacyjne;
b. ośrodkowego układu nerwowego.

Podwzgórze kontroluje reakcje autonomicznego układu nerwowego i bezpośrednio reguluje czynności organizmu. Podwzgórze łączy się z przysadką, która kontroluje wydzielanie hormonów przez inne gruczoły, a więc pośrednio reguluje czynności wielu narządów.
Podwzgórze jest kontrolowane przez układ limbiczny, który jest względnie (nie całkowicie) oddzielony od kory, istotnej dla procesów myślowych, wyobraźni, świadomości.
Świadome doświadczanie strachu uruchamia połączenia między korą a układem limbicznym, co powoduje dalsze reakcje i w efekcie prowadzi do wzorca reakcji opartego na aktywności układu podwzgórzowo-przysadkowego oraz kory nadnerczy (H. Sely) tzw. WZORZEC OGÓLNEGO ZESPOŁU ADAPTACYJNEGO; jego fazy:
1. Stadium reakcji alarmowej, gdzie w odpowiedzi na sygnał przysadki reaguje kora nadnerczy, powodując uwalnianie hormonów i zmieniając metabolizm
2. Stadium odporności, w którym organizm wraca do równowagi; jeśli nie radzi sobie z dalszym stresem to
3. Stadium wyczerpania, gdzie zmiany zachodzą w całym organizmie, głównie w układach odpornościowym, pokarmowym, krążenia, co prowadzić może nawet do zgonu

WPŁYW LĘKU NA STAN ZDROWIA:
Odkryto, w jaki sposób układ immunologiczny jest powiązany z autonomicznym ukł. nerwowym, o którym wiadomo, że odzwierciedla emocje i reaguje na nie. Otóż limfocyty i makrofagi (komórki systemu immunologicznego) bezpośrednio stykają się z autonomicznym układem nerwowym. W sytuacjach stresu wydzielają się hormony (gł. adrenalina i noradrenalina, kortyzol i prolaktyna oraz endorfina i enkefalina), które oddziałują na układ immunologiczny. W efekcie mobilizacji organizmu do działania (zwalczenia stresora) układ immunologiczny ulega osłabieniu i (jeśli zagrożenie jest trwałe) odporność również trwale może się obniżyć.
Intensywnie przeżywany lęk (np. u DZ rozpoczynającego naukę w przedszkolu) przyczynia się do zwiększonej podatności na zakażenia wirusowe czy bakteryjne, co może prowadzić do powstawania chorób psychosomatycznych czy nawet nowotworowych.

Cena, jaką płaci DZ przeżywające silny i stały lęk, to wysokie pobudzenie, które prowadzi do wyczerpania organizmu!
pojawiają się zaburzenia czynnościowe, potem choroby somatyczne (gł. astma, zespół podrażnienia jelita grubego, alergie). Należy jednak uwzględnić inne czynniki (np. styl życia, środowisko), które mogą powodować te choroby.
Lęk może oddziaływać destrukcyjnie na rozwijającą się osobowość.

Doznawany lęk może być uświadamiany jako przedmiotowy, sytuacyjny lub nieświadomy.
Czynniki decydujące o tym, czy doznawanie przyczyn lęku jest świadome:
a. wiek DZ: dwie drogi reagowania emocjonalnego:
-korowa
-podkorowa, aktywna głównie w okresie rozwoju, co wyjaśnia genezę wczesnego reagowania strachem na czynnik zagrażający
JACOBS I NADEL: „nie możemy pamiętać traumatycznych zdarzeń, które miały miejsce we wczesnym dzieciństwie, ponieważ i hipokamp, i kora są niedojrzałe, by tworzyć pamięć faktów, a tym samym tworzyć pamięć dostępną naszej świadomości”; w okresie tym za pamięć emocji odpowiedzialny układ limbiczny, gł. ciało migdałowate kodowanie i przechowywanie
Mimo, że nie są pamiętane, mogą powodować silny lęk dlatego tak ważna PROFILAKTYKA (troskliwa ochrona DZ przed bodźcami wywołującymi silne emocje strachu lub lęku)
b. rodzaj przyczyn występowania lęku: lęki zdeterminowane niezaspokojeniem potrzeb mogą powodować lęki nieuświadomione; bolesne odczucie braku u DZ, ale nie zna jego przyczyny; obserwacja przyczyn tego niepokoju wskazuje, że DZ intuicyjnie szuka zaspokojenia zastępczego (ssie palec, kiwa się)

PRZEMIESZCZENIE LĘKU ma miejsce, gdy uświadomienie jest zbyt bolesne, gdy sprawcą lęku jest osoba bliska DZ, z którą jest związane emocjonalnie (np. przypadek DZ wykorzystywanych seksualnie w rodzinie); sprzyja temu charakterystyczny dla DZ sposób myślenia czarno-białego

LĘK MOŻE PRZYBIERAĆ FORMĘ:
a. napadów:
-pacjent odczuwa subiektywnie paniczny strach, bez wyraźnego powodu oraz uporczywy lęk przed nieuniknioną, narastającą katastrofą
-dominują bardzo silne doznania somatyczne, które powodują powstanie przekonań, że nastąpi utrata przytomności a nawet śmierć
-inna postać: lęk przewlekły, który trwa wiele godzin czy dni i charakteryzuje się oprócz objawów wegetatywnych bezsennością, poczuciem zmęczenia, poczuciem zagrożenia życia
-terapia kognitywna (Seligman): przetrzymanie ataku lękowego poprzez ukazanie, że pacjentowi nic nie zagraża, sprzyja wygaszeniu reakcji, ponieważ procesy poznawcze we wzbudzaniu lęku odgrywają poczesną rolę
-atak lękowy może być błędną interpretacją objawów wegetatywnych
-teoria, że podatność na te zaburzenia jest częściowo dziedziczna
-teoria neurobiologiczna: wyjaśnianie zaburzenia za pomocą roli neuroprzekaźników w kodowaniu śladów pamięciowych reakcji lękowych, które potem łatwo odtwarzają się w sytuacjach trudnych
-ataki paniki często pojawiają się po wydarzeniach stresowych (Katerndhal)
-Aleksandrowicz: mechanizm powstawania zaburzenia na podstawie modelowania wzorów zachowań w rodzinie
-inny mechanizm powstawania=> szeroka generalizacja (uogólnienie reakcji na bodźce podobne do pierwotnego), np. Albert i biały szczur
b. fobie:
-charakteryzują się obecnością nieracjonalnych lub nadmiernych lęków przed przedmiotami, sytuacjami lub czynnościami, które w zasadzie nie są niebezpieczne ani też nie są prawdziwym źródłem lęku
-obiekt fobii staje się bodźcem warunkowym, a fobie reakcją wyuczoną, przy czym nasze myśli mogą również warunkować ich powstawanie
-najczęściej dotyczą lęków przed przedmiotami, zwierzętami, otwartymi przestrzeniami, wysokością, zamkniętą przestrzenią
-osoby dotknięte fobią podejmują wiele środków ostrożności by ich uniknąć= uniknąć lęku
-wielu ludzi cierpi na fobie domniemanie o biologicznej gotowości do reagowania lękiem na niektóre bodźce; niektóre bodźce łatwiej wyzwalają lęk, inne mniej (ewolucyjne przygotowanie się do uczenia się o niebezpieczeństwach i szczególnie trwałego przechowywania w pamięci)

III. Zaburzenia nerwicowe jako patologiczne strategie radzenia sobie.
Na przestrzeniu wieków, za sprawą cywilizacji zmieniła się nie tyle ilość zagrożeń, ile ich jakość. Jeśli nie nauczymy się radzić z lękiem, będziemy żyli w ciągłym napięciu i podenerwowaniu.
Doznawanie silnych sytuacji traumatycznych lub tych, które I. Obuchowska nazywa subtraumatycznymi lub korozyjnymi (o średniej sile) nie wywołuje natychmiastowego zakłócenia czynności, ale przez fakt pojawiania się stale prowadzi do zaburzeń nerwicowych. Zaburzają rozwój. Objawy nerwicowe są pochodną lęku.

W rozwoju zaburzeń nerwicowych istotną rolę odgrywają trzy czynniki:
a. rodzaj zagrożenia:
mówi nam o źródle powstawania (związany z przeżytą uprzednio sytuacją, wytwór wyobraźni czy wynikający z niezaspokojonych potrzeb- wówczas powstaje nie tylko lęk, ale może też występować gotowość do reagowania lękiem)
b. siła:
silny lęk jest bardzo nieprzyjemnym doznaniem emocjonalnym i dlatego dzieci usiłują zredukować go, wypróbowując różne sposoby działania; każde zachowanie, które służy rozładowaniu napięcia lub takie, które chociaż chwilowo je obniża- UTRWALA SIĘ!; dlatego w trakcie rozwoju DZ mogą pojawić się różne zaburzenia nerwicowe, które powstały na skutek radzenia sobie z przykrym napięciem emocjonalnym (nawyki ruchowe, mechanizmy obronne,
kofabulacje- opowiadanie o wydarzeniach, które DZ sobie zmyśliło, a rzekomo je przeżyło)
c. częstotliwość

TEORIA RADZENIA SOBIE ZE STRESEM LAZARUSA: zakłada wzajemną relację między sytuacją, jaka na człowieka działa, a cechami samego człowieka, nazywając je zasobami, którymi dysponuje
Radzenie sobie w sytuacji emocjonalno trudnej jest (albo-albo):
*poszukiwaniem rozwiązania zadania
*stosowaniem strategii ucieczkowej skoncentrowanej na doznaniach wegetatywnych, emocjach, czyli na zmianie sposobu odczuwania luba zmianie sposobu percepcji tej sytuacji, siebie, co prowadzi do wyuczania wadliwych zachowań.
Sposoby radzenia sobie początkowo nie wskazują, iż rozwiną się z nich patologiczne formy, np. powszechnie udajemy lepszych niż jesteśmy. Na jakiś czas to pomaga, bo świat staje się bezpieczniejszy, ale jednocześnie nie działamy= nie zmieniamy swojej sytuacji, a więc świat jest bezpieczniejszy tylko w naszej percepcji.

Marzenia na jawie są techniką samopocieszania się, konfabulacje strategią patologiczną: osoba wprowadza w błąd siebie i innych, zniekształca obraz siebie i świata. Dochodzi do dysonansu poznawczego (Festinger; posiadanie dwóch niezgodnych ze sobą elementów poznawczych).

Dzieci starają się sobie pomóc, wypracowują różne strategie radzenia sobie. Zależne są one od rodzaju lęku. Mechanizm racjonalizacji- częściej u DZci w lękach odtwórczych czy wytwórczych (wyszukiwanie argumentacji, przekonywanie samych siebie)
Ucieczka w świat marzeń i konfabulacje- w przypadku niezaspokojonych potrzeb

Objawy nerwicowe pojawiają się w wyniku utrwalenia się patologicznych reakcji radzenia sobie w sytuacjach trudnych emocjonalnie; utrwalają się one i przyjmują formę strategii, sztywnego wzorca reagowania.
PATOLOGICZNE STRATEGIE RADZENIA SOBIE:
1. Strategia wegetatywnej ucieczki w chorobę:
-objawy nerwicowe powstają w wyniku utrwalania się patologicznych reakcji wegetatywnych
-objawy somatyczne (reakcje fizjologiczne) są rezultatem reakcji ze strony autonomicznego układu nerwowego w
sytuacjach lękowych
-częstotliwość i intensywność reakcji fizjologicznych jest wyrazem tego, że DZ nie radzi sobie z sytuacją lękotwórczą,
co z kolei ułatwia uczenie się zachowań, które sprzyjają redukcji napięcia
-„bycie chorym” wiąże się z szeregiem niedogodności i nieprzyjemności (np. pobieranie krwi), ale redukuje to lęk, bo
uwalnia w danym momencie od kar, negatywnych opinii i ocen, poczucia bycia gorszym
-mechanizmem odpowiedzialnym za utrwalanie się objawów nerwicowych jest zazwyczaj wzmocnienie, które DZ otrzymało, unikając sytuacji trudnych emocjonalnie, bo właśnie dzięki temu był redukowany lęk zw. z ocenianiem
-mechanizm ucieczki przez DZ w chorobę nie jest oczywiście przez nie uświadamiany
-moczenie nocne jest również związane z pobudzeniem ośrodkowego i autonomicznego ukł. nerwowego; silne przeżywanie sytuacji strachu lub lęku wyzwala pobudzenie korowe i podkorowe; odruch warunkowy, jakim jest kontrola zwieracza w czasie snu, tym bardziej ulega więc osłabieniu; zaburzenie ma tendencję do utrwalania się, bo: zmoczenie łóżka= kolejna sytuacja trudna poczucie winy/ wzmożone napięcie.. (błędne koło!); podobnie jest z jąkaniem się
-innym mechanizmem utrwalającym zaburzenie (oprócz wzmocnienia) jest fiksacja, czyli powtarzanie reakcji, które prowadzi do reagowania nawykowego

2. Strategia nawyków ruchowych:
-DZ w sytuacji lękotwórczej jest często pobudzone ruchowo, zgodnie z wzorem fizjologicznego działania: walcz lub uciekaj; dlatego u niektórych DZci rozładowanie napięcia może odbywać się przez ruch (szczególnie u DZ ruchliwego); znosi okresowo to napięcie, daje ulgę
-przykłady: obgryzanie paznokci, ssanie palca, onanizowanie się, wyrywanie włosów, …
-na drodze fiksacji zachowanie utrwala się i prowadzi do nawyków, które znów wtórnie przyczyniają się do wzrostu napięcia; i tak samo: obgryzione paznokcie=> wstyd wzrost napięcia; wówczas wzmożone napięcie ruchowe, które jest konsekwencją przeżywanego lęku, znajduje ujście w czynnościach ruchowych
-krytykowanie i karanie tylko nasila napięcie, a więc i objaw; w utrwalaniu się tego zaburzenia istotną rolę odgrywają wzory do naśladowania (dlatego np. tendencja rodzinna do obgryzania paznokci)
-autoagresja w postaci zadawania sobie ran, gryzienia siebie itp. Jest też patologicznym nawykiem ruchowym; zachodzi tu proces karania samego siebie, co chociaż na chwilę uspokaja, uwalnia od niepokoju
-powstawanie i utrwalanie się zaburzonych nawyków ruchowych ma genezę w reakcjach fizjologicznych, adaptacyjnych, ale często przyjmują one formę dezadaptacyjną i stają się zastępczym sposobem na rozładowanie napięcia emocjonalnego; nie rozwiązują problemu, ale wtórnie prowadzą do utrwalenia się objawów
-czynniki utrwalające zaburzenie: fiksacja, wzmocnienie, wzory do naśladownictwa

3. Strategia emocjonalna:
-reakcją na sytuacje lękotwórcze są reakcje przeciwne: maskowanie lęku powagą, błaznowaniem itd.
-np. sposobem na doznawany lęk jest popisywanie się przed grupą, która te zachowania wzmacnia, śmiejąc się i dając w ten sposób chwilową aprobatę; dążenie do akceptacji (=rozładowania napięcia) nawet za cenę szacunku do samego siebie; ta strategia działania szybko przenoszona jest na inne sytuacje z życia (przykład chłopca, który błaznował po śmierci ojca, aby znieść swój smutek i lęk)
-leczenie emocji przez humor, ucieczka w emocje przeciwstawne tylko pozornie skuteczna: nikt nie lubi „zgrywusa”, kogoś, kto się popisuje, a osoba, która to robi wcale na dłuższą metę nie czuje się lepiej
-zachowania utrwalają się, bo są wzmacniane przez własne odczucia DZ spowodowane chwilową redukcją nieprzyjemnych emocji; znaczna jest też rola środowiska, które swoją reakcją może wzmacniać to zachowanie

4. Strategia poznawcza skierowana na zmianę sposobu percepcji siebie lub sytuacji:
-często w sytuacji zagrożenia pojawiają się magiczne sposoby myślenia i działania (u dzieci i u dorosłych); w sytuacji kiedy DZ czuje się odrzucone, nieakceptowane, widzi siebie jako króla czy zwycięzcę= pojawia się marzenie na jawie; gdy sytuacja jest szczególnie trudna- pojawiają się konfabulacje- realistyczna historia, która naprawdę jest stekiem kłamstw, pozwala na podwyższenie samooceny oraz wprowadzenie w błąd także innych, zacierają się granice między tym, co prawdziwe, a tym, co zmyślone
-inne sposoby:
* regresja, czyli cofnięcie się do wcześniejszego etapu rozwoju
*magiczne myślenie, że ktoś lub coś może zmienić bieg wydarzeń; źródłem myślenia magicznego wg Bieńkowskiej
jest „potrzeba rozumienia rzeczywistości w sytuacji braku wiedzy naukowej”; redukcja lęku, poczucie
bezpieczeństwa; społeczny przejaw tego sposoby to przesądy (co zrobić, aby czemuś zapobiec)
Klasyfikacja dziecięcych przekonań magicznych wg Piageta:
~związane ze strachem
~związane z wyrzutami sumienia
~związane z pożądaniem (pragnieniem)
~związane z poczuciem ładu
-od przesądów dzieli nas tylko krok, by przerodziło się ono w natręctwo myślowe
-PENNEBAKER: większość natrętnych myśli pojawia się po przebyciu urazu, a im bardziej się tłumi te myśli, tym stają się silniejsze; stłumienie jest trudniejsze, gdy jesteśmy przygnębieni= słabsi psychiczne
- za myśleniem magicznym DZ idzie działanie; są one świadome i natrętnych myśli, i zachowań, które pozwalają im oderwać się od nieprzyjemnych emocji, ale próby przeciwstawienia się im powodują, że myśli wracają z większą siłą
-natręctwa myślowe mogą być wywoływane przez niepewność co do własnych kompetencji: w sytuacji zagrożenia gorzej funkcjonują procesy poznawcze, na skutek silnego pobudzenia, co powoduje m.in. gorsze zapamiętywanie, a to z kolei prowadzi do wątpliwości do prawidłowości wykonanego przez siebie zdania=> lęk i nowe rytuały

5. Strategia ucieczki w wybrane zachowanie:
-ucieczką od sytuacji lękotwórczych mogą być zachowania znoszące niepokój w danym momencie, np. uzależnienie od telewizji, komputera, objadania się itd., w efekcie czego DZ nie odczuwa przykrych napięć; te z kolei mogą doprowadzić do bardziej stresujących konsekwencji, np. otyłościniepewność i jąkanie … (znów błędne koło!)
-taktyki ucieczki mogą być różne mimo tych samych przyczyn- zależy to m.in. od wzorów do naśladowania, predyspozycji DZ, przypadkowego wzmocnienia
-ucieczka w zachowanie prowadzi do różnorodnych uzależnień
-objawy nerwicowe będą się nawarstwiały, komplikowały coraz bardziej, prowadząc do coraz poważniejszych zaburzeń zachowania DZ, bo cały czas trwa proces radzenia sobie z tymi nieprzyjemnymi doznaniami i coraz więcej nieprzystosowawczych form radzenia sobie DZ stosuje

IV. Psychologiczne skutki traumy.
SYTUACJE TRAUMATYCZNE (I. Obuchowska) to takie, które powodują powstanie zaburzeń już po jednorazowym wydarzeniu, są one niezwykle silne, nagłe i nieznane.

Wpływ doświadczenia traumy ujawnia się na różnych poziomach.
Na NEUROCHEMICZNYM dotyczy zmian w wydzielaniu neurotransmiterów i hormonów z powodu podwyższenia poziomu adrenaliny, kortyzolu, obniżenia serotoniny i zwiększeniu wydzielania opiatów endogennych w mózgu.
Trauma może doprowadzić do ZMIAN STRUKTURALNYCH W MÓZGU: stwierdzono zmniejszenie się hipokampa.

Objawy, które powstają w aspekcie psychologicznym, scharakteryzowano dzieląc na 3 główne kategorie:
a. nadmierne pobudzenie uzewnętrzniające się w stałym oczekiwaniu na niebezpieczeństwo:
*objawia się występowaniem ostrych fizjologicznych reakcji, a więc doznania somatyczne związane z ukł. Wegetatywnym są silne i długo się utrzymują
*dominuje ciągłe napięcie, zdenerwowanie, które nie pozwala się skupić na czymkolwiek; DZ nie może spać, uczyć się
*DZ podrywa się na każdy sygnał, jest nadmiernie wrażliwe na hałas i światło, stale oczekuje zagrożenia i jest w stałej gotowości
b. wtargnięcie objawiające się niemożności zapomnienia, oderwania od traumatycznego przeżycia:
*objawia się w formie koszmarów i natrętnie powracających myślach jako obrazy i wrażenia zmysłowe; u DZci objawia się w zabawie, która jest obsesyjnie powtarzana, jest ponura i monotonna, DZ nie może się od niej oderwać
*dlaczego tak się dzieje?
Wracając do zdarzeń można je przepracować (poznać, zrozumieć, usunąć i poradzić sobie z zagrożeniem). Unikając nieprzyjemnych myśli dzieje się wręcz przeciwnie. Im bardziej ich unikamy, tym częściej wracają.
c. odrętwienie- jakby znieczulenie, obojętność, poczucie wewnętrznej pustki:
*może też dojść do dysocjacji, rozbicia czy rozdzielenia osobowości
*patologiczne przywiązanie DZ do kata: wynika z silnej potrzeby bezpieczeństwa, miłości, przynależności; może wynikać z bezsilności, zależności od kata (DZ uczy się całkowitej przynależności, bo ucieczka jest niemożliwa)
*DYSOCJACJA: jakby oddzielenie się od siebie i stawanie się inną osobą, która obserwuje to, co się dzieje, jednak nie odczuwa żadnego bólu, ponieważ patrzy z dystansu, z pozycji innej osoby; trans, który chroni poprzez oderwanie się od bolesnej rzeczywistości; w efekcie mogą pojawić się inne osobowości (osobowość wieloraka); kształtujący się obraz siebie jest niespójny, przesadzony i sprzeczny
u DZ: tworzy wyidealizowany obraz jednego rodzica, silnie patologicznie się z nim wiążąc
*myślenie magiczne
*samookaleczenia: chwilowa ulga, substytut dobrego i złego dotyku, pozbycie się negatywnych emocji, redukcja poczucia winy (samokaranie)

Objawy te możemy rozpatrywać też jako patologiczne formy radzenia sobie z sytuacją wyzwalającą ekstremalny lęk: objawy somatyczne (pobudzenie), efekt wypierania wtargnięcia (wtargnięcie), ucieczka od siebie, samookaleczanie (dysocjacja), ochrona przed destrukcją spowodowaną przeżywaniem emocji (zobojętnienie).

V. Objaw nerwicowy w radzeniu sobie.
Wiek DZ, jego rozwój psychiczny wyznaczają rodzaj stosowanych strategii: u młodszych- tło wegetatywne lub motoryczne, z wiekiem coraz bardziej emocjonalne, poznawcze, związane z zachowaniem.
Objaw nerwicowy daje informacje o sposobie radzenia sobie przez DZ oraz o tym, jaką rolę pełni w jego życiu. Sygnalizuje, czego DZ brakuje, co wyzwala lęk. Wskazuje na wybór strategii przez DZ i ukierunkowuje opiekunów, jak DZ pomóc. NIE MOŻNA LIKWIDOWAĆ OBJAWU BEZ ZASTĄPIENIA GO INNYM, POZYTYWNYM SPOSOBEM RADZENIA SOBIE, który też będzie utrzymywał psychikę w równowadze!! Więc nie karać i krytykować za obgryzanie, ale dać np. plastelinę.
Szukając sposobu rozumienia DZ, co poprzedza terapię, patrzymy na sytuację DZ, analizujemy, jak ono tę sytuację odbiera w warstwie myślowej, bo to prowadzi do tego, jak ją odczuwa. Dalej analizujemy zachowanie (sposób radzenia sobie). Pamiętać o kłopotach DZ ze zwerbalizowaniem niepokoju czy trudności.

Objawy nerwicowe są odpowiedzią DZ na trudną sytuację, z którą nie mogą sobie poradzić. Rodzaj objawów (radzenia sobie) zależy m.in. od tego, czy kaleczy ona obraz samego siebie, zaniżenia poczucia własnej wartości (konfabulacje), czy powoduje permanentne zagrożenie ( objawy wegetatywne, ruchowe).

Magiczne myślenie, które prowadzi di myśli natrętnych i czynności przymusowych, wywołane jest głównie oczekiwaniem ??????

---