Nauka o państwie 14.04.10
Inne niż państwo formy organizacji społeczeństwa:
W czasach III Rzeszy - państwo totalitarne; indoktrynacja
Relacje między państwem a kościołem - pewna autonomia i niezależność obu tych organizacji w różnych dziedzinach
Kontakty transnarodowe, ponad granicami - korporacje jako organizacja, gdzie podstawą są członkowie z różnych krajów, którzy wspólnie realizują ponadnarodowe cele
Państwo jest globalną organizacją społeczeństwa.
Państwo często nie jest najważniejszą formą organizacyjną; pod względem emocjonalnym bliższe nam są takie organizacje jak rodzina, ród, plemię, naród.
Państwo jest jedną z grup sformalizowanych. Najważniejsze z grup sformalizowanych oprócz państwa to kościoły i związki wyznaniowe, organizacje społeczne, partie polityczne i samorządy. Przeważają tam stosunki formalne nad stosunkami nieformalnymi. Obowiązują tam dość sztywne, trudne do zmienienia, pochodzące z zewnątrz reguły.
Państwo i związki wyznaniowe:
Organizacje państwowe i kościelne były rozwijane równocześnie, czasem jednak kościół musiał przystosować się do państwa, czasem odwrotnie. [Dagome iudex - Mieszko I oddal państwo pod opiekę kościoła] Stosunek kościoła i państwa jest determinowany przez takie czynniki jak: religia, czasy historyczne, reżim polityczny. Każda religia się rożni nie tylko treścią dogmatów, ale też organizacją swoich instytucji [Stolica Apostolska jest podmiotem prawa międzynarodowego; konkordat nie jest zawierany z Watykanem, lecz ze Stolicą Apostolską]. Istnieją religie, gdzie poziom zorganizowania instytucjonalnego jest bardzo niski, np. islam. Jest to nie tylko religia, lecz fundament życia społecznego, szariat - prawo w islamie.
Zarówno katolicyzm jak i islam musi sprostać tendencji laicyzacji stosunków społecznych - dochodzi do rozdzielenia instytucji państwowych i instytucji kościelnych. W rożnych krajach ta tendencja postępuje w różny sposób, czasem bardziej lub mniej gwałtownie.
W Europie mieliśmy do czynienia z monarchiami chrześcijańskimi, władca i państwo wspierało prawdziwą religie i zwalczało fałszywą. Po reformacji wyłoniły się religie protestanckie. Koncepcja społecznego królowania Chrystusa, wszystkie władze publiczne, państwowe powinny wspierać panowanie Chrystusa oraz ludzi krzewiących wiarę. Gwałtowne starcie pomiędzy kościołem i państwem miało miejsce wraz z Rewolucją Francuską; pojawiła się republikańska forma ustroju. Nowe państwa często były zabarwione antyklerykalnie, np. Włochy na początku swojego istnienia. II pol. XIX w. - doszło do pewnej akceptacji nowych instytucji, Rerum Novarum - otwarcie się kościoła na nowe rzeczy, zbliżenie się państwa i kościoła, choć Stolica Apostolska nadal nieufnie patrzyła na republikanizm, laicyzm. Sobór Watykański, lata 60 - uznanie nowych zasad, nie można nikomu narzucić formy religii.
W reżimach autorytarnych mamy do czynienia z rożnymi formami:
1. reżimy autorytarne prokościelne, działanie zgodne z naukami kościoła
2. reżimy autorytarne niechętne, bądź wrogie religii, np. Turcja
Reżimy totalitarne:
Misja kościoła trudna do pogodzenia z warunkami, jakie stworzyło państwo totalitarne; Związek Radziecki - likwidacja cerkwi, wielu działaczy kościoła wymordowano
Podobnie w Chinach Ludowych, Albanii - całkowite podporządkowanie kościoła państwu, kościół miał przede wszystkim wspierać państwo; państwo nie znosi konkurencji, nie zgadza się na żadne zastrzeżenia ze strony kościoła
Współczesne stosunki państw europejskich z kościołami:
Dwa ogólne systemy:
system powiązania państwa i kościoła
system historycznie starszy, dotyczył już stosunków państwa i religii przed chrześcijaństwem;
w 380r. doszło do uznania chrześcijaństwa za religię państwową, ukształtował się system cezaropapizmu - cesarze byli zwierzchnikami kościoła, cesarze organizowali doktryny, prawo kościelne, organizacje kościelne; duchowieństwo, biskupi często zajmowali wysokie miejsca w organizacji państwowej; system supremacji państwa nad kościołem, kościół jest otoczony szczególną opieką, jest częścią organizacji państwowej, nierozerwalnie związany z życiem społecznym;
supremacja państwa nad kościołem pojawiła się w państwach protestanckich, np. w Anglii, Szwecji, Danii; po rewolucji we Francji wprowadzono konstytucję cywilną kleru - zmuszono duchownych katolickich do złożenia przysięgi na wierność republice, do podporządkowania państwu rewolucyjnemu niechętnemu religii, mogło to doprowadzić do schizmy
teokratyzm - polega na skupieniu władzy państwowej w rekach osób duchownych, dominacja kościoła nad państwem; przez wiele stuleci Państwo Kościelne, wiele niemieckich biskupstw w XVIII, XIX w.
papocezaryzm - doktryna 2 mieczy, św. Piotr 1 przekazał państwu, żeby chronił wspólnotę chrześcijańską
System rozdziału państwa i kościoła
Wypracowany przez myślicieli liberalnych, o zabarwieniu ateistycznym
Miał gwarantować równość religii, wolność religijną, tolerancję wyznaniowa, laickość, świeckość państw
Na tej zasadzie oparte stosunki w Stanach Zjednoczonych - Kongres nie może Stanowić religii bądź zabraniać praktyk religijnych [wielu imigrantów o rożnych religiach, ciężko było ustalić religię dominującą]
Tolerancja religijna była w USA najdalej posunięta
I Republika Francuska proklamowała rozdział, powróciła do tego III Republika; podobnie Włochy, Meksyk, Republika Weimarska, Portugalia
Radykalny rozdział ustalała konstytucja Rosji Radzieckiej i innych państw bloku socjalistycznego oraz Japonii i Słowenii; było to w rzeczywistości narzucanie obywatelom ateizmu; kościół był ściśle kontrolowany, duchowni prześladowani
Istnieją państwa neutralne ale gwarantujące autonomię i współpracujące z kościołem, np. Niemcy
W przypadku systemu rozdziału wspólne jest to, że: nie ma religii państwowej, związki wyznaniowe są równouprawnione i państwo nie finansuje ich działalności, przyjecie lub odrzucenie religii jest sprawą prywatną obywatela, każdy może swobodnie praktykować swoją religię, kościoły i związki wyznaniowe mają pełną autonomię organizacji życia wewnętrznego, ustalenia doktryny, nie uczestniczą bezpośrednio w sprawowaniu władzy politycznej, nikt nie powinien być dyskryminowany ze względu na przekonania religijne lub ich brak.
Wszystkie religie znacznie wpływają na państwo, gdyż mają wpływ na obywateli, a obywatele w państwach demokratycznych mają wpływ na władzę.
Kościoły mogą być postrzegane jako grupy nacisku, interesu, które pośrednio uczestniczą w sprawowaniu władzy, różnymi metodami wpływają na różne decyzje władz państwowych.
Zrzeszenia są na różnym stopniu organizacji, instytucjonalizacji. Niektóre mogą mieć podobna formę do spotkań towarzyskich. Są one tworzone dobrowolnie przez ludzi w celu zaspokojenia ich interesów.
Wiele organizacji społecznych, np. stowarzyszenia, związki stanowi rodzaj ciała pośredniczącego, pośredniczą pomiędzy obywatelem a władzą publiczną. Zasada demokratycznego państwa - wola wyborców może wpływać na działania władz, wytyczać kierunki tych działań nie tylko w dniu wyborów, lecz także w codziennym życiu. Ciała pośredniczące są istotną przesłanką powstania społeczeństwa obywatelskiego. Jego przeciwieństwem jest społeczeństwo upaństwowione.
Zasada subsydiarności - pierwszeństwo działań wykonywanych przez mniejsze struktury ponad działaniami większych struktur. Całość funkcjonowania państwa w PRL była centralnie zarządzana.
Dążenie do samoorganizacji było wspólne ludziom we wszystkich czasach, np. gildie, bractwa, cechy w średniowieczu, związki miast, hanzy - miały one w sposób dobrowolny budować pewien lad społeczny; miały charakter korporacyjny, pełniły funkcje wychowawcze i kontrolne; doprowadziły do pewnego ograniczenia konkurencji i rozwoju technik wytwarzania pewnych rzeczy, miały charakter mało innowacyjny; cechy miały również znaczenie obronne.
Od XVII w. do dzisiaj rozwija się koncepcja bardziej indywidualistyczna, liberalna, załamała się idea korporacjonizmu, subsydiarności; zaczął się rodzić indywidualizm, zaczęło brakować ciał pośredniczących miedzy państwem a jednostką. W połowie XIX i XX w. idea samorządności nabiera na znaczeniu, państwo nie może zapewnić wszystkiego.
Obecnie ruch stowarzyszeniowy uzyskał formy prawne, nie jest już to działanie spontaniczne, jest poddany kontroli. Mamy do czynienia z ustawami regulującymi kwestie zakładania i funkcjonowania stowarzyszeń. Mamy formę prawną dla pozycji związków zawodowych, związków pracodawców reprezentujących interesy tych, którzy tworzą miejsca pracy.
Mamy fundacje, które są osobami prawnymi - zorganizowana masa majątkowa plus organy decydujące na co będziemy ta masę przeznaczać. Pełnią one istotną rolę, umożliwiają finansowanie inicjatyw, które są pewnymi próbami działań dokonywanych przez samych obywateli.
Organizacje mogą być grupami nacisku, aparat państwowy jest poddawany presji przez organizacje. Środki presji są rożne, np. demonstracje, pertraktacje gabinetowe, korupcja, próby zastraszania. Z działaniem organizacji społecznych wiąże się lobbing - słowo pochodzi od lobby, czyli miejsca w parlamencie gdzie dochodzi do spotkań parlamentarzystów z gośćmi, interesantami;
lobbing ma dwa oblicza: aktywność zasługująca na uznanie, gdyż wzbogaca informacyjnie parlamentarzystów; lobbyści dostarczają informacji, są one jednak stronnicze; z drugiej strony każdy parlamentarzysta musi brać poprawkę na to, ze lobbyści reprezentują interesy partykularne, niekoniecznie wspólne; lobbing jest poddawany regulacjom, lobbyści musza wpisywać się do specjalnego rejestru lobbystów. Lobbing rozwinął się w USA, został przeniesiony po 1989r. do Europy Wschodniej - pojawiły się pewne problemy, kulminacja były słynne afery rozstrzygane przez komisje śledcze, które doprowadziły do uregulowania lobbingu.
Instytucje reprezentujące interesy zbiorowe, sektorowe (ze względu na zawod, Plec itp.) - w Polsce Komisja Trójstronna, reprezentuje związki zawodowe, pracodawców i rząd; rożne rady gospodarcze - mają służyć pomocą i radą organom państwowym;
neokorporacjonizm - próba porozumienia się pracodawców i pracowników, grup zantagonizowanych dla wspólnego dobra; ta idea ma służyć wspieraniu pluralizmu, wolności zrzeszeń, swobody negocjacji, dobrowolności jako podstawy funkcjonowania państwa i relacji państwo - społeczeństwo, oparcie relacji na dialogu niż narzucaniu pewnych stanowisk