Strona główna  >  Profilaktyka logopedyczna  >  Kształtowanie mowy

Narządy jamy ustno - zębowej pełnią funkcję ssania, żucia, połykania, mówienia, ale odgrywają ważną rolę w wyglądzie człowieka. U dzieci z m.p.d. w całokształcie niepełnosprawności wynikłych z uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, problem dbałości o wygląd twarzy (niekontrolowana mimika twarzy, uporczywy ślinotok, niekontrolowane otwieranie szczęk, itp.) i problem zdrowia zębów (zaawansowana często próchnica, widoczne wady zgryzu, nieprzyjemny oddech spowodowany wydzielaniem śliny, itp.) często nie są dostatecznie dostrzegane.

Mycie zębów jako stymulacja aparatu mowy

Niezbędną czynnością po każdym posiłku powinno być natychmiastowe umycie zębów, które w przypadku dzieci z m.p.d. okazuje się równoczesną stymulacją (masażem) jamy ustnej do podjęcia w przyszłości samodzielnej czynności jedzenia i picia. Leczenie zachowawcze uzębienia u takich dzieci nie jest sprawą łatwą, a skorygowanie wady zgryzu graniczy niemalże z cudem. Dzieci nieustannie rehabilitowane pod każdym względem, oprzyrządowane, aparatowane zwykle odrzucają kolejny aparat - tym razem ortodontyczny, którego noszenie nie należy przecież do szczególnych przyjemności. Wady zgryzu dzieci z m.p.d., które widuję w swojej praktyce, są już tak zaawansowane, że w wielu wypadkach wymagają zabiegów operacyjnych mających na celu zrekonstruowanie patologicznej budowy szczęk, ale nadal w naszym kraju takich operacji się nie wykonuje u dzieci niepełnosprawnych (zwłaszcza u upośledzonych umysłowo czy z porażeniem dziecięcym).

Chcąc więc ustrzec dziecko przed bolesnymi, albo niemożliwymi do wykonania zabiegami związanymi z leczeniem stomatologiczno - ortodontycznym, konieczna jest profilaktyka i szczególna dbałość o higienę jamy ustnej już od najwcześniejszego okresu życia dziecka. W tym oto celu uczyć powinniśmy dzieci samodzielnego mycia zębów. Okazuje się to możliwe dzięki zaproponowaniu dziecku takich szczoteczek do zębów, które będzie zdolne samodzielnie utrzymać i opanować umiejętność manipulowania nimi. Warto więc oprawić tradycyjną szczoteczkę jakimś odpowiednim dla dziecka trzonkiem, np. wykonanym z piłki tenisowej, kauczukowej, z twardej gąbki lub modeliny, albo wałka z miękkiego kauczuku, gumy lub innego tworzywa. Niekiedy ów trzonek szczoteczki powinien być przymocowywany do ręki dziecka za pomocą specjalnie wykonanej rączki (uchwytu) i bandaża velcro (tzw. rzepy), co dodatkowo ułatwi manipulację przedmiotem.

Pomoc w toalecie jamy ustnej i zębów

Nie każde jednak dziecko zdolne będzie samodzielnie wykonać codzienną toaletę jamy ustnej, wówczas powinni pomóc w tym rodzice lub opiekunowie dziecka. U dziecka nie
utrzymującego pozycji siedzącej także jest możliwe wykonanie toalety ust. Matka siedząc na brzegu łóżka może podtrzymywać głowę dziecka na swoich kolanach, a płukanie ust (unikając zachłyśnięcia się spienioną pastą), możliwe stanie się gdy matka przechyli głowę dziecka na bok, lub dokona mycia w pozycji półsiedzącej z głową lekko pochyloną w dół. Najłatwiej można dziecku umyć zęby, gdy znajdujemy się za dzieckiem. Jedną ręką można przytrzymać żuchwę, a palcami wskazującym i kciukiem rozchylać wargi. Drugą ręką można więc dość swobodnie (pionowymi, poziomymi oraz okrężnymi ruchami) umyć odsłonięte powierzchnie zębów. Tak wykonywana toaleta stanowi zarazem doskonały masaż dziąseł, języka i powierzchni żujących.

Dokładne oczyszczanie zębów, nadawanie im połysku, poczucie świeżości i ładny zapach, a także działania profilaktyczne - to zalety dobrych past do zębów. Na stan zębów wpływa właściwe odżywianie, ale również higiena jamy ustnej. Regularne szczotkowanie zębów za pomocą odpowiedniej pasty, najlepiej po każdym posiłku, umożliwia ich ochronę przed próchnicą i chorobami przyzębia. Zapobiega też przebarwieniom powstającym po częstym piciu herbaty. Pasty to jedna z najczęściej stosowanych grup kosmetyków służących do czyszczenia zębów i usuwania z ich powierzchni zanieczyszczeń. Jako środki czyszczące stosuje się m.in. krzemiany. Mają właściwości polerujące, ale nie powinny ścierać szkliwa, a dzięki składnikom aromatyzującym i substancjom słodzącym (np. aspartam) mogą mieć różne zapachy i smaki. Ważne jest więc by dać dziecku możliwość wyboru smaku pasty, gdyż higiena jamy ustnej ma stanowić przyjemną powinność. Ogólnie dostępne są m.in. pasty o działaniu przeciwpróchniczym, wybielającym, a także kompleksowe i dla dzieci. Pasty, które zaproponujemy dziecku nie mogą zawierać żadnych szkodliwych składników. Pamiętajmy też o tym by nie przedawkować fluoru, które zawierają pasty, stąd warto skorzystać z podpowiedzi stomatologów. Pasty powinny spełniać takie same kryteria jak dodatki do żywności. Wiele past działa kompleksowo, a więc usuwając zanieczyszczenia z zębów, chroniąc je przed próchnicą, zapobiegając przebarwieniom i odświeżając oddech.

Estetyka twarzy jest ważna dla osób obcujących z dzieckiem, przypadkowych obserwatorów, ale i dla samego dziecka. Intensywne ślinienie się dziecka powoduje dość szybko, że ono samo i najbliższe otoczenie oswajają się z takim stanem, jeśli nikt nie czyni wysiłku, by pomóc dziecku w opanowaniu tej przypadłości. Przestaje dziwić widok zaślinionego po pas dziecka, obwieszonego kilkoma niemowlęcymi śliniakami - wszak to dziecko jest z zespołem porażenia mózgowego, takiemu wypada. Niekiedy dzieci powyżej 10 roku życia nadal nie panują nad trzymaniem zamkniętych ust i nie zawsze jest to wynikiem ciężkiego uszkodzenia mózgu, bywa, że jest to niczym innym, jak zwykłym zaniedbaniem otoczenia dziecka: rodziców, krewnych, logopedów, nauczycieli i innych osób.

Pielęgnacja jamy ustnej, to nie tylko właściwa toaleta, to także przestrzeganie zasad higieny żywienia, a pielęgnacja twarzy, to nie tylko wygląd zdrowego uzębienia - to czynienie wysiłków wzmacniania mięśni mimicznych twarzy, poprawienia jej miłego wyrazu i optymalnego kontrolowania jej współruchów: grymasów, tików, wyrażania w sposób czytelny stanów emocjonalnych.

W poprawnie prowadzonej stymulacji twarzy i jamy ustnej dziecka z m.p.d. bardzo ważna jest cierpliwość i wytrwałość, gdyż im wrażliwsze są śluzówki jamy ustnej i gardła dziecka, im bardziej osłabione lub napięte są mięśnie twarzy, tym więcej czasu i wysiłku zajmuje kompleksowa stymulacja i „Program Karmienia”. Wszystkie zatem ćwiczenia powinny być wykonywane dokładnie, bez pośpiechu, ze spokojną zachętą i pochwałą dziecka za postępy. Jedynie w takich warunkach uzyskać można to co najważniejsze - współpracę dziecka gwarantującą pomyślne wyniki.

Dobrze przeszkoleni w treningu karmienia rodzice, zdolni do podjęcia tych trudnych i mozolnych zadań, świadomie zapewnią swemu dziecku ciągłość, systematyczność, a przede wszystkim cierpliwość i wytrwałość w tej najtrudniejszej dla dziecka sztuce poprawnego, skutecznego, a być może całkowicie samodzielnego jedzenia.

Opracowanie - Marzena Mieszkowicz - neurologopeda

Strona główna  >  Profilaktyka logopedyczna  >  Kształtowanie mowy

---