WISNIA

Rząd:Rosales Rodzina:Roseaceae Podrodzina:Prunus Podrodzaj:Cerasus

-Prunus cerasus-wisnia pospolita (drzewo lub krzew do 10m wysokości)

-Prunus fruticosa-wiśnia karłowa czyli wisienka stepowa (krzew wys 0,5-1,5 m; bardzo wytrzymały na mróz)

Od tych gat. (ich mieszańców) wywodzą się odmiany wiśni:

-Prunus mahaleb-antypka (drzewa lub duże krzewy, wytrzymałe na mróz)

-Prunus avium-czereśnia ptasia (rośnie w stanie dzikim również na terenie Polski; bardzo duże drzewa). Od tego gatunku wywodzą się odmiany uprawne czereśni.

Znaczenie produkcji wiśni w Polsce-200 tys ton, przemysł (Łutówka). Jesteśmy potęgą w uprawie wiśni, mamy sprzyjające warunki klimatyczne.

Cechy morfologiczne, biologia, wymagania wiśni: Wielkość i pokrój drzew-niezbyt duże, dość zagęszczone, kuliste. Rodzaj pędów owoconośnych- długopędy 1roczne, krótkopędy 1roczne i wieloletnie na 2-3 letnim drzewie; rozmieszczenie pędów kwiatowych-na długopędach, równomiernie na całej długości, rótkopędy bukietowe.

Owoc-pestkowiec, śr. masa owocu 3 g-małe, duże-7g i powyżej, barwa ciemnobordowa lub jasna. Pora kwitnienia-koniec IV-pocz V, samopylne, częściowo samopylne, obcopylne. Warunki pogodowe w czasie kwitnienia: słońce, bez deszczu; temp powietrza 10*, optymalna temp 16-18* w czasie kwitnienia. Nie przerzedza się zawiązków. Owocowanie-bardzo wcześnie, corocznie. Bardzo dobre plonowanie, gdy 30 % kwiatów przekształci się w owoce, wchodzą wcześnie w owocowanie, niektóre już w 1 roku po posadzeniu. Pora dojrzewania i zbiór owoców-od pocz VII do k VII, zbiór w fazie dojrzałości zbiorczej; ręcznie, mechanicznie-otrząsanie, kombajnowy. Wymagania klimatyczne-duża wytrzymałość drzew na mróz do -35*, wrażliwość kwiatów na przymrozki wiosenne, unikać rejonów o dużej wilgotności powietrza (nadmorskie, podgórskie). Odpowiedni teren-wyniesiony lub łagodne zbocza lub przewiewne równiny; wymagania glebowe-gleby lżejsze, przepuszczalne, lessowe, brunatne; nie znoszą gleb ciężkich i mokrych

Podział wiśni ze względu na owoce:

1) wiśnie właściwe-kwaśne (Northstar, Nefris, Łutówka)

2) czerechy-słodkie, krzyżówka wiśni z czereśnią (Groniasta, Kelleris 16, Pandy 103,

Inny podział (łącznie wiśni właściwych i czerech):

1) grupa wiśni czarnych-owoce ciemnoczerwone o soku ciemnym, barwiącym (Northstar, Kelleris 16, Nefris, Łutówka)

2) grupa wiśni szklanek-owoce jasnoczerwone o soku bezbarwnym, niebarwiącym (odm przydatne tylko do ogrodów przydom.) Draden-wczesna, Meteor-późna. (Pandy 103,

Drzewa:

-na podkładce czereśni ptasiej-silny wzrost, przydatne na cięższe gleby

-na antypce (wyselekcjonowane typy: Popiel, Piast)-bardziej mrozoodporne, słabszy wzrost.

Wszystkie odmiany wcześnie wchodzą w owocowanie.

Northstar (odm amerykańska)-Drzewo: rośnie słabo, samopylna. Zdrowotność: dość odporna na drobną plamistość liści drzew pestkowych, śr wrażliwa na raka bakteryjnego, wrażliwa na moniliozę. Zbiór owoców na pocz VII. Owoce śr wielkości lub małe, kwaśne, skórka ciemnoczerwona lub błyszcząca, miąższ i sok ciemnoczerwony. Właściwości użytkowe: owoce deserowe i do przetwórstwa.

Groniasta z Ujfehertoi (Groniasta) (węgierska)-Drzewo: rośnie śr silnie, wcześnie kwitnie (kwiaty narażone na uszkodzenie przez przymrozki wiosenne), częściowo samopylne, zapylacze:Nefris. Zdrowotność: mało wrażl na drobną plamistość liści i raka bakteryjnego, śr wrażl na moniliozę. Zbiór owoców w poł VII. Owoce duże, słodko-kwaskowate (czerecha), skórka wiśniowoczerwona z połyskiem, miąższ czarwony, dość zwarty. Właściwości użytkowe: odm deserowa, bdb na przetwory i do zamrażania, dobrze znoszą transport.

Kelleris 16 (duńska)-Drzewo: rośnie śr silnie, owocuje corocznie i obficie, samopylna. Zdrowotność: śr wytrzymała na mróz, śr wrażl na drobną plamistość liści i raka bakteryjnego, wrażl na moniliozę. Zbiór owoców w 1 dekadzie VII. Owoce średniej wielkości, słodko-kwaskowate (czerecha), miąższ ciemnoczerwony, sok ciemny barwiący. Właściwości użytkowe: owoce deserowe i do przetwórstwa.

Nefris (PL)-Drzewo: rośnie śr silnie, kwiaty dość wrażliwe na przymrozki, samopylna. Zdrowotność: śr wrażl na drobną plamistość liści, bardzo wrażl na raka i moniliozę, śr wrażl na mróz. Zbiór owoców w poł VII. Owoce śr wielk, kwaśne, skórka ciemnowiśniowa, miąższ i sok ciemnoczerwony. Właściwości użytk: na przetwory, wrażliwa na transport.

Pandy 103 (węgierska)-Drzewo: rośnie silnie, kwiaty często uszkadzane przez przymrozki wiosenne, w owocowanie wchodzi w 3 roku po posadzeniu, plonuje corocznie i obficie, obcopylna, zapylacze: Nefris, Kelleris 16, Łutówka. Zdrowotność: mało wrażl na drobną plamistość liści, raka bakteryjnego i moniliozę. Zbiór owoców w 2 poł VII. Owoce duże lub bardzo duże, słodko-kwasne (czerecha), skórka wiśniowoczerwona, miąższ czerwony, dość ścisły, sok jasnoczerwony. Właściwości użytkowe: bardzo smaczne owoce, deserowe i na przetwory, do mrożenia.

Łutówka (Deutsch)-Drzewo: rośnie średnio lub słabo, owoce na pędach 1-2letnich, owocuje corocznie i obficie, samopylna. Zdrowotność drzew: wrażl na drobną plamistość liści, mało wrażl na raka, śr wrażl na moniliozę. Zbiór owoców w końcu VII. Owoce duże, kwaśne, skórka wiśniowo-brązowa, miąższ ciemnoczerwony, dośc ścisły, sok ciemnoczerwony. Właściwości użytkowe: głównie do przetwórstwa, dobrze znoszą transport.

CZEREŚNIE

Najwięksi producenci-Norwegia, Niemcy, Włochy, Francja, Hiszpania, Polska (30-40 tys ton)

Cechy morfologiczne, biologiczne:

1) wartość owoców i ich zastosowanie-cukry proste

2) produkcja w Polsce 30-40 tys ton, możliwość zbytu, opłacalność

3) wielkość drzew i pokrój korony-duże, luźna, rośnie silnie

4) pędy owoconośne-krótkopędy bukietowe powstające na 2letnim drewnie, długopędy 1roczne (kwiaty w ich dolnej części)

5) owoce-pestkowiec-owoc właściwy 3-10 g, (rodzaj, wielkość, barwa-……); konsystencja miąższu-luźny, galaretowaty; owoce drobnieją w miarę starzenia się krótkopędów

-półchrząstki-miąższ galaretowaty, półmiękki (Rivan, Karesowa)

-chrząstki-miąższ twardy, najcenniejsze (Burlat, Buttera Czerwona, Kordia, Van, Regina)

6) pora kwitnienia-kilka dni przed wiśniami, duży wpływ maja warunki pogodowe

7) sposób zapylenia, dobór zapylaczy:

-obcopylne-intersterylność, rola pszczół

-rozmieszczenie zapylaczy-co 3-4 drzewo w co 3 rzędzie lub tyle samo drzew zapylacza co odmiany podstawowej

8) pora dojrzewania owoców: V/VI-3 dek VII (w przeciągu 8 tygodni)

Wymagania klimatyczne: mała mrozowytrzymałość (-24 do -28* wytrzymują) drzew, korzeni. Rejony ciepłe, stanowisko wzniesione i osłonięte.

Wymagania glebowe: gleby dość żyzne, łatwo nagrzewające się, przepuszczalne (gliny lekkie, lessy, redziny). Nie lubią gleb zbyt wilgotnych, wrażliwe na zmęczenie gleby.

Utrudnienia w uprawie czereśni: Silny wzrost drzew (utrudniona pielęgnacja i ochrona drzew, trudny zbiór owoców). Niedostateczna jeszcze liczba drzewek czereśni na podkładkach karłowych powodujących osłabienie wzrostu drzew. Mała wytrzymałość na mróz drewna, korzeni, kwiatów, zawiązków. Choroby-rak bakteryjny. Niszczenie owoców przez ptaki (szpak, kawka, gawron). Pękanie owoców w czasie deszczu.

Rozstawa drzew w sadzie czereśniowym:

Na podkładkach silnie rosnących (czereśnia ptasia, czereśnia F12/1)		Na podkładkach karłowych (PHL-A, PHL-C)
korona prawie naturalna	korona wrzecionowa	korona prawie naturalna	korona wrzecionowa
8 x 6	4-5 x 3-4	4 x 2,5	3,5-4 x 2

Rivan (szwedzka)-Drzewo: rośnie średnio silnie, wcześnie wchodzi w owocowanie, plonuje dobrze corocznie, kwiaty są mało wrażliwe na przymrozki. Zdrowotność drzew: wytrzymałe na mróz, mało wrażl na raka bakteryjnego. Zapylacze: Vega, Buriat. Zbiór owoców: co najmniej 2krotny, przełom V/VI. Owoce średniej wielk, skórka ciemnoczerwona do prawie czarnej, lśniąca, miąższ ciemnoczerwony, winny, smaczny, półchrząstka, śr wrażliwy na pekanie. Właściwości użytkowe: wyróżnia się wśród odmian najwcześniejszych wysoką jakością owoców i dobrą zdrowotnością i plennością drzew.

Burlat (fr)-Drzewo: rośnie bardzo silnie, w okres owocowania na silnie rosnącej podkładce (czereśni ptasiej) wchodzi późno, na podkładce PHL-A wcześnie, owocuje corocznie, dość obficie. Zdrowotność: dość wytrzymała na mróz, mało wrażl na raka bakteryjnego. Zapylacze: Vega, Van, Rainier. Zbiór owoców 1 dek VI. Owoce duże, skórka ciemnoczerwona, w pełnej dojrzałości prawie czarna, lśniące, miąższ ciemnoczerwony, soczysty, bardzo smaczny, chrząstka, średnio wrażliwy na pękanie, dobrze znoszą transport.

Karesowa (czeska)-Drzewo: rośnie śr silnie, wcześnie wchodzi w okres owocowania, plonuje corocznie i obficie. Zdrowotność: mało wrażl na mróz i raka bakteryjnego. Zapylacze: Schneidera Późna, Buttnera Czerwona. Zbiór owoców 1 dek VI. Owoce średniej wielkości, skórka cienka, ciemnoczerwona, miąższ czerwony, soczysty, aromatyczny, bardzo smaczny, półchrząstka, średnio wrażl na pękanie.

Buttnera Czerwona (Deutsch)-Drzewo: rośnie silnie, wcześnie wchodzi w owocowanie, owocuje corocznie i obficie. Zdrowotność: odporne na mróz, mało wrażl na raka. Zapylacze: Van, Vega, Hedelfińska. Zbiór owoców w 2 dek VII. Owoce duże lub bardzo duże, skórka jasnożółta z czerwonym rumieńcem, miąższ jasnożółty, słodki, aromatyczny, sok bezbarwny, chrząstka, wrażliwa na pekanie.

Kordia (czeska)-Drzewo: rośnie śr silnie, wcześnie wchodzi w owocowanie, plonuje dość regularnie. Zdrowotność: wrażl na mróz, mało wrażl na raka. Zbiór owoców w 3 dek VII. Owoce duże lub bardzo duże, skórka ciemnoczerwona z odcieniem brązowym, miąższ twardy, czerwony, aromatyczny, bardzo smaczny, chrząstka, śr wrażliwa na pękanie.

Van (kanadyjska)-Drzewo: rośnie silnie, wczesnie wchodzi w owocowanie, owocuje obficie i corocznie. Zdrowotność: mało wrażl na mróz, wrażl na raka bakteryjnego. Zapylacze: Kordia, Buttnera Czerwona. Zbiór owoców pocz VII. Owoce duże, skórka jasnoczerwona, lśniąca, miąższ twardy, soczysty, bardzo smaczny, chrząstka.

Regina (Deutsch)-Drzewo: rosnie śr silnie, w owocowanie wchodzi śr wcześnie, owocuje regularnie i umiarkowanie. Zdrowotność: śr wrażl na mróz, mało wrażl na raka i choroby grzybowe. Zapylacze: Schneidera Póxna, Hedel-fińska, Sam, Bianca. Zbiór owoców koniec VII. Owoce duże lub bardzo duże (8-10 g), skórka ciemnoczerwona, błyszcząca, miąższ jasnoczerwony, chrząstka, soczysty, smaczny, mało podatna na pękanie i gnicie.

ORZECH WŁOSKI

Rząd: Juglandales-Orzechowe Rodzina: Jugladnaceae-Orzechowate

Rodzaj: Juglans-Orzech

Gatunki: Juglans regia-orzech włoski; J nigra-o czarny; J cinerea-o szary.

Wielkość produkcji: światowa roczna produkcja orzech włoskiego 1-1,2 mln ton, USA (200-250 tys ton), Chiny południowe, kraje byłego ZSRR, Rumunia, Francja, Włochy (15-18 tys ton); Polska 700-1000 ton, co pokrywa potrzeby krajowe w 30-40 %, import 2-4 tys ton rocznie. Zapotrzebowanie: rosnące; przemysł cukierniczy, piekarniczy, farmaceutyczny, spirytusowy.

Wartość odżywcza: 50-70 % kwasów tłuszczowych nasyconych i nienasyconych, łatwo przyswajalnych; 17-24 % białka łatwostrawnego; 7-8 % węglowodanów w tym 2-5 % cukrów, składn mineralne łatwo przyswajalne; witaminy zwłaszcza z grupy B; duża wartość kaloryczna ok 680 kal.

Cechy morfologiczne i biologiczne: wielkość i pokrój korony- do 25 m wys, pokrój luźny, rozłożysty. System korzeniowy- głęboki do 3 m, główna masa na gł do 40-50 cm. Kwitnienie- 2 dek V, utrudnienia w zapyleniu i wiązaniu owoców. Samopylny, wiatropylny. Początek wegetacji-k IV. Kwiaty-1płciowe. Kwiatostan-męskie (kotki) na 2letnich pędach, żeńskie na pędach 1rocznych (roślina 1pienna, rozdzielnopłciowa). Owoc-pestkowiec [budowa: zielona okrywa, pod nią zdrewniała skorupa, wewnątrz nasienie (jądro)]. Owocowanie-w 10 roku po posadzeniu z drzew rozmnażanych z nasion, w 2-4 roku z drzew rozmnażanych wegetatywnie (szczepienie). Najwyższe plony z drzew 30-50 letnich. Plony: 2-4 t/ha z siewek, 5-6 t/ha z drzew szczepionych.

Utrudnienia w uprawie: w zapyleniu; nie zawsze kwiaty męskie kwitną wtedy co żeńskie (zalecenia: sadzić orzechy w skupiskach-lepsze zapylenie owoców).

Rozmnażanie:

1) Generatywne-łatwe, późno wchodzi w owocowanie, niezbyt dobra powtarzalność cech (70-80 %). Zbieranie nasion, suszenie, stratyfikacja (w wilgotnym piasku przez kilka mcy lub w foliowym worku w lodówce w temp 4-6*, wysiewamy późną wiosną IV/V, głębokość siewu 4-5 cm.

2) Wegetatywne (szczepienie na podkładce w wys temp powyżej 15* wiosną). Metody:

-podkładkę umieszczamy w ... i szczepimy zrazami (odcinkami pędów 1rocznych ok 70 cm dł, podzielone na odcinki 1pąkowe). Szczepy umieszczamy w szklarni w wys temp i wilgotności na 3 tyg. Następnie hartowanie szczepów. Sadzimy na miejsce stałe.

-szczepienie podkładki w ręku-wykopać k X pocz XI, zaszczepić w ręku i ułożyć w wilgotnym piasku, torfie na 3 tyg w wysokiej wilgotności. Następnie przenosimy do temp nieco powyżej ...

Wymagania klimatyczne i glebowe: roślina ciepłolubna i światłolubna, min temp nie niższa niż -20*, średnia temp roczna ok 8*. Przemarzają młode pędy, pąki kwiatowe i pnie w temp ok -30*. Duża zdolność do regeneracji drzew po przemarznięciu. Stanowisko-łagodne zbocza o wystawie zachodniej lub północno-zachodniej lub równiny. Gleby-żyzne, próchniczne i zasobne w ..., ciepłe, przepuszczalne, o głębokim poziomie wody gruntowej (180-200 cm), pH 6,8-7,2.

Zakładanie sadu: sadzimy wiosną, przycięcie po posadzeniu (później koron się nie formuje gdyż są luźne a cięcie obniża mrozoodporność), rozstawa 10x10 rozmnażanie generatywne, 7x7 drzewa szczepione. Pielęgnacja sadu: nawożenie, pielęgnacja gleby, wycinanie przemarzniętych pędów późną wiosną.

Zbiór i przechowywanie owoców: k IX pocz X (gdy pierwsze orzechy wypadają z okryw), suszenie w wys temp i niskiej wilgotności.

Cechy dobrej odmiany (typu) orzecha włoskiego: wczesne, coroczne, obfite owocowanie; orzechy o gładkiej powierzchni z cienką ale mocną skorupą i dobrze wypełnione, smaczne jądro; rozpoczynające późno wegetację, późno kwitnące o równoczesnym rozwoju kwiatów męskich i żeńskich; wcześnie kończące wegetację, odporne na choroby i szkodniki; o dużej wytrzymałości na mróz.

Odmiany: ........

LESZCZYNA

Rząd: Bukowe Rodzina: Betulaceae-bukowate Rodzaj: Corylus-leszczyna

-Corylus awellana-leszczyna pospolita

-Corylus tubulosa-l długookrywowa } wywodzą się od nich

-Corylus pontica-l pontyjska } odmiany uprawne

Krzew długowieczny 50-60 lat. Kwiaty- 1płciowe męskie. Kwiatostany-kotki widoczne już późnym latem i jesienią poprzedniego roku, powstają na pędach 1rocznych; żeńskie po kilka kwiatów w pączku podobnym do liściowego, widoczne w czasie kwitnienia czerwone ........... na 1rocznych krótko i długopędach. Wiatropylna. Odmiany uprawne są obcopylne dobrze wzajemnie się zapylają, dobrym zapylaczem jest też forma dzika. Wegetację rozpoczyna bardzo wcześnie II-III. Kwitnie bardzo wcześnie przed rozpoczęciem wegetacji, gdy temp ustali się powyżej 5-6*, II-III. Mrozoodporność krzewów jest duża- do -40* leszczyna pospolita, do -30*leszczyna długookrywowa, pontyjska. Pąki kwiatowe w okresie spoczynku do -30*. Kwiaty męski podczas kwitnienia tylko -6* do -8*, żeńskie odporniejsze -8* do -10*. Owoc-orzech właściwy, wewnątrz zdrewniałej owocni nasienie zbudowane z 2 zrośniętych liścieni; owoc otulający okrywę owocową powstały z 3 zrośniętych podkwiatków stanowi ważną cechę rozpoznawczą odmian. Owocowanie w 3 roku po posadzeniu.

Zawodność produkcji w Polsce-przemarzanie kwiatów.

Najwięksi producenci-Turcja, Hiszpania, Włochy, Francja-orzechy przemysłowe.

Wymagania glebowe: gleby żyzne i ciepłe, pH 6-7, woda gruntowa nie wyżej niż 120-150 cm. Stanowisko: słoneczne i osłonięte od wiatru, wyżej położone, zbocze o wystawie południowo-wschodniej i południowo-zachodniej, równiny.

Rozmnażanie: tylko wegetatywnie przez odrosty.

Zakładanie plantacji: najlepiej szadzić 2letnie, rozgałęzione, 12 mm grubości; sadzimy jesienią (bo wcześnie wegetacja) 5-6 cm głębiej niż w szkółce; rozstawa 5x4 (forma krzewu) lub 4-5x2 (forma drzewka); uwzględnić zapylacze (najlepszy zapylacz odm Cosfora).

Formowanie i prowadzenie roślin: Forma krzewu-po posadzeniu skrócić wiosną pędy o 1/3 długości; wyprowadzić z szyjki korzeniowej 3-4 korony. Forma drzewka-po posadzeniu wiosną podkrzesać sadzonkę do 50-60 cm od ziemi (pień), pędy boczne skrócić o 1/3, a pęd główny ok 50 cm nad najwyższym rozgałęzieniem; wyprowadzić koronę z 2-3 konarami.

W dalszych latach-usuwanie odrostów korzeniowych mechanicznie lub herbicydami kontaktowymi (Reglone, Basta); cięcie prześwietlające, sanitarne i odmładzające wiosną po przekwitnięciu; niekiedy usuwanie silnych `wilków' na koronach poniżej cięcia w VII/VIII. Radykalne odmładzanie starych krzewów-ścięcie przy ziemi lub silne skrócenie konarów, potem usuwanie nadmiernie wybijających pędów.

Najbardziej produktywne są pędy 1, 2, 3letnie. Utrzymanie gleby, nawożenie: bor!, potas, fosfor, magnez; doglebowe nawożenie azotem.

Grupy odmian:

1) Zellerówki-pochodzące od leszczyny pontyjskiej

2) Lambertówki-pochodzące od leszczyny długookrywowej

Odmiany Zelerówki-Barceloński, Trapezoński, Cud z Bollwiller-orzechy krótkie, stożkowate lub kuliste, osadzone w krótkiej okrywie, dojrzałe owoce łatwo wypadają z okrywy.

Odmiany Lambertówki-to głównie odmiany amatorskie-orzechy długie, drobne, okrywa dłuższa niż orzech, orzechy po dojrzeniu nie wypadają z okryw, odrywają się od gałęzi wraz z okrywą.

---