Rozdział 12:

Uprzemysłowienie może być rozumiane jako:

• Rozwój zakładów gospodarczych, zajmujących się wydobywaniem surowców (przemysł wydobywczy) ich przetwarzaniem (przemysł przetwórczy) oraz wytwarzanie towarów i świadczeniem usług.

• W oparciu o prace uprzedmiotowiona w formie mechanizacji i automatyzacji

• W ramach zakładów pracy o łożonym, wewnętrznym podziale pracy i kooperacji z innymi zakładami.

Industrializacja jest procesem kompleksowym, obejmującym 3 rodzaje zmian wzajemnie od siebie uzależnionych:

I. Zmiany ekonomiczne -dla uprzemysłowienia charakterystyczne jest ukształtowywanie się rynkowej gospodarki towarowo- pieniężnej. Producent wytwarza dobra i usługi, towary dla masowego odbiorcy i sprzedaje je na rynku po cenach zależnych od aktualnej podaży i popytu.

II. Zmiany techniczne (postęp techniczny i technologiczny) - polegający na opieraniu wytwarzania dóbr - towarów na pracy maszyn, urządzeń i instrumentów, wykorzystywaniu nieodnawialnych źródeł energii, jak ropa, gaz, energia elektryczna.

Wprowadzenie maszyn- automatów - Automacja - zastępowanie wysiłków i decyzji ludzkich przez mechaniczne, hydrauliczne, elektryczne i elektroniczne urządzenia i narzędzia, przez automaty i roboty.

III. Zmiany społeczno-organizacyjne - zmiany wewnętrznej organizacji przedsiębiorstwa (biznesu) i współczesnego zakładu gospodarczego jako składającego się z wyspecjalizowanych stanowisk, obsługujących urządzenia techniczne, oraz złożone stosunki korporacji współdziałających ze sobą przedsiębiorstw i instytucji gospodarczych.

1.Ważne jest odróżnienie Industrializacji polegającej na rozwoju przemysłów wytwarzających środki produkcji ( tzw. Przemysłu ciężkiego), od industrializacji opartej na rozwoju przemysłu środków konsumpcji (przemysłu lekkiego).

2.Ze względu na typ czy fazę uprzemysłowienia wyróżnia się industrializację ekstensywną i industrializację intensywną.

Ekstensywna charakteryzuje się tym, że wzrost dochodu narodowego, osiąganego z produkcji przemysłowej odbywa się w drodze zwiększenia nakładów inwestycyjnych i wzrostu zatrudnienia.

W Intensywnej wzrost zatrudnienia osiągany jest przez uruchomienie czynników wewnętrznych- wykorzystanie realnego czasu pracy oraz podwyższanie kwalifikacji pracowniczych.

3. Industrializacji wielkiej, realizowanej w postaci tworzenia wielkich okręgów przemysłowych oraz industrializacji małej-rozproszonej, opartej na tworzeniu się ośrodków przemysłowych.

Okręg przemysłowy-stanowi zgrupowanie wielu ośrodków przemysłowych powiązanych ze sobą źródłami zaopatrzenia, kooperacja produkcyjną, rynkiem zbytu w ramach wielkie aglomeracji miejsko- przemysłowej.

Ośrodek przemysłowy- to miejscowość, w której co najmniej jeden średniej wielkości zakład przemysłowy (o zatrudnieniu 1000 pracowników) i kooperujące z nim małe zakłady usługowe.

Industrializacja jest procesem historycznym i dynamicznym.

Rozwój industrializacji to proces ogólnoświatowy, bo przemysł wytwarza środki produkcji nie tylko dla siebie, ale i dla innych działów gospodarki. Rozwój przemysłu jest, więc warunkiem rozwoju i postępu w całym gospodarstwie społecznym danego kraju.

Najważniejszym czynnikiem pobudzającym proces uprzemysłowienia jest jego rola w zaspokajaniu potrzeb ludzkich.:

• Potrzeb organicznych -przemysł dostarcza przedmioty do pracy zaspokajających potrzeby ludzkie. Zapotrzebowanie na płody rolne służące zaspokojeniu potrzeb organicznych (biologicznych) jest względnie ograniczone.

• Poza organicznych - zaspokajane przez przemysł są elastyczne, rozwojowe, wzrastające wraz z rozwojem cywilizacyjnym.

Industrializacja uruchamia wzrost, zróżnicowanie potrzeb i podnoszenie poziomu życia. Wpływa na sposób życia, pracy, na poziom kultury i oświaty.

Industrializacja w Polsce dzieli się na trzy okresy:

I. 1860-1914

II. 1918-1939

III. 1944 i 1945 do końca lat 80-tych.

I. Jest bardzo ważny. Pod zaborami wykształciło się 11 okręgów przemysłowych. Skupiło się tam 65% ogólnego zatrudnienia w przemyśle. Rozwinęły się górnictwo, hutnictwo, przemysł włókienniczy i energetyczny.

II. Były okresem odbudowy kraju po zaborach oraz odbudowy przemysłu i miast po zniszczeniach w czasie I wojny światowej. Rozwój zahamowała w latach 1924-1926 recesja walutowa, a w 1929-1932 światowy kryzys gospodarczy powodując spadek produkcji przemysłowej o 46%. Jednak zbudowane zostało miasto Gdynia z portem morskim i podjęto tworzenie Centralnego Okręgu Przemysłowego.

III. Charakteryzuje silne tempo uprzemysłowienia kraju w ramach programu socjalistycznej industrializacji. Wskaźnik wzrostu zatrudnienia w przemyśle wynosił 450% w latach 1946-1979 oraz wzrost udziału przemysłu w wytarzaniu dochodu narodowego z 23% w roku 1946 do 52,8% w roku 1979. Cechą powojennej industrializacji był rozwój przemysłów wytwarzających środki produkcji (p. wydobywczego, hutnictwa, p. maszynowego). Był to przemysł zasobochłonny i energochłonny, ekstensywny, o niskiej wydajności, uprzywilejowując p. ciężki. Industrializacja dokonywała się w formie wielkich inwestycji, w budowie i rozbudowie wielkich zakładów. W związku z tym doszło do zjawiska tzw. Naduprzemysłowienia części kraju i tzw, przeciążenia środowiska.

Krytyka modelu powojennej industrializacji:

1. Cecha polskiej industrializacji powojennej stał się jednostronny rozwój przemysłów ciężkich. Był to przemysł zasobochłonny i energochłonny, zużywający wielkie ilości zasobów przyrody, przestrzeni, kapitału, pracy ludzkiej itp. Był to też rozwój ekstensywny.

2. Przyjęty model industrializacji zakładał brak równowagi, gdyż przemysł ciężki był uprzywilejowany, a inne rodzaje przemysłów i inne działy gospodarki zostały zaniedbane.

3. Model w latach 1948-1989 charakteryzowała koncentracja techniczna przemysłu w wielkich zakładach przemysłowych. Tak, że doszło do powstania zakładów przemysłowych gigantów, kiedy na zachodzie stosowana była tzw. Industrializacja rozproszona- polegająca na tym, że wielka firma na setki zakładów rozproszonych regionie czy nawet na obszarze kraju.

4. Powojenną industrializację charakteryzuje zjawisko koncentracji przestrzennej w jednym regionie np. w górnośląskim okręgu przemysłowym.

5. Powojenny model można określić jako industrializację wielką oparty na budowie i rozbudowie wielkich okręgów przemysłowych i lokalizacji wielkich inwestycji w strefach silnie zindustrializowanych.

---