Proza pokolenia 60 (E. Stachura, E. Redliński) i Nowej Fali
POKOLENIE 60
Edward Stachura - cała jego twórczość, zwłaszcza proza, przekraczała poziom chwilowych mód. Jego twórczość to sprzeciw wobec degradacji jednostki ludzkiej, uniformizacji życia, autor był całkowicie apolityczny. Bohaterowie jego prozy, podobnie do niego, byli wrażliwi na wszelkie przejawy życia, samotnicy z wyboru, przeżywają dramatycznie swój los, jako „włóczęgę bez celu” i bezustanną „ucieczkę przed śmiercią”. Poszukują tożsamości bądź w postawie franciszkańskiej pokory, ale też przekory wobec życia we wcześniejszych utworach (Jeden dzień, Cała jaskrawość, Siekierezada), bądź w gorzko ironicznych, pełnych humoru, sytuacyjnych dowcipów oraz młodzieżowego slangu, „romantycznych” gestach buntu w utworach późniejszych.
Opowiadania: Jeden dzień (1962), Falując na wietrze (1966), Twój stary (1975), Się (1977), Moje wielkie świętowanie (2007).
Powieści: Cała jaskrawość (1969), Siekierezada (1971).
Felietony, szkice, wyznania: Wszystko jest poezją. Opowieść-rzeka (1975), Fabula rasa. Rzecz o egoizmie.
Edward Redliński - autor humorystycznych a zarazem ironicznych powieści i opowiadań, ukazujących w poetyce groteskowej i satyrycznej konflikt między kulturą ludową a postępem cywilizacji. W jego twórczości powtarza się motyw zderzenia kultury i mentalności tradycyjnej z globalną, oraz doświadczeń emigracyjnych. W jego prozie uwidacznia się egzotyka peryferyjna po to, byśmy zrozumieli, że to maska. Człowiek w każdym kodzie obyczajowym pozostaje taki sam.
Proza: Listy z Rabarbaru (1967), Awans (1973), Konopielka (1973), Dolorado (1985), Szczuropolacy (1994), Krfotok (1998), Transformejszen (2003), Telefrenia (2006).
Reportaże: Ja w nerwowej sprawie (1969), Zgrzyt (1971),
Proza dokumentalna: Nikiformy (1982).
NOWA FALA
Nowa Fala była ruchem przede wszystkim poetyckim, aspirowała jednak do tworzenia szerszej propozycji, także prozatorskiej. Postulaty opisu rzeczywistości, kontaktu z codziennością starano się realizować w prozie - czego owocem są dwie powieści: Zagajewskiego Ciepło, zimno i Kornhausera Kilka chwil. Mimo że postulat opisu rzeczywistości społecznej był spełniony w prozie, autorom nie udało się stworzyć własnego modelu powieści. Operowali wzorcem powieści o dojrzewaniu, w dużej mierze autobiograficznej. Nową Falę można łączyć z niektórymi zjawiskami w prozie - jak twórczość J. Andermana. Program Nowej Fali spowodował jeszcze raz postawienie obowiązków pisarza i jego stosunku do współczesności. Zasługą NF jest również podjęcie dyskusji nad rolą i obowiązkami intelektualistów i nad tradycją.
Przedstawiciele NF, którzy popełniali też utwory prozatorskie:
Adam Zagajewski - do stałych tematów jego utworów należy zanurzenie w świecie kultury europejskiej i kontemplacja jej dziedzictwa, sięganie w głąb własnych korzeni o roztrząsanie wariantów swego losu, przymierzanie kostiumów i masek. Często powraca obraz zamyślonego wędrowca z książka w ręku, podróżującego przez świat „wypożyczony z wielkiej biblioteki”. Powieść Ciepło, zimno opowiada o wchodzeniu w dorosłe życie wystawionego na pokusy młodego inteligenta: dręczące go wątpliwości i niemożność opowiedzenia się po stronie świata jednoznacznych zasad, sprawiają, że zaczyna służyć policyjnemu państwu. Prozy i eseje zawarte w Dwóch miastach i Cudzym pięknie przynoszą rozważania filozoficzne, refleksje z lektur i podróży. Zagajewski pisze o Paryżu i Krakowie (miastach dzieciństwa, mitycznych miejscach edukacji), o Nietzschem, Jungerze, B. Schulzu, Cioranie, G. Bennie, o zagrożeniach, jakie nasza cywilizacja niesie dla życia duchowego, o paradoksach, jakie rodzą się w sytuacji, kiedy jest coraz więcej środków masowego przekazu, a coraz mniej do przekazania. Sam o sobie powiedział: „To, co mnie naprawdę interesuje, to splecenia świata historycznego ze światem kosmicznym (…) One walczą i uzupełniają się (…)”.
Powieści: Ciepło, zimno(1975) i Cienka Kreska (1983).
Eseje: Świat nieprzedstawiony (1974, WRAZ Z J. KORNHAUSEREM!), Drugi oddech (1978), Solidarność i samotność (1986), W cudzym pięknie (1998), Obrona Żarliwości (2002).
Julian Kornhauser - odznacza się świadomością pokoleniową i obywatelską, ale jest również wsłuchany we własną, bardzo osobistą prawdę i indywidualne przeżycie świata. Swój debiut prozatorski poprzedził wydaną wraz z Zagajewskim głośną książką programową Świat nieprzedstawiony, w której - w imię mówienia prawdy w zakłamanej rzeczywistości komunizmu - opowiadał się za prozą realistyczną. Jako prozaik pozostał raczej twórcą subiektywnego doświadczenia, eksploatującym własną biografię duchową i biografię zbiorową swojego pokolenia. W jego powieściach znajdziemy pasjonującą historię młodego chłopca, jego pasowania się z żydowskim rodowodem, z tradycją domową i dominacją ojca, wreszcie opis intelektualnego dojrzewania wśród lektur i dyskusji z rówieśnikami, a także w obliczu niezwykle silnych nacisków ze strony świata polityki. Autor opowiada nam jak wśród tych rozlicznych wpływów kształtowała się jego własna osobowość.
Powieści: Kilka chwil (1975), Stręczyciel idei (1980), Dom, sen i gry dziecięce. Opowieść sentymentalna (1995).
Eseje: Świat nieprzedstawiony, Międzyepoka. Szkice o poezji i krytyce (1995), Postscriptum: notatnik krytyczny (1999), Uśmiech Sfinksa: o poezji Z. Herberta (2001).
Stanisław Barańczak - w jego twórczości wyraźne są trzy dominujące elementy: 1) zainteresowania etyczne, 2) niezwykła pasja polityczna, 3) nadzwyczajna sprawność lingwistyczna. Podejmowanym przez niego tematom, świadczącym o zaangażowaniu w życie społeczne, zawsze towarzyszy zadziwiająca biegłość języka.
Prace krytyczne i literaturoznawcze: Nieufni i zadufani (1971), Ironia i harmonia (1973), Język poetycki M. Białoszewskiego (1974), Etyka i poetyka (1979), Książki najgorsze (1981), Uciekinier z utopii. O poezji Z. Herberta (1984), Tablica z Macondo. Osiemnaście prób wytłumaczeni, po co i dlaczego się pisze (1990), Ocalony w tłumaczeniu. Szkice w warsztacie tłumaczenia (2004).
1