PEDIATRIA 3 28.10.2008 spisał „Ordynator”

Metody oceny stanu odżywienia dzieci i młodzieży

Prof. dr hab. Med. Janina D. Piotrowska-Jastrzębska

Dr n. med. Jerzy Konstantynowicz

Stan odżywienia

• ważna składowa rozwoju somatycznego dziecka

• „pozytywny” wskaźnik stanu zdrowia fizycznego i psychicznego

• ocena stanu odżywienia jest szczególnie ważna w okresach intensywnego rozwoju tzw. „krytycznych”

• pośrednio wskazuje na sytuację społeczno-ekonomiczną badanej populacji

Stan odżywienia -definicja

Zespół cech somatycznych i biochemicznych ustroju, które są wykładnikami:

-spożycia

-trawienia

-równowagi między dopływem i wydatkowaniem składników energetycznych oraz anabolizmem i katabolizmem białka

Ocena stanu odżywienia

-dzieci zdrowe w różnych okresach rozwoju ontogenetycznego (badania przesiewowe, bilansowe)

-dzieci na dietach niekonwencjonalnych (np. dieta wegetariańska)

-dzieci przewlekle chore- na leczniczych dietach eliminacyjnych, specjalnych itp.

OCENA STANU ODŻYWIENIA -cele

Wczesne wykrywanie/identyfikowanie dzieci:

-niedożywionych

-z grup ryzyka wystąpienia niedożywienia

-nadmiernie odżywionych

-zagrożonych otyłością

Zapobieganie skutkom doraźnym i odległym zanurzeń odżywiania

METODY OCENY STANU ODŻYWIENIA

-brak jednej uniwersalnej metody zarówno i dzieci jak i u osób dorosłych

-obiektywna, pełna ocena jest często niedoceniana i zaniedbywana w codziennej praktyce lekarskiej

-zawsze powinna być wykonywana jako wstępna, „orientacyjna” i weryfikowana w placówce specjalistycznej (auksologicznej, endokrynologicznej)

METODY OCENY STANU ODŻYWIENIA

Badania kompleksowe

-podmiotowe (wywiad żywieniowy)

-przedmiotowe (fizykalne)

-pomiary antropometryczne

-wskaźniki / modele matematyczne

-wskaźniki biochemiczne

-parametry immunologiczne

STAN ODŻYWIENIE

• ocena poszerzona o parametry biochemiczno-immunologiczne daje dobry wgląd także w wybiórcze (specyficzne) niedobory poszczególnych składników pokarmowych.

• Poprzez korelacje z oceną spożycia pozwala na ustalenie ważnych relacji przyczynowo-skutkowych między sposobami żywienia a jego efektami = stanem odżywienia

METODY OCENY STANU ODŻYWIENIA

Nowoczesne techniki badawcze

-dentysometria (DXA)

-ultrasonografia (USG)

-elektryczna bioimpedancja (BIA)

-całkowite przewodnictwo elektryczne (TOBEC)

-tomografia komputerowa (CT)

-rezonans magnetyczny (MRI)

METODY OCENY STANU ODŻYWIENIA

Badanie przedmiotowe (fizykalne)

-ogólny wygląd dziecka

-skóra i przydatki (włosy, paznokcie)

-błony śluzowe

-uzębienie

-podskórna tkanka tłuszczowa

-masa mięśniowa

KLINICZNE OBJAWY NIEDOŻYWIENIA

• stan ogólny dziecka

-smutne, apatyczne, blade

-łatwo się męczy

-obniżona aktywność psychomotoryczna (obniżone napięcie mięśniowe)

• Skóra - blada, cienka, „za duża”, o zmniejszonym napięciu - jędrności

• Włosy-cienki, suche łatwo wypadające

KLINICZNE OBJAWY NIEDOŻYWIENIA

• Paznokcie - miękkie, bez połysku, odbarwione

• Błony śluzowe - zmiany zapalne, owrzodzenia, zajady, zanik brodawek językowych

• Zęby - zmiany próchnicze

• Narząd wzroku

-wysychanie i zmiany zapalne spojówek i rogówek

-zapalenie brzegów powiek

-zaćma

KLINICZNE OBJAWY NIEDOŻYWIENIA

• zmniejszenie tkanki tłuszczowej podskórnej (orientacyjna ocena grubości fałdów skórno-tłuszczowych)

• zmniejszenie masy mięśniowej

• zmiany anatomiczne i zaburzona funkcja narządów wewnętrznych: zmniejszenie sylwetki serca, bradykardia, zmniejszenie wymiarów wątroby itp.

METODY OCENY STANU ODŻYWIENIA

Pomiary antropometryczne

• wysoka wartość

• poprawna technika

• standaryzowane instrumentarium

• proste w wykonaniu

• nieinwazyjne

• ekonomiczne

• masa ciała

• długość/wysokość

• fałdy skórno-tłuszczowe

• obwody:

-klatki piersiowej

-ramienia

-talii

-bioder

METODY OCENY STANU ODŻYWIENIA

Modele matematyczne - wzory, wskaźniki

• Ponderal Index - mc [kg]/wys[m]³

• Body Mass Index (BMI) -mc [kg]/wys[m]²

• Wskaźnik Cole'a - Stanfielda

• WMC Książyka [BMI x PC ]

• Wskaźnik Jelliffe (ramienno głowowy n >0.31)

BMI - Body Mass Index

• Powszechnie akceptowany wskaźnik do oceny stanu odźywienia

• WHO

• ESPE - European Society for Peadiatric Endocrinology

• IOTF - International Obesity Task Force

BMI - Body Mass Index

• Wykazuje wysoką korelację z ogólną masą ciała i tkanką tłuszczową a stosunkowo niską z wysokością ciała

• Posiada dobrze udokumentowaną wartość diagnostyczną i prognostyczną

-( AR - adiposity rebound)

• Łatwość stosowania w praktyce ambulatoryjnej, badaniach klinicznych i epidemiologicznych

OKRESY KRYTYCZNE DLA NADMIERNEGO PRZYROSTU MASY CIAŁA

• „odbicie BMI” w 5-7 roku życia (early rebound of the BMI) → wysoki BMI w życiu dorosłym; nietolerancja glukozy i cukrzyca u dorosłych

• BMI w wieku 7-8 lat - dobry predykator otyłości

CHOROBA I RYZYKO ŚMIERTELNOŚCI W OPARCIU O BMI

WSKAŹNIK MASY CIAŁA BMI NIE UWZGLĘDNIA JEDNAK % ZAWARTOŚCI TŁUSZCZU

KLASYFIKACJA STANU ODŻYWIENIA U OSÓB DOROSŁYCH wg BMI (Ferro-Luzzi; WHO Working Group 1986)

Klasa wielkości masy ciała	BMI kg/m^2
Niedobór masy ciała	< 18.5
Prawidłowa masa ciała	18.5- 24.9
Nadmiar masy ciała	> 25
Stan „przedotyłościowy”	25-29.9 - nadwaga
Otyłość I stopień II stopień III stopień	30-34.9 35-39,9 >40

Siatki BMI - Instytut Matki i dziecka w Warszawie

Siatki centylowe wskaźnika względnej masy ciała BMI u dzieci warszawskich

WHO Child Growth Standards do 5 r. życia 2003-2006

• www.who.int/childgrowth/en

• Opracowano w oparciu o WHO Multicentre Growth Reference Study Group MGRS

• Badaniami objęto 85 tys. dzieci z Brazyli, Ghany, Indii, Norwegii, Omanu i USA.

• Wszystkie dzieci karmione były naturalnie do 1 roku życia. Uwzględniono rasę i dobry status socjalno-ekonomiczny rodziny

Siatki BMI - WHO Dziewczynki do 5 r. ż.

/ ze względu na złożoność wykresu, przedstawiono go tylko dla 50-tego centyla/

Wskaźnik stanu odżywienia Cole'a

• 1% = aktualna masa ciała x (stand. Długość ciała)² / stand. Masa ciała x (aktualna długość)²

• >110 nadwaga

• 90-110 norma

• 85-90 nieznaczne niedożywienie

• 75-85 niedożywienie

• <75 wyniszczenie

---