4. Polityczne funkcje wyroczni;

• wyrocznie przyświątynne, należały do określonego sacrum

• wpływ na sferę polityczna przez decyzje przywódców

• olbrzymia rola wyroczni w starożytności - najlepiej znane w Grecji

-Egipt- Amona-Re w Karnaku

-Hetcyci i Huryci- „dpm wróżbitów Isztar w Etah”

-Mezopotamia; korzystali i ludzie i władcy w Minna boginii M...

-Grecja- Delfy, Dodona, Didyma ( regionalne, prawie każde miasto miało)

-Izrael: prorocy królewscy- królowie zasięgali porad proroków

-Syria i ich księg

- Augurowie obserwowali niebo w Rzymie

- Haruspikowei wróżyli z wnętrznosci zwierząt (gł. na wątrobę patrzyli)

- U Celtów- druidzi posiadali dużą wiedzę o wróżeniu

-Cyceron „ Traktat o wróżbiarstwie” -każdy lud uznaje, że przyszłość mozna przewidzieć i mają do tego celu wróżbitów”; pisał że w to wierzy

DELFY

- wpłyneły na opracowanie ustroju Spart

-Sokrates w Fejdrosie chwali Pytie działające w szale, że uczyniły wiele dobrego

- w Polityku są przedstawiane jako pośrednicy od bogów

-kapłani (manteis) zawsze uczestniczyli w Zgromadzeniach Narodowych

Spartanie wyznaczali Angurów do pomocy Radzie Starszych

Wieszcze sny decydowały o wyruszeniu na wojne

Liwiusz wróżby decydowały o każdej decyzji w Rzymie

„nakaz boży” w Egipcie wymagał natychmiastowego wykonania (od Średniego Państwa), król otrzymywał go od wyroczni

O co pytali?

- wypowiedzenie wojny

- wydanie bitwy

- zawarcie pokoju

-przystapienie/ wystąpienie z sojuszu militarnego

-założenie miasta ( Romulus był angurem- wróżba z ptaków przed założeniem Rzymu)

Opinie można podzielić na działy;

-kwestia ewentualnego wypowiedzenia wojny;

W Lidii w Viwpne ( za Krezusa) wojna z Persją, pytanie do 7/8 wyroczni ( greckich i egipskiego Anmonim na pustyni Libijskiej)- rozpoczął zgodnie z odpowiedzią z Delf ( „upadnie wielkie państwo).

Klęska po 3-dniowej bitwie nad rzeką Hallos( już na terenie Persji)

Metoda- odpowiedz wieloznaczna, Grecja jako centrum informacyjne udzielające odpowiedzi zawsze miarodajnych- gromadzenie wszystkich informacji w oparciu o które kapłan formuował wróżbę (z bełkotu pytań)

Rozbudowana sieć szpiegowska badająca, przypadki opłacania kapłanów by dawali określoną odpowiedz.

Np. król Klejstrates wygnany ze Sparty po 19 latach zapłacił by wyrocznia powiedziała że trzeba go przywrócić i tak uczyniono.

Efekt; spadek znaczenia wyroczni delfickiej i zaufania społecznego.

W r.480 przy ataku Kserksesa na Persje każde państwo wysłało posłów do wyroczni, Delfy (świadome potegi perskiej) zakazały walki by nie przelewać niepotrzebnie krwi i nakłaniały do poddania się (nie usłuchały tylko Ateny i Sparta, które wygrały wojne pod Platejami zachwianie zaufania do wyroczni ( pomyłka, ale że Apolla)

Wg.Herodota pod koniec IV w Sparcie nakazały wysłanie armii na Ateny by wypędzić tyranów, odniesli sukces a w Atenach Klejstenes zaprowadził demokrację (kosztem synów Pilysruta).

Wojna peloponeską (Ateny- Sparta) pod wpływem Delf

Królowie Judy i Izraela (Achab) przed decyzją o wojnie, Achab wezwał 400 proroków, którzy jednomyślnie przepowiedzieli zwycięstwo

Najazd Nabuchodonozora na Judę - prorok przepowiedział klęskę Bablionii i zachęcał do oporu, to Jeremiasz głosił bezowocność oporu

Prorocy królewscy utrzymywani przez króla i prorokujący zgodnie z jego wolą i równocześnie prorocy charyzmatyczni, często walczący z władza królewską

W Anatolii wrózby z ptaków ( auspicja).

Hannibal (wg Cycerona) doradzał Krucjuszowi (walka o rzym) a ten w opraciu o wróżbe z ofiary wierzącej(?) (humspicja -wnętrzności zwierząt?), nieprzychylna

- Bitwy i kampanie wojenne

Po pokonaniu Filistynów Saul pytał Boga o pościg na Filistynian, Bóg nie dał odp i król wstrzymał pościg, nastepnym razem takze brak odp ( ani prorocy ani świete losy)

W Grecji zawodowi wróżbowie, doradzający wodzom w czasie kampanii i towarzyszący armii ( by wyrocznie były szybkie); 479r Plateje (Beocja); ranny rytuał

-wydanie albo nie bitwy

Przykłady z Biblii, np. Saul pytał o radę w tej sprawie.

W 479 r bitwa pod Platejami. Na Peloponezie była cała armia grecka. 70 tys Greków i 300 Persów. Obie wyrocnie przez 9 dni mówiły że wróżby są niekorzystne, Dopiero 10 dnia wróżby były korzystne i Grecy zwycięzyli.

-zerwanie pokoju

-przystapienie do sojuszu militarnego

- założenie nowego miasta

W 632pne. Ludnosć z wyspy Thea chciała założyć nowe miasto. Wyrocznia kazała płynąć do Afryk i tam założyć miasro. Mieli iść 5 dniw głąb lądu i tak założono cyrenejke

444pne Ateny pod wodza Peryklesa przed wyprawą na Hulę udali sie do Delf i zabrali na statek 10 wieszczów, ktorzy wskazywali dokładnie wejście

-wskazanie następcy tronu.

• Egipt:

• XV w. p.n.e. Totmes II urodził dwie legalne córki i nielegalnego syna (Totmes III), tenże syn został kapłanem; po śmierci władcy żona przez chwilę udawała mężczyznę by móc zasiadać na tronie jako faraon, jednak w trakcie procesji młodzi kapłani niosący posąg Amona zboczyli ze szlaku i zatrzymali się przed młodym Totmesem, wyrocznia w Karnaku stwierdziła, że Amon chce by Totmes III został faraonem

Hatszepsut, żona Totmesa II, rościła sobie pretensje do tronu („zostałam przepowiedziana jako zdobywca”), konieczna była ingerencja wyroczni w sprawie sukcesji

• w XV w. za panowania libijskiego w Egipcie: 800 r. p.n.e. dowódcy Chormachtowi bóg z Mendes rozkazał objąć przywództwo, więc ten pokornie uznał się za króla

• XIII w. państwo Hetytów: król Muwattalis miał brata Hattusilisa, który został kapłanem będąc słabego zdrowia; Szauszka przewidziała Hattusiliwi, że wg znaków wróżebnych to on ma zostać królem - została jego żoną, bo wg przepowiedni jej mąż miał porzucić stan kapłański i zostać królem

• koniec VIII w. państwo nowoasyryjskie: z kroniki Sargona II (722-705) dowiadujemy się, że usunął on poprzedniego króla z woli Enlila (który mu się objawił), możliwe też, że potem powołano się na imię - ale to i tak świadczy, że bogowie odpowiadali za legitymizacje decyzji politycznych

• Asyria: Asurbanipal (znany z Biblioteki Asurbanipala) zebrał wielką kolekcje pergaminów dot. kwestii militarnych i politycznych, decyzje polityczne były uzależnione od przepowiedni (sny, znaki, astrologia, wróżby z wnętrzności zwierząt), normą była interpretacja znaków od bogów

• Anatolia: wyrocznie w Telmessos (Frygia) oraz Delfach (Lydia), obie dynastię potwierdzały swe prawa do tronu przez namaszczenie ze strony wyroczni

• Grecja:

• Tesalia: osobne państwo, król miał trzech synów z czego tylko dwóch pretendowało do przejęcia po nim tronu, zwrócono się do Delf z pytaniem o to, którego wybrać - a wyrocznia wskazała tego trzeciego (Alenas) i tak został on królem

• Kylon 632: chciał dokonać przewrotu w Atenach, zapytał Delfy o najlepszy termin, a wyrocznia stwierdziła „podczas największego święta” - Kylon próbował podczas Palatenajów, nie udało mu się bo chodziło o inne święto

• Sparta: na mocy decyzji wyroczni Delfickiej jeden z królów (Demeratos) musiał zrzec się tronu; drugi król (Kleomenes) przekupił wyrocznię, gdyż miał spór z Demeratosem, aby ta stwierdziła że D. nie jest synem swojego ojca bo jego matka miała romans, w związku z czym nie jest on legalnym królem

• podstawy teoretyczny władzy wyroczni: uważano, że bogowie kierują światem i dlatego należy słuchać, co mówią - bogowie gwarantowali skuteczność działań, bo losy i tak toczyły sie zgodnie z ich wolą

5. Wojny religijne.

święta wojna - konflikt, agresja o charakterze religijnym

• na zewnątrz

• wobec innych religii:

• 410 r.p.n.e. Egipcjanie (pod panowaniem perskim) splądrowali świątynię żydowską na Elefantynie, założoną przez Persów, i dokonali pogromu tamtejszego garnizonu żydowskiego

• prześladowania chrześcijan w cesarstwie za Nerona, edykty Dioklecjana, Maksyma i Septymiusza

• masakry Żydów w Medynie z rozkazu Mahometa

• dżihad w późniejszym islamie (zmieniona interpretacja dżihadu)

• Turcy Osmańscy - święta wojna, każdy Turek chciał mieć w swoim haremie chociaż jedną Polkę, stawka za kobiety i niewolników była na tyle wysoka że wypady grabieżcze były opłacalne

• prześladowania żydów przez chrześcijan i próby nawracania: 632 r. dekret Herakliusza o przyjęciu przez żydów mieszkających we wschodnim Imperium chrześcijaństwa, w 681 r. na soborze w Toledo analogiczny dekret dla Imperium zachodniego, święta inkwizycja w Hiszpanii XV w., pogromy ludności żydowskiej (wyprawy krzyżowe 1517-1518, 1348 r. wielka epidemia w wyniku której zginęła 1/3 ludności Europy o którą oskarżano Żydów, wypędzenie z Francji w 1306 r., Anglii w 1290 r., 1497 z Portugalii, 1394 ponownie z Francji, 1615 znów z Francji, 1492 z Hiszpanii, od początku XVI w. zamykani w gettach m.in. w Wenecji, Rzymie, Pradze, Frankfurcie)

• działania w IV-V w. zmierzające do zlikwidowania religii rzymskiej i greckiej: 391 r. dekret Teodozjusza zakazujący kultu dawnych bogów, niszczenie ważnych centrów kultowych (393 zakaz organizacji igrzysk, 396 zakaz organizacji misteriów eleuzyjskich), 435 kara śmierci dla wyznawców dawnych religii, 415 zamieszki w Aleksandrii (podburzony tłum dokonał masakry ludności niechrześcijańskiej, zginęła m.in. Hypatia)

• powolne wymieranie religii w Egipcie: zaczęło się za Persów (325 p.n.e. Kserkses opanował Egipt), kontynuowali Ptolemeusze z Macedonii (przez propagowanie religii greckiej), a dokończyli Rzymianie (zakończone po przyjęciu chrześcijaństwa)

• prześladowania manichejczyków przez chrześcijan i mazdejczyków w IV i V w.: walka św. Augustyna po nawróceniu się z manicheizmu z rąk Ambrożego, walka w XIII w. z katarami we Francji

• powstanie ludowe w Polsce 1034-1037, chęć przywrócenia religii pogańskiej (bunt Wacława), przede wszystkim z powodu nadmiernych obciążeń podatkowych spowodowanych koniecznością utrzymania księży - to samo na Węgrzech i Rusi

• wyprawy krzyżowe 1098-1274: skierowane przeciw islamowi coby wyzwolić Jerozolimę spod ich panowania, ok. 300 tyś walczących wyruszyło na wschód, utworzono nietrwałe Królestwo Jerozolimskie, sprowadzono trójpolówkę

także przeciw Prusom, Finom, Jaćwingom, Słowianom połabskim: 1217 r. Honoriusz III wydał dekret ustanawiający wyprawę przeciw Prusom, 1222/23 uderzył na nich Leszek Biały

• Tamerlan? wyprawy przeciw Gruzji i Armenii

• prześladowania chrześcijan w Japonii XVI-XVII w., pozostawieni tam po misjach jezuickich - gdy skończyły się wojny domowe, przystąpiono do ich systematycznej likwidacji

• wojny kwietne: organizowane przez Azteków przeciw sąsiednim ludom by zdobyć jeńców do ofiar religijnych

• 1517-1518 przygotowano krucjatę w Europie Wschodniej, Leon X rozesłał delegatów do Polski, Krzyżaków, na Węgry i do Moskwy by zebrać wojsko przeciw Turcji - ostatecznie tylko Polacy byli chętni i krucjata nie wypaliła

• represje chińskie wobec ludności Tybetu, zajętego przez Chiny w 1950 r.; od XVII w. władali tam lamowie, po 1950 zajmowano klasztory a mnichów aresztowano

• wojny w Sudanie pomiędzy białym (islam, na północy) oraz czarnym (chrześcijaństwo, na południu)

• powstanie na Kaukazie w celu utworzenia republiki muzułmańskiej (lato 1990)

• do wewnątrz

• wprowadzenie przez Echnatona (ex-Amenhotepa IV) kultu Atona w Egipcie 1 poł. XIV w.p.n.e., oddalenie kapłanów Amona - po śmierci władcy agresja wobec urzędników wysokiego szczebla

• święte wojny Greków VI - IV w.p.n.e.:

• 590-580 związane z kultem Apolla w Delfach (przeciw plemionom, które tym sanktuarium się opiekowali)...

• pogrom członków związku pitagorejskiego w V w.p.n.e. - Pitagoras pod koniec życia przeprowadził się do Kotony (płd. Italia), w poł V w. masakra w Kotonie: tłum podpalił dom w którym mieszkali pitagorejczycy, gdyż ci za bardzo się wywyższali, w efekcie doszło do załamania świetności ruchu i ich powolnego upadku

• prawo Diopejesa (wieszcz, fundamentalista): Ateny 433 r. p.n.e. , na rzecz tradycyjnej religii greckiej, prawo przeciw bezbożnikom co dało podstawę do skazania Sokratesa w 399 r. (→ „Mistycy i bezbożnicy” K. Banek); Ksenofont: „nie uznaję bogów, których uznaje państwo”; Anaksagoras: oskarżony o obserwowanie zjawisk niebieskich; Protagoras: uciekł z Aten gdzie spalono publicznie jego prace

• prześladowanie Jezusa i jego zwolenników przez ortodoksyjną społeczność żydowską (ukamienowanie Szczepana, Herod Agryppa, Paweł)

• prześladowanie Mahometa i jego wyznawców w Mekkce

• prześladowanie reformatorów w obrębie chrześcijaństwa: Ariusz, Pelagiusz, Nestoriusz, Teodor z Bizancjum

• wytępienie przez muzułmanów Harydżytów

• spór o święte obrazy (ikonoklazm) 726-843

• prześladowanie sufich przez ortodoksyjnych sunnitów m.in. Al-Halladż

• konflikty między chrześcijanami wschodnimi a zachodnimi, aż do zerwania w 1054r. i zajęcia Konstantynopola w 1204

• represje wobec katarów

• spalenie Jana Husa i wojny husyckie (1420-1430)

• spalenie Savonaroli w 1499, krytykującego zbytek i bogactwo i wołającego o odnowę religijną

• XVI w. wojny religijne w Europie: pogromy katolików w Anglii (Henryk VIII), kalwinizm (Niderlandy), hugenoci (Francja, 1572 noc św. Bartłomieja), wojny chłopskie w Niemczech 1525

• prześladowania heretyków w Genewie (Jan Kalwin) 1542-1564, prześladowano podejrzanych o herezje (wybitny lekarz Michał Servet spalony na stosie)

• inkwizycja w Hiszpanii 2 poł. XVw., Torkvemada, 2 tyś egzekucji + śmierci w więzieniach

• fatwa (werdykt w sprawie wiary): „Szatańskie wersety” Salman Rushdi

przykłady wojen religijnych opisanych w Biblii (Izraelici mocno związani ze swoją wiarą, prowadzili wojny w imię Jahwe):

• Mojżesz pod górą Horeb: JHWH mówi, by wyciąć wrogów (czyli wyznawców innych religii)

• Ks. Powtórzonego Prawa: wrogość wobec innych ludów, obietnice Boga (?)

• I Ks. Samuela: Saul namówił Samuela by poprowadził wojnę (herem - święta wojna, poprzedzona klątwą, prowadzona ku chwale Jahwe) przeciw Kannanejczykom oraz władcom amorejskim (Jerycho, Hebron...)

• tajemnicza, zaginiona Księga Wojen Pana

• Ks. Wyjścia: bunty przeciw Mojżeszowi, kończące się śmiercią z ręki Boga

• dzieje wojny żydowskiej (Flawiusz, 61-63): akceptacja niewoli potwarzą dla Boga, esseńczycy wrogo nastawieni wobec powstania

7. FUNDAMENTALIZM

1989-1993 Fundamentalism project 150 naukowców próbowało się dowiedzieć jaka jest istota fundamentalizmu

rodzaje: chrześcijański (katolicki, protestancki), muzułmański, żydowski, konfucjański, hinduski

fundamentalizm jako powrót do podstaw i początków religii, oczyszczenie z naleciałości i dodatków, odrzucenie sekularyzmu i relatywizmu, nacisk kładzie na doktrynę i kult

przejawy:

• powrót do politycznych funkcji religii

• wierzy się w istnienie świętej księgi wolnej od błędów i której człowiek nie może dowolnie interpretować

• prawdy zawarte w księdze traktowane są jako ahistoryczne (jest aktualna do dziś)

• z zasady wyższości prawa boskiego na ziemskim wynika przekonanie, że najlepszy model społeczeństwa można osiągnąć tylko w oparciu o księgę

definicja: zdecydowane oparcie się na autorytecie świętej księgi, przeciwstawienie się modernizmowi, łączenie działań religijnych, politycznych i społecznych oraz tożsamości religijnej z narodową

wahhabizm - druga poł. XVIII w.: Al-Wahhab chciał odtworzyć społeczność polityczną z czasów proroka, dążył do usunięcia z islamu wszystkich dodatków (sufizm, kult świętych), zakazał korzystania z technologicznych nowinek (zakaz korzystania z telegrafu etc.)

wojna 20.XX w.

państwo ma być religijne, oparte na księdze, nie mam mowy o państwie świeckim (i demokratycznym)

ibn Tajnijja 1263-1328 pierwszy teoretyk fundamentalizmu

idee i wartości islamu: Koran jest centralną rzeczywistością w której żyje muzułmanin, szariat jest prawem boskim i konkretnym ucieleśnieniem woli Boga

fundamentalizm teoretyczny w XX w. zamienił się w fundamentalizm praktyczny → rewolucja w Iranie

terroryzm opiera się na fundamentalizmie, terroryzm jako broń słabych

---