RYM

W potocznym odczuciu rytm jest obok rytmu zasadniczym elementem strukturalnym wiersza i dlatego czytelnicy zazwyczaj przywiązują do niego dużo uwagi. Dominujący jest pogląd, że słowo to pochodzi od staroniemieckiego „rim”, oznaczającego liczbę, który to termin zaniknał już w IX wieku. Poezja Greków i Rzymian obywała się bez rymowania, nie ulega więc w3ątpliwości średniowieczne pochodzenie owego wyrazu. W tej epoce przez termin: rym rozumiano wiersz rytmiczny, taki którego jedną z cech strukturalnych było umieszczanie w klauzuli głosek współdźwięcznych, w przeciwieństwie do wiersza antycznego, iloczasowego. Początkowo więc rym oznaczał to samo, co wiersz, ale używano też tego terminu dla określenia współdźwięczności w klauzuli wersu.

W dzisiejszym rozumieniu tego wyrazu rym stanowi tożsamość brzmieniową, licząc od ostatniej akcentowanej samogłoski, co najmniej dwóch członów wypowiedzi, zarówno w prozie, jak i wierszu. Jego podstawową funkcją jest uwydatnianie i rozgraniczanie wersów. Posiada tez duże znaczenie instrumentacyjne, rytmizujące i stylistyczne.

Odrębnym zjawiskiem jest występowanie rytmu w prozie. W starożytności był ona uważany za jeden z ważnych chwytów retorycznych - cel - podkreślenie paralelizmu wypowiedzi. Średniowiecze nie tylko przejmuje te zasady, ale rozszerza zakres stosowania ich w prozie, a także przenosząc je do wiersza (wiersz intonacyjno zdaniowy).

Rym ułatwiał zapamiętanie tekstu, co zdecydowało o częstym jego występowaniu w różnego rodzaju przepisach, traktatach itp. Poza średniowieczem i retoryczną prozą odrodzenia, a nawet baroku, rym w prozie polskiej występuje bardzo rzadko.

Rym jest faworyzowany jako ozdoba stylistyczna w twórczości ludowej, najbardziej uwidacznia się to w ludowych przysłowiach: Cz - ym ch - ata bog - ata, t - ym r - ada. Zadziwia natomiast stosunkowo częsty brak rymu w pieśni ludowej.

Najbardziej znaną cechą rymu jest jej funkcja instrumentacyjna - nasycenie utworu eufonią dźwiękową.

O nasyceniu rymami decyduje nie tylko ich ilość, ale i sąsiedztwo.

Rymy ze względu na układ rymów:

• parzyste/ sąsiadujące - AABB

• krzyżowe - ABAB

• okalające - ABBA

• wewnętrzne - obejmujące wyrazy wewnątrz jednego wersu ( możliwości stosowania rymów wewnętrznych jest bardzo dużo, jednak aby były one zauważalne, w ich układzie powinna zachodzić jakas prawidłowość).

• zewnętrzne - obejmujące wyrazy zewnętrzne jednego wersu

Rymy pod względem eufonicznym:

• rym ścisły - tożsamość brzmieniowa wygłosu wyrazów, począwszy od ostatniej akcentowanej samogłoski. br - oni// jabł - oni)

• rym bogaty - wykracza poza samogłoske akcentowaną i obejmuje co najmniej całą sylabę (gar - steczka// mia - steczka)

• rym ubogi - tożsamość tylko samogłoski akcentowanej (m - u// bz - u)

• rym przybliżony (słabszy od dokładnych) - jego istotą jest nie tożsamość brzmieniowa, lecz podobieństwo dźwiękowe (p - isał// koł - sał). Pełnoprawność uzyskał dopiero w XX wieku, ponieważ jest to rym nowy w poezji polskiej, jego atrakcyjność jest bardzo duża). Rym przybliżony można uznac za przejście do:

• asonansu - tożsamość samogłosek, spółgłoski się różnią

• konsonans - identyczność spółgłosek i zróżnicowanie samogłosek (mało zauważalne, ponieważ zgodność spółgłosek bywa przesłaniana przez różnicę samogłosek, zwłaszcza akcentowanych).

Szczególne znaczenie rymu w wierszu polega przede wszystkim na organizowaniu rytmu.

Poza średniowieczem i jego echami w czasach odrodzenia, a także rzadko w twórczości ludowej, w polskiej poezji nie występuje rymowanie wyrazów różnoakcentowych. Od Kochanowskiego ustala się zasada zgodności rytmicznej rymu, rymu jednego rodzaju. Jest to rym żeński (paroksytoniczny - akcent na przedostaniej sylabie). Dla klasycystów był jednymy dopuszczalnym rodzajem rymu.

Rym męski (oksytoniczny) - z akcentem na ostatniej sylabie; jest dość ostry, dynamiczny, urywa gwałtownie klauzule wersu. Od czasu romantyzmu polskiego zwycięstwo rymu męskiego jest pełne.

Rym dyktaliczny lub proparoksytoniczny - akcent na trzecią sylabę; pojawia się on u nas niezmiernie rzadko.

Rymy ze względu na znaczenie stylistyczne i kompozycyjne:

• rymy banalne - powtarzające, utrwalone w świadomości odbiorców , np. wiosna - radosna

• rym tautologiczny - słońca/ słońca

• rymy gramatyczne (częstochowskie) - negatywnie oceniane - powtarzają się końcówki czasowników, rzeczowników, przymiotników np. biegał/ ostrzegał; zdrową / zamkową. Wywodzi się z tradycji odpustowo - jarmarcznej. Wraz ze średniowieczną pieśnią religijną rymy te przeniknęły do ludu, a ponieważ pieśni te śpiewali wędrowni żebracy na odpustach, dlatego szybko rozprzestrzeniły się i wedle ich wzoru zaczęto układać nowe pieśni.

• Rymy wyszukane - zaskakujące zestawieni pojęć, dobór rzadkich wyrazów

• Rymy składane - co najmniej jeden człon składa się z dwu zestrojów akcentowych

• Rymy łamane - odpowiednik rymowy znajduje się w środku wyrazu, a jego końcowa częśc zostaje przeniesiona do następnego wersu

---