zespół obiektów w Pizie: katedra, kampanila, baptysterium i cmentarz Campo Santo. Jeden z najstarszych zabytków romańskich Italii został zlokalizowany na jednym placu.

• Najstarsza jest katedra, zbudowana w latach 1063 - 1118 na planie krzyża łacińskiego. Wnętrze zostało podzielone na pięć naw przy pomocy monolitycznych kolumn o korynckich kapitelach. Kolumny wsparte są na attyckich bazach, pochodzących z wcześniejszych budowli. Nawa główna przykryta jest drewnianym stropem, boczne sklepieniami krzyżowymi. Nad skrzyżowaniem naw z transeptem umieszczono eliptyczną kopułę. Wnętrze ozdobiono białym marmurem i zielonym serpentynem ułożonym naprzemian w pasy. Podobnie potraktowano elewacje zewnętrzne, dodając w fasadzie dekoracje w kształcie rombów. Portale fasady zdobią kolorowe mozaiki. Najniższą kondygnację zdobią przyścienne arkady okalające kościół, powyżej wykonano arkadowe galerie, wpisując je w fasadzie w bazylikową sylwetkę budowli. Przez zastosowanie nieregularności rozmieszczenia arkad, krzywizn korygujących złudzenia optyczne, osiągnięto efekt niezwykłej harmonii przy jednoczesnej prostocie zastosowanych środków.

• Stojąca obok krzywa wieża budowana była z przerwami od 1174 r. do 1350. (Przerwy w budowie były spowodowane odchylaniem się wieży od pionu). Jej elewacja została ozdobiona, podobnie jak elewacja katedry - na najniższej kondygnacji przyściennymi arkadami, wyżej arkadowymi galeriami.

• Budowę baptysterium rozpoczęto w 1153 r., ukończono w 1253. Zostało rozwiązane na planie koła z obejściem i emporą wewnątrz. Elewacje ozdobiono arkadami, do których w okresie późniejszym dodano elementy gotyku - wimpergi i pinakle. Całość przykryto stożkową kopułą, w latach późniejszych zasłoniętą sferyczną powłoką.

• Cmentarz Campo Santo został zbudowany na planie prostokąta otoczonego szerokimi krużgankami przylegającymi do zewnętrznych murów. Układ budowli zachował się, ale dekoracje pochodzą z okresu późniejszego.

W XI wieku Piza stanowiła tygiel kultur i sztuk, wpływów lombardzkich, bizantyjskich, arabskich i normandzkich. Zrodziły one romanizm pizański, oryginalny, jedyny w swoim rodzaj styl, którego twórcą był słynny architekt Buscheto. Styl ów w katedrze pizańskiej osiągnął swoje apogeum.


Cudowna marmurowa budowla, pięcionawowa bazylika z trzynawowym transeptem (nawa poprzeczna) i apsydami (półkoliste lub wieloboczne pomieszczenie) na zamknięciu prezbiterium i ramion transeptu, zachwyca przede wszystkim wspaniałą kolorystyką wnętrza. Przemiennie ułożony marmur jasny i ciemny podkreśla doskonałość podziałów, a kolorowe dekoracje rytmizują i ożywiają wnętrze, wprowadzając do niego symetrię.


Rząd wysokich kolumn nawy głównej przerywają tylko cztery filary, dźwigające bęben kopuły. Wrażenie strzelistości potęgują otwarte empory z przemiennym układem kolumn i filarów oraz podwójnymi oknami, przypominającymi Bizancjum.


W skład kompleksu kościelnego oprócz samej katedry wchodzą także: słynna Leaning Tower oraz La Torre Pendente.

---