Analiza - metoda postępowania naukowego polegająca na podziale badanego zjawiska na części i rozpatrywaniu każdej z nich z osobna. Poznawana jest w ten sposób struktura i zależności badanego zjawiska, szczególnie powiązania przyczynowo-skutkowe oraz mechanizm jego funkcjonowania.

Analiza ekonomiczna jest metodą badania zjawisk i procesów ekonomicznych, pozwalającą poznać przebieg i rezultaty działań badanych obiektów. Mogą to być zjawiska i procesy występujące w całej gospodarce narodowej lub w odrębnych ogniwach czy podmiotach gospodarczych. (Dębniewska).

Analiza ekonomiczna polega na podziale zjawisk oraz obiektów na elementy proste, badaniu powiązań między nimi, a także porównaniu stanu rzeczywistego z postulowanymi wielkościami i wykryciu przyczyn ustalonych obiektów.

Celem analizy jest:

- sporządzanie charakterystyki liczbowej ilustrującej działalność przedsiębiorstwa oraz pozwalającej na ocenę uzyskiwanych wyników

- wykrycie i ustalanie czynników mających wpływ na realizację podjętych przedsięwzięć gospodarczych

- określenie przewidywanych wyników na podstawie informacji o stanie czynników wytwórczych jakimi dysponuje przedsiębiorstwo oraz o zmianach w jego otoczeniu

- podejmowanie decyzji zarządczych, służących podnoszeniu efektywności działania przedsiębiorstwa i jego rozwoju.

Podmiot i rodzaje analizy

Przedmiotem analizy ekonomicznej przedsiębiorstwa są zjawiska oraz procesy gospodarcze występujące we wszystkich sferach jego działania.

Analiza e. z punktu widzenia klasycznego podziału:

- analiza techniczno-ekonomiczna (koncentruje się na ocenie rzeczowych i osobowych aspektów funkcjonowania przedsiębiorstwa. Analizie poddaje się ilość, jakość i strukturę działalności wytwórczej, stopień nowoczesności wytwarzania, wyposażenie i majątek trwały, procesy zaopatrzenia w surowce i materiały, magazynowanie, gospodarowanie zatrudnieniem itp.)

-analiza produkcji

-analiza zatrudnienia

-analiza środków trwałych

-analiza gospodarki materiałowej

-analiza postępu technicznego

- analiza finansowa (dotyczy ona całokształtu finansowych aspektów funkcjonowania przedsiębiorstwa. Dlatego też trudne jest jednoznaczne określenie obszarów tej analizy).

-analiza sytuacji majątkowej

-analiza sytuacji finansowej

-analiza wyniku finansowego

-analiza przychodów

-analiza przepływów pieniężnych

Rodzaje analizy ekonomicznej

- przeznaczenie analizy:

Analizy zewnętrzne opracowywane są dla osób i instytucji spoza przedsiębiorstwa. Mogą być one przeznaczone dla banku w związku z ubieganiem się o kredyt, dla udziałowców i akcjonariuszy (sprawozdanie roczne). Są one na ogół kompleksowe, obejmujące całokształt działalności firmy, bardziej ogólne zwykle sporządzane w układzie rocznym.

Analiza wewnętrzna jest przygotowywana na potrzeby własne przedsiębiorstwa i służy do rozwiązywania pojawiających się problemów decyzyjnych kierownictwa, oceny efektywności gospodarowania w różnych przekrojach, jest punktem wyjścia procesów restrukturyzacyjnych.

- okres którego dotyczy analiza:

Analiza retrospektywna (ex post, celem badań jest ocena racjonalności minionych działań gospodarczych, weryfikacja słuszności podjętych wcześniej decyzji. Analiza przeszłości służy konstruowaniu lepszej przyszłości).

Analiza prospektywna podstawowym narzędziem tej analizy rachunek ekonomiczny (skierowana jest do przeszłości, inaczej ex ante.)

Analiza bieżąca

-rodzaje obiektywizmu badań

Analiza pełna (ogólna)

Analiza odcinkowa (szczegółowa)

Etapy metodyczne badań analitycznych

Dokonanie wyboru obiektu badań

Opracowanie kryterium oceny badanego zjawiska lub procesu

Ustalenie jednostki miary i odniesienia do podstawy i techniki badawczej

Dobór i weryfikacja danych źródłowych

Określenie odchyleń stanów rzeczowych od postulowanych

Ustalenie przyczyn odchyleń oraz wpływu poszczególnych czynników na wyniki

Sformułowanie hipotez i opracowanie modeli

Postawienie diagnozy ekonomicznej

Opracowanie wniosków i kierunki działań racjonalizujących

Prezentacja wyników

Źródła informacji do analizy:

Informacja przedsiębiorstwa:

Podstawowa sprawozdawczość finansowa

Pozostała sprawozdawczość

Pozostałe źródła pierwotne

Informacja zewnętrzna:

GUS

Prasa fachowa

Rynek

Internet

Metody analizy ekonomicznej

Metoda kolejnych podstawień (łańcuchowych) służy do liczbowego określenia wpływu poszczególnych czynników na wielkość badanego zjawiska tylko wtedy, gdy współzależności mają charakter związku funkcyjnego wyrażonego w formie iloczynu, ilorazu lub sumy algebraicznej danych czynników.
Metoda ta polega na matematycznym sformułowaniu funkcji ekonomicznych, stanowiących przedmiot badań, oraz określeniu odpowiedniego łańcucha przyczyn. Istota tej metody wyraża się w kolejnym podstawianiu poszczególnych czynników w wielkości określającej wartość wskaźnika, będącego przedmiotem porównania, w miejsce wskaźnika przyjętego za podstawę odniesienia (bazę). Przestrzega się przy tym zasady zachowywania raz już przeprowadzonych podstawień we wszystkich następnych podstawieniach, aż do ostatniego czynnika włącznie. Postępując w ten sposób, oblicza się wpływ poszczególnych czynników na odchylenie łączne. Różnicę spowodowaną przez konkretny czynnik ustala się, odejmując od wyniku podstawienia, w którym dany czynnik występuje w wielkości reprezentowanej przez wskaźnik będący przedmiotem porównania, wielkości wyniku z bezpośrednio poprzedzającego podstawienia, gdzie ten właśnie czynnik jest jeszcze ujęty w wielkości przyjętej dla podstawy odniesienia (bazy). Suma odchyleń cząstkowych powinna być równa łącznemu (całkowitemu) odchyleniu między wielkością wskaźnika, który jest przedmiotem porównań, a wielkością wskaźnika przyjętego za podstawę odniesienia.

W metodzie kolejnych podstawień można przyjmować następującą kolejność działania:

1) ustalenie odchylenia łącznego między wielkością stanowiącą przedmiot porównania a wielkością przyjętą za podstawę odniesienia (bazę). Niech subskrypt 1 ozn. dane rzeczywiste, subskrypt 0 - dane z podstawy odniesienia.

O = X₁ X₀

2) określenie czynników wpływających na odchylenia łączne oraz istniejącego między nimi związku przyczynowego (np.:),

f(x) = a*b*c

3) przeprowadzenie kolejnych podstawień w odniesieniu do poszczególnych czynników z jednoczesnym zachowaniem uznanego w teorii i praktyce trybu postępowania: najpierw podstawia się czynniki ilościowe, a następnie uwzględnia się czynniki wartościowe (ceny, stawki wynagrodzeń itp.) z jednoczesnym zachowaniem podstawionych uprzednio czynników ilościowych:

O_a= (a₁ -a₀) * b₀ *c₀

O_b= (b₁ -b₀) *a₁* c₀

O_c= (c₁ -c₀)a₁b₁

4) zestawienie odchyleń cząstkowych i ich interpretacja:

O = O_a + O_b + O_c

Metoda różnic cząstkowych

Metoda różnic cząstkowych polega na jednoczesnym wyodrębnianiu cząstkowych odchyleń indywidualnych i cząstkowych odchyleń wyrażających łączny wpływ czynników oraz traktowaniu ich jako odrębnych elementów badania analitycznego. W metodzie różnic cząstkowych otrzymuje się jednakowe wyniki bez względu na kolejność podstawiania poszczególnych czynników. Przy dwóch czynnikach oblicza się 3 różnice cząstkowe, przy trzech czynnikach - 7 różnic cząstkowych. 

Etapy obliczeń:

• obliczyć wpływ zmiany pierwszego czynnika, zakładając, że czynnik drugi pozosta­je w wielkości przyjętej dla podstawy odniesienia,

• ustalić wpływ zmiany drugiego czynnika, przyjmując z kolei, że czynnik pierwszy występuje w wielkości odpowiadającej podstawie odniesienia,

• obliczyć wpływ obydwu czynników łącznie.

Jeśli na odchylenie całkowite oddziałują jednocześnie trzy czynniki, to należy:

1. obliczyć wpływ każdego czynnika oddzielnie, przyjmując za każdym podstawieniem, że pozostałe czynniki uwzględnia się w wielkościach stanowiących podstawę odniesienia (odchylenia indywidualne),

O_a = (a₁-a₀) * b₀ * c₀ O_b = (b₁-b₀) * a₀ * c₀ O_c = (c₁-c₀) *a₀ *b₀

2.ustalić łączny wpływ czynnika pierwszego i drugiego,

3. obliczyć łączne odchylenie dla czynnika pierwszego i trzeciego,

4. ustalić łączny wpływ czynnika drugiego i trzeciego,

O_ab = (a₁-a₀) * (b₁-b₀) * c₀
O_ac = (a₁-a₀) * (c₁-c₀) * b₀
O_bc = (b₁-b₀) * (c₁-c₀) *a₀

5. obliczyć łączny wpływ wszystkich trzech czynników.

O_abc = (a₁-a₀) * (b₁-b₀) * (c₁-c₀)

Metoda funkcyjna

Metoda funkcyjna uwidacznia wyraźnie związek między wielkością wyników w okresie przyjętym za podstawę odniesienia a rzeczywistą wielkością porównywanych czynników. Metoda umożliwia otrzymanie jednoznacznych odpowiedzi bez względu na kolejność podstawiania czynników. Metoda funkcyjna może mieć zastosowanie nie tylko w zależnościach stanowiących iloczyn, lecz również w wypadku występowania ilorazów, z tym że wielkości wskaźników dynamiki względnej (A, B, C) dla czynników w mianowniku funkcji ustala się w sposób odwrotny, dzieląc wskaźniki podstawy odniesienia przez wielkości rzeczywiste (badane). Przyjęte w metodzie funkcyjnej matematyczne rozwiązania pozwalają na uzyskanie wyników identycznych jak w metodzie podstawień krzyżowych, przy czym stosowane formuły obliczeń należą do stosunkowo skomplikowanych (max. trzy zmienne objaśniające).

Kolejność obliczeń w metodzie funkcyjnej można by zawrzeć w następujących punktach:

1.ustalenie względnych jednopodstawowych wskaźników  dynamiki zmiennych objaśniających:

A = (a₁/a₀) - 1,

B = (b₁/b₀) - 1,

2.obliczenie odchyleń cząstkowych (X₀ - wartość bazowa zmiennej objaśnianej):

O_a = X₀ * A * (1+B/2)

O_b = X₀ * B * (1+A/2)

a dla modelu 3-czynnikowego:

O_a = X₀ * A * (1+(B+C)/2 +(B*C)/3)

---