Budżet - Funkcje, zasady, Pojęcie budżetu

Konstrukcja

• Budżet państwa jest planem skonstruowanym w zależności od ustroju danego kraju. Wyodrębniamy system:

1. dwupoziomowy - budżet centralny i budżet państwa

2. wielopoziomowy - budżet federacji, budżety samodzielnych jednostek administracyjnych (kraje, kantony, stany) budżety lokalne ( powiaty, hrabstwa, gminy)

System budżetowy w państwach federacyjnych może mieć charakter:

• jednolity, na wszystkich szczeblach obowiązują te same zasady ( np. niemiecka ordynacja budżetowa)

• niejednolity; jednostki mogą mieć samodzielność legislacyjną (np. parlamenty stanowe w USA, kantony w Związku Helweckim)

Istota budżetu - definicja

• Fundusz scentralizowany, który służy zaspokajaniu potrzeb publicznych, ogólnospołecznych czyli finansowaniu zadań realizowanych przez państwo

• Plan finansowy - dotyczący tego funduszu czyli zestawienie dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów

• Akt normatywny uchwalany przez najwyższy organ władzy publicznej na okres jednego roku dający upoważnienie dla rządu do gromadzenia dochodów i ponoszenia wydatków

Budżet państwa - cechy

• Instytucja finansów publicznych i prawa finansowego

• instrument sprawowania władzy

• Szczególny plan finansowy ponieważ jest uchwalany przez parlament z mocą ustawy „akt politycznego zaufania”

• Brak ustawy oznaczać może konieczność rozwiązania parlamentu

• Jest przedmiotem ostrej walki politycznej

• Wywiera duży wpływ na życie społeczno- gospodarcze

Prowizorium budżetowe

• Ma charakter wyjątkowy

• Jest tymczasowym , przejściowym planem finansowym, w którym dochody i wydatki, przychody i rozchody ujęte są na okres krótszy niż 1 rok np. Okres 3 miesięcy

Roczność budżetu

• Uchwalany jest na okres jednego roku, którym może być rok kalendarzowy lub tzw. rok łamany

- w Polsce od 1 stycznia do 31 grudnia

• W Wielkiej Brytanii od kwietnia do marca

• w USA - od października do września

Funkcje budżetu

• Redystrybucyjna ( rozdzielcza)

• Stabilizacyjna

• Fiskalna ( skarbowa)

• Alokacyjna

• Ustrojowa

• Demokratyczna

• Kontrolna

• Bodźcowa

• Planowania

• Kredytowa

• Administracyjna

• Polityczna

• Koordynacyjna

Funkcje polityczne

• Ustrojowa

• Demokratyczna

• Prawna

Demokratyczna - zainteresowanie społeczeństwa opracowaniem i wykonywaniem budżetu

Funkcje ekonomiczne

• Redystrybucyjna

• Stabilizacyjna

• Alokacyjna

Funkcja fiskalna

• Polega na przejmowaniu dochodów przez państwo

• Dotyczy tylko strony dochodowej budżetu

stabilizacyjna

• Polega na wykorzystywaniu budżetu jako narzędzia łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego oraz zrównoważonego wzrostu

bodźcowa

• Wykorzystywanie przez państwo instrumentów w celu oddziaływania na osoby fizyczne i prawne

• Instrumenty; ulgi, zwolnienia podatkowe, poręczenia, gwarancje, subsydia, dotacje i inne

redystrybucyjna

• Budżet jest narzędziem regulowania dochodów podmiotów funkcjonujących w gospodarce

• Za pomocą budżetu dokonywana jest korekta dochodów społeczeństwa

• Poprzez budżet przekazywane są dochody na rzecz podmiotów, które bądź dochodów nie osiągają bądź osiągają je w niewystarczającej wysokości

kontrolna

• Polega na wykorzystywaniu procesów i zjawisk pieniężnych do obserwacji i analizy zjawisk i procesów rzeczowych

• Badając przykładowo przyczyny niewykonania budżetu po stronie jego wydatków możemy stwierdzić, że pewna część ( jaka?) jego zadań nie została zrealizowana (dlaczego?)

alokacyjna

• Związana jest z wytwarzaniem przez budżet dóbr publicznych i dóbr społecznych

• Polega na tym iż budżet jest wykorzystywany do alokacji zasobów

• Nie wszystkie operacje związane z redystrybucją dochodów wiążą się z alokacją dóbr publicznych i społecznych np. transfery, pożyczki, nie wywołują alokacji dóbr i zasobów

koordynacyjna

• Budżet powinien taką funkcję realizować

lecz

• nie jest w stanie ponieważ wiele dziedzin, zwłaszcza z zakresu sektora publicznego nie znajduje wyrazu w budżecie

Zasady budżetowe

Postulaty pod adresem budżetu

• Określają pożądane cechy budżetu

• Mogą dotyczyć formy lub treści budżetu

• Część z nich ma charakter trwały i uniwersalny, odnoszona być może do każdego budżetu

• Część z nich ma charakter względny, zmienia się w czasie

• Nie można ich ani ignorować ani fetyszyzować

Zasady budżetowe

• Równowagi

• Zupełności ( powszechności)

• Jedności

• roczności

• Szczegółowości

• Jawności

• Przejrzystości

• Realności

• Gospodarności

• Uprzedniości

• Operatywności

• Polityczności

Zasada jedności formalnej

W państwie powinien być tylko jeden budżet

Wszystkie dochody i wydatki budżetu powinny być ujęte w jednym palnie finansowym

Odstępstwa

• Budżety nadzwyczajne

• Budżety specjalne

• Publiczne fundusze celowe

Cel:

Zapewnienie kontroli parlamentarnej nad środkami publicznymi

Dążenie do racjonalnego wykorzystywania środków publicznych

jedności materialnej

• Całość dochodów gromadzonych w budżecie powinna tworzyć jednolity fundusz środków pieniężnych przeznaczony na pokrycie całości wydatków

Odstępstwa

- łączenie dochodów i wydatków - środki specjalne, podatki celowe

Cel

- Dążenie do racjonalnego wykorzystywania środków publicznych

Zasada jawności

Społeczeństwo powinno być informowane o pracach nad przebiegiem uchwalania budżetu i jego realizacji

• Jawność debaty budżetowej

• Jawność ustawy budżetowej i uchwał budżetowych

• Podawanie do publicznej wiadomości; wielkości deficytu, długu publicznego, kwot dotacji budżetowych etc

• Swobodny dostęp obywatela do działalności państwa w wymiarze finansowym

Cel

• poddanie finansów publicznych społecznej kontroli

Jedność formalna

• W państwie powinien występować tylko jeden budżet

• Skonsolidowany bilans systemu finansów publicznych powinien obejmować budżet władz centralnych i samorządowych

Cel

- Dążenie do racjonalnego wykorzystywania środków publicznych

przejrzystość

postulat aby reguły gospodarowania środkami publicznymi były jasno sprecyzowane

• Prezentacja finansów publicznych powinna być czytelna co oznacza, że powinien być widoczny ściśle określony podział zadań i kompetencji oraz określone źródła dochodów i kierunki wydatkowania środków

• Stanowi kompromis pomiędzy szczegółowością ograniczającą wykonawcom budżetu swobodę, a ogólnym ujęciem zapewniającym elastyczność i swobodę prowadzenia gospodarki budżetowej

Przejrzystość a jawność

• Gdy brak jest przejrzystości finansów publicznych domaganie się ich jawności jest bezprzedmiotowe

• System gromadzenia, przetwarzania i udostępniania danych o stanie finansów publicznych powinien być przejrzysty ponieważ tylko wówczas uzyskujemy obraz sytuacji finansowej państwa oraz poszczególnych segmentów sektora publiczngo

Kodeks przejrzystości polityki fiskalnej wg. Międzynarodowego Funduszu Walutowego - reguły

• Klarowność rozdziału funkcji i odpowiedzialności między władzą fiskalną i monetarną oraz między sektorem publicznym a prywatnym

• Publiczny dostęp do informacji

• Przejrzystość przygotowania i wykonywania budżetu oraz sprawozdawczości budżetowej

• Ocena rzetelności sprawozdawczości budżetowej przez niezależne instytucje

szczegółowość

• Postulat ujmowania dochodów i wydatków z podziałem na grupy rodzajowe według ustalonej klasyfikacji

• Budżet nie może być uchwalony wyłącznie w kwotach globalnych a zatem z uwzględnieniem jedynie dochodów i wydatków

• Zasada ta powiązana jest z innymi zasadami takimi jak; specjalizacja, jawność, przejrzystość

specjalizacja

• Dochody i wydatki powinny być ujmowane nie w sumach ogólnych lecz z dokładnym określeniem źródeł dochodów i przeznaczenia wydatków

• Środki budżetowe powinny być wydatkowane w określonym czasie

• Wydatki budżetowe mogą być dokonywane tylko na określony cel, powinny być przeznaczone na finansowanie ściśle określonych zadań

• Dochody i wydatki powinny być ujęte w budżecie tylko w określonych kwotach

• Dochody i wydatki mogą być realizowane tylko w okresie obowiązywania ustawy budżetowej

Zasada zupełności

• Budżet powinien być zupełny, pełny czyli powinien obejmować wszystkie dochody i wydatki państwa

• Wszelkie podmioty powinny rozliczać się z budżetem bądź stroną dochodowa bądź wydatkową

• Finansowanie brutto ( jednostki budżetowe), finansowanie netto ( agencje, publiczne fundusze celowe itd.)

Cel

• Kontrola parlamentarna całości finansów publicznych

Jednostki budżetowe

• Najstarsza forma organizacyjna gospodarki budżetowej

• Sposób powiązania z budżetem - brutto

• Całość dochodów wpływa na rzecz budżetu całość wydatków pokrywa budżet

• Finansowanie podmiotowe - czyli środki z budżetu otrzymuje podmiot jako całość

• Przykład; szkoła podstawowa, sąd, prokuratura

Zasada specjalizacji

• Dochody i wydatki powinny być ujmowane nie w sumach ogólnych lecz z dokładnym określeniem źródeł ich pochodzenia i kierunków wydatkowania

• Środki powinny być wydatkowane tylko do wysokości określonej w budżecie

• Środki powinny być wydatkowane w określonym czasie

Zasada operatywności

• Postulat opracowania budżetu w takim układzie podmiotowym aby wskazać zadania w zakresie gromadzenia dochodów i realizacji wydatków

dla konkretnych podmiotów

Zasada równowagi

Różnie formułowana

• Postulat aby całość wydatków znalazła pokrycie w całości dochodów

• Postulat aby całość wydatków znalazła pokrycie w całości dochodów zwyczajnych

Respektowane zasady równowagi

• Zależy od doktryny ( klasyczny liberalizm, neoliberalizm, doktryna Keynesa, postulaty finansów funkcjonalnych A. Lernera)

• Państwa należące do Paktu Stabilności i wzrostu - deficyt ale nie budżetu lecz sektora finansów publicznych nie może przekroczyć 3% PKB

Jak liczyć deficyt budżetowy?

• Istnieje wiele sposobów jego liczenia

• Stosowane są najczęściej dwie metody

Saldo obrotów

Net borrowing

Jak liczyć deficyt?

Saldo obrotów

różnica pomiędzy dochodami a wydatkami

Do dochodów nie zalicza się tych, które mają charakter pożyczkowy

Do wydatków nie zalicza się tych, które związane są spłatą pożyczek

Net borrowing

• Zaciągane w ciągu roku pożyczki są pomniejszane o przyrost należności powstały w tym samym roku

• Jest to rachunek dotyczący przyrostu długu, odnosi się do całego sektora

---