Wokół narodzin socjologii narosło wiele sprzecznych opinii. Przypuszczalnie najliczniejszą grupę stanowią, którzy za honorowego ojca tej nauki uważają francuskiego myśliciela Augusta Comte'a (1798 - 1857). Jego udział w procesie narodzin socjologii jako dyscypliny naukowej uważany jest za najbardziej znaczący.
Wkład Comte'a w powstanie socjologii jako autonomicznej nauki jest wieloraki, ale da się ująć w trzech zasadniczych tezach: 1) nadanie nowej nauce stosunkowo szybko zaakceptowanej nazwy, 2) określenia przedmiotu badań, 3) zaoferowania powstającej nauce specyficznych metod badawczych.
Pierwszym i bardzo ważnym warunkiem narodzin nowej nauki było nadanie odpowiedniej nazwy. Na przełomie XVIII i XIX w. Problem ten wielokrotnie poruszano ale zawsze kończyło się to fiaskiem. Comte określał ją początkowo jako „fizyka społeczna”. Terminu „socjologia” użył po raz pierwszy w czwartym tomie „Kursu filozofii pozytywnej”, wydanym w roku 1837. Fakt ten przyjęto za formalne narodziny socjologii.
Na nazwę tę składają się dwa słow łacińskie: socjetas - wspólnota, społeczeństwo bądź socjus - wspólny, towarzysz oraz ogólnie znany termin grecki: logos - wiedza, słowo, myśl, nauka. W dosłownym znaczeniu socjologia jest nauką o społeczeństwie. Jest to jedna stwierdzenie bardzo ogólne i wymaga dokładniejszego określenia ponieważ istnieje wiele nauk zajmujących się badaniem społeczeństwa.
Drugim czynnikiem warunkującym przekształcenie się pewnej dziedziny wiedzy w naukę jest określenie przedmiotu jej badań. Comte za przedmiot badań socjologii uznał społeczeństwo stanowiące zharmonizowaną całość, składającą się elementarnych cząstek zwanych rodzinami. Badaniem społeczeństwa zajmuje się wg. niego „statyka społeczna” (będąca teorią samorzutnego porządku społecznego) i „dynamika społeczna” (teoria koniecznego i ciągłego rozwoju ludzkości). Comte pojmował przedmiot badań socjologii zbyt szeroko. Uważał, że ta nowo powstała nauka ma badać „wszystkie sprawy ludzkie”, co oznaczało utożsamianie socjologii z całą humanistyką. Wymienia on sześć podstawowych nauk ogólnych: matematykę, astronomię, fizykę, chemię, biologię i socjologię. Ostatnia z nich jest jedyną przedstawicielką humanistyki.
Trzecim warunkiem powstania nauki jest zaproponowanie jej odpowiedniego warsztatu metodologiczno - badawczego. Skonstruował on i unaukowił metody badania tych zjawisk społecznych, którymi zajmuje się socjologia. Metodami tymi są wg. Comte'a:
obserwacja czysta,
eksperyment,
metoda porównawcza,
analiza historyczna
Stosowanie tych czterech podstawowych metod miało umożliwić socjologii wykrycie praw budowy i rozwoju czy też funkcjonowania społeczeństwa.
Powstanie socjologii stało się faktem historycznym i społecznym, a zaszczytne miano jej „ojca”, z powyżej przedstawionych powodów, uzyskał August Comte.
Kolejnym okresem dynamicznego rozwoju socjologii było ostatnie ćwierćwiecze ubiegłego stulecia. Przywrócenie we Francji dawnej świetności socjologii, jaką zapewnił jej Comte, stało się dziełem głównie Emila Durkheima (1858 - 1917). Dokładniej niż Comte określił on przedmiot jej badań oraz poważnie wzmocnił ją instytucjonalnie i zapoczątkował w niej do dziś postępujący proces specjalizacji, powodujący narodziny coraz to nowych subdyscyplin socjologicznych.
Durkheim nie tylko dokładniej, ale i inaczej niż Comte określił przedmiot badań socjologii. Uzasadnił, że nie jest ona nauką o społeczeństwie, lecz o faktach społecznych. Fakt społeczny - według niego - to sposób działania zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu. Faktami takimi są: religia, język, prawo, moda, wzory kultury itp.
Durkheim przede wszystkim zapoczątkował i rozwinął teorię więzi społecznej oraz socjologiczną teorię rodziny, religii, dewiacji i patologii społecznej. W różnym stopniu przyspieszyły one rozwój socjologii francuskiej i światowej. Fakty i zjawiska społeczne postrzegał i opisywał na wzór zjawisk przyrodniczych. W miejsce Comtowskiej statystyki i dynamiki społecznej wprowadził pojęcie morfologii i fizjologii, które służyły do określenia zjawisk struktury społecznej i zjawisk życia owych struktur, czyli ich funkcji i przemian.
Znaczącymi sukcesami Durkheima w procesie nadawanie socjologii statusu nauki akademickiej było zorganizowanie pierwszej we Francji i jednej z nielicznych na świecie katedry socjologii oraz rozpoczęcie w roku 1896 wydawania pierwszego w tym kraju i najwartościowszego w skali światowej czasopisma socjologicznego „Rocznik socjologiczny”. Utworzenie katedry zapoczątkowało w tym kraju, a w świecie zdynamizowało proces instytucjonalizacji socjologii oraz nadawało jej status nauki uniwersyteckiej. Wydawanie czasopisma specjalistycznego proces ten rozszerzało, a co najważniejsze zainicjowało proces powstawania subdyscyplin socjologicznych, czyli specjalizację tej nauki.
Durkheim preferował pogląd, że „nadszedł dla socjologii moment wyjścia z ogólników i przejścia do specjalizacji”. Tezę tę konsekwentnie rozwijał i w różnych okolicznościach gruntownie uzasadniał.
Założyciel „Rocznika Socjologicznego” i pierwszej we Francji katedry socjologii stworzył nowoczesną i znaną w świecie francuską szkołę socjologiczną. Głównym jego założeniem jest twierdzenie, że jednostkowe zjawiska psychiczne są całkowicie wyznaczone przez społeczeństwo, w którym żyje dana jednostka. Durkheim wzbogacił teorię socjologiczną, znacznie przyspieszył proces instytucjonalizacji i specjalizacji socjologii oraz umocnił socjologizm jako jeden z ważniejszych w tej nauce kierunków.
Głównym twórcą socjologii był August Comte, lecz nauką uniwersytecką uczynił ją dopiero Durkheim.
Kolejnym twórcą socjologii jest Max Weber (1864 - 1920). Spośród wielu socjologów niemieckich z przełomu XIX i XX w. to właśnie on położył największe zasługi dla socjologii i nauk pokrewnych. Podjął on i szerzej rozwinął tezę, że przedmiotem badań socjologii są działania społeczne, a nie społeczeństwo pojmowane jako byt od nich całkowicie odrębny. Działanie społeczne, stało się centralną kategorią pojęciową tej nauki.
Maxa Webera interesowały jedynie działania sensownie zorientowane na zachowania się innych osób. Jego zdaniem tylko takimi zjawiskami powinna zajmować się socjologia.
Działania społeczne jednostek stanowią podstawę społeczeństwa i stosunków społecznych. Tę fundamentalną tezę swojej ontologii społecznej Weber szeroko uzasadnił. W uzasadnieniu tym eksponował zagadnienie sensu, jaki jednostkowym działaniom nadają konkretni osobnicy. Rozumienie subiektywnego sensu poszczególnych działań czy czynności społecznych jest dwojakie: aktualne, które może być racjonalne lub irracjonalne i wyjaśniające, zwane też motywacyjnym.
Aby zanalizować działania społeczne trzeba skonstruować idealny typ działania lub „indywiduum historycznego”. Weberowski typ idealny występuje w dwóch odmianach.
Pierwsze znaczenie typu idealnego odnosi się do działania społecznego, które zawsze ma sprecyzowany cel i odpowiednio zaprogramowane środki realizacji. Typ idealny będąc myślowym obrazem ukazuje, „jak przebiegałoby pewne działanie, gdyby było zorientowane wyłącznie celowo i racjonalnie, nie zakłócone wzruszeniami i pomyłkami”.
Drugie znaczenie typu idealnego Weber odnosił do „indywiduum historycznego”, jakim jest kapitalizm, chrześcijaństwo, bezrobocie, kultura masowa itp. To narzędzie metodologiczne w tym przypadku oznacza kompleks cech charakterystycznych dla kapitalizmu, chrześcijaństwa itd. Jest ono pewną konstrukcją historyczną, służącą socjologowi do porządkowania różnorodnych wytworów społecznych, stanowiących przedmiot penetracji badawczej.
Typ idealny nie wskazuje jak jest, ale jak mogłoby być. Użyteczność tego narzędzia metodologicznego jest najbardziej dostrzegalna w działalności badawczej socjologa zorientowanego historycznie. Każde badane zjawisko czy fakt historyczny porównuje on z obrazem idealnym, aby ustalić kierunek zachodzących zmian społecznych, stopień zaawansowania rozwoju danego społeczeństwa lub innego typu zbiorowości ludzkiej.
Weber jako jeden z głównych twórców nowoczesnej socjologii nie mógł pominąć problematyki struktury społecznej. Typ idealny społeczeństwa uwzględnia trojakie zhierarchizowanie składających się na nie jednostek, czyli klasowe, stanowe i polityczne. Podział społeczeństwa na klasy Weber widzi jako następstwo stosunków do środków produkcji i nabywania dóbr, a podział na stany jako konsekwencję zasad konsumpcji dóbr w postaci swoistych rodzajów „stylu życia”. Interesy uwarunkowane sytuacją klasową lub stanową należących do nich jednostek reprezentują partie polityczne, które nie muszą być wyłącznie „klasowymi” lub „stanowymi”. Bywają takimi zazwyczaj częściowo. Partie, będące grupami celowymi, zapewniają swym członkom wpływ na władzę państwową.
Struktura społeczna w ujęciu Weberowskim ma trojakie wymiary:
ekonomiczny, czyli klasowy,
kulturowy, czyli stanowy,
polityczny, czyli partyjny.
Weber zapoczątkował silny nurt badań nad stratyfikacją społeczną. W jego koncepcji dominował wymiar klasowy, czyli odpowiadający wymiarowi ekonomicznemu.
Weber zajmował się również badaniem biurokracji. Jego zdaniem biurokracja posiada następujące cechy:
podporządkowanie zachowań się członków grupy bezosobowym przepisom,
ścisły podział obowiązków i kompetencji zgodny z zasadą specjalizacji funkcji,
hierarchiczny układ pozycji w obrębie organizacji,
profesjonalizacja,
dostępność stanowisk dla wszystkich posiadających odpowiednie kompetencje,
wymienialność osób, itd.
Oryginalność przedstawionej koncepcji biurokracji polega na jej uniwersalności. Dotyczy ona nie tylko aparatu państwowego ale może mieć zastosowanie we wszystkich dziedzinach działalności ludzkiej.
O zasługach Maxa Webera dla socjologii najlepiej świadczy fakt podziału jej dziejów na etap przed i poweberowski. Prawie wszystkie poddyscypliny badań socjologicznych nawiązują dziś do dorobku Webera i umieszczają go wśród swoich protoplastów. Nazywa się więc Webera jednym z głównych twórców współczesnej socjologii gospodarki, stratyfikacji społecznej, wsi, wiedzy i nauki, religii itd. Do Weberowskiego dorobku nawiązują także ekonomiści, historycy i filozofowie łącznie z metodologami nauk humanistycznych.
Dorobek naukowy Webera przyspieszył proces specjalizacji tej nauki. Jego obfita i wielowątkowa twórczość inspirowała wielu badaczy nie tylko w Niemczech ale i na całym świecie.
PODSUMOWANIE
Wkład Comte'a w powstanie socjologii jako autonomicznej nauki składa się z trzech zasadniczych tez: 1) nadania nowej nazwy, 2) określenia przedmiotu jej badań, 3) zaoferowania powstającej nauce specyficznych metod badawczych.
Durkheim dokładniej niż Comte określił przedmiot badań socjologii oraz poważnie wzmocnił ją instytucjonalnie. Zapoczątkował proces specjalizacji i rozwinął teorię więzi społecznej oraz socjologiczną teorię rodziny, religii, dewiacji i patologii społecznej, które przyspieszyły rozwój socjologii francuskiej i światowej. Założyciel „Rocznika Socjologicznego” i pierwszej we Francji katedry socjologii. Wzbogacił teorię socjologiczną oraz umocnił socjologizm jako jeden z ważniejszych w tej nauce kierunków. Uczynił socjologię nauką uniwersytecką.
Weber jako jeden z głównych twórców nowoczesnej socjologii miał następujący wpływ na jej rozwój:
- rozwinął tezę, że przedmiotem badań socjologii są działania społeczne,
- stwierdził, że działania społeczne jednostek stanowią podstawę społeczeństwa i stosunków społecznych,
- wprowadził idealny typ działania aby zanalizować działania społeczne,
Strukturę społeczną podzielił na trojakie wymiary:
ekonomiczny, czyli klasowy,
kulturowy, czyli stanowy,
polityczny, czyli partyjny,
- zapoczątkował silny nurt badań nad stratyfikacją społeczną - preferował wymiar klasowy,
- badał i scharakteryzował uniwersalną biurokrację,
- jego dorobek naukowy przyspieszył proces specjalizacji socjologii.