ICD 10

F43.1 Zaburzenie stresowe pourazowe

Powstaje jako opóźniona i/lub przedłużona reakcja na stresujące wydarzenie lub sytuację (krótkotrwałe lub długotrwałe) o charakterze wyjątkowo zagrażającym lub katastrofalnym, które mogłyby prawie dla każdego stanowić głęboko przejmując nieszczęście (np. klęska żywiołowa lub spowodowana przez człowieka, wojna, poważny wypadek, obecność przy czyjejś gwałtownej śmierci lub torturach, aktach terroryzmu, gwałtu czy innego przestępstwa).

Takie czynniki predysponujące, jak cechy osobowości (np. anankastyczne, asteniczne) czy wcześniejsze dekompensacje nerwicowe, mogą obniżać próg reakcji przy pojawianiu się tego zespołu lub zaostrzyć przebieg zaburzeń, ale nie są ani konieczne, ani wystarczające dla wyjaśnienia jego genezy.

Typowe objawy obejmują epizody powtarzającego się przeżywania urazu na nowo w natrętnych wspomnieniach ("reminiscencje") lub w snach, które występują na tle uporczywie utrzymującego się poczucia "odrętwienia" i otępienia uczuciowego, odizolowania od innych ludzi, niereagowaniu na otoczenie, anhedonii oraz unikaniu działań i sytuacji, które mogłyby przypominać przeżyty uraz. Pospolite są obawy przed wspomnieniami przypominającymi pacjentowi uraz oraz ich unikanie. Niekiedy mogą pojawiać się dramatyczne, ostre wybuchy strachu, paniki lub agresji, wyzwalane przez bodźce powodujące nagłe przypomnienie sobie (lub "przeżycie na nowo") sytuacji urazowej lub początkowej reakcji na tę sytuację.

Zazwyczaj występuje stan nadmiernego pobudzenia układu autonomicznego, ze wzmożonym stanem czuwania, wzmożonym odruchem orientacyjnym oraz bezsennością. Z powyższymi objawami i oznakami często wiążą się lęk i depresja. Nierzadko występują też myśli samobójcze. Dodatkowym czynnikiem wikłającym obraz bywa nadużywanie alkoholu lub leków.

Początek zaburzenia następuje po urazie, albo po okresie utajenia, który może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy (ale rzadko przekracza 6 miesięcy). Przebieg falujący, zmienny, ale w większości przypadków objawy ustępują całkowicie. U niewielkiego odsetka osób zaburzenie może wykazywać przebieg przewlekły, wieloletni, z przejściem w trwałą zmianę osobowości (zob. F62.0).

Wskazówki diagnostyczne

Zaburzenia tego nie należy rozpoznawać, jeśli nie ma potwierdzenia, że wystąpiło ono w ciągu 6 miesięcy od wyjątkowo ciężkiego wydarzenia urazowego. Rozpoznanie "prawdopodobne" jest jednak możliwe do ustalenia nawet wtedy, gdy odstęp czasowy między wydarzeniem a początkiem objawów był dłuższy niż 6 miesięcy, ale objawy kliniczne są typowe i nie można ich łączyć z innym rozpoznaniem (np. zaburzenie lękowe czy obsesyjno-kompulsyjne, lub epizod depresyjny). Poza stwierdzonym urazem musi występować powtarzające się, zakłócające przypominanie sobie lub "przeżywanie na nowo" wydarzenia urazowego we wspomnieniach, wyobrażeniach na jawie lub w snach. Wyraźne zobojętnienie uczuciowe, odrętwienie i unikani bodźców, które mogłyby wywoływać wspomnienie urazu, występują często, ale nie są konieczne do rozpoznania. Zaburzenia autonomiczne, zaburzenia nastroju i nieprawidłowości zachowania wspierają rozpoznanie, ale nie są jego podstawą.

Późne, przewlekłe następstwa niszczącego stresu, tj. takie, które przejawiają się przez dziesiątki lat po stresującym wydarzeniu, powinny być klasyfikowane jako F62.0 (Trwałe zmiany osobowości nie wynikające z uszkodzenia ani z choroby mózgu).

DSM IV

309.81 Zaburzenia po stresie urazowym

1. Pacjent przeżył traumatyczne zdarzenie, w którym wystąpiły obydwa warunki:

1. doświadczenie, bycie świadkiem lub styczność ze zdarzeniem bądź zdarzeniami związanym z faktem lub niebezpieczeństwem śmierci bądź poważnego zranienia lub naruszenia nietykalności fizycznej samego pacjenta albo innych osób;

2. reakcja pacjenta obejmowała silny strach, bezradność lub przerażenie (uwaga: U dzieci może się to objawiać przez dezorganizację zachowań lub pobudzenie).

2. Traumatyczne zdarzenie jest ciągle doświadczane na nowo na jeden lub kilka sposobów:

1. nawracające i natrętne wspomnienia zrazu obejmujące wyobrażenia, myśli lub spostrzeżenia;

2. powracające koszmary senne o przeżytym zdarzeniu;

3. złudzenia lub zachowania jakby uraz się powtarzał;

4. silny niepokój w styczności z wewnętrznymi bądź zewnętrznymi wskazówkami symbolizującymi lub przypominającymi jakiś aspekt traumatycznego wydarzenia;

5. reakcje fizjologiczne na wewnętrzne lub zewnętrzne wskazówki symbolizujące lub przypominające jakiś aspekt traumatycznego zdarzenia.

3. Trwałe unikanie bodźców związanych z urazem i osłabienie normalnej reaktywności (niewystępujące przed urazem), objawiające się co najmniej trzema z następujących zachowań:

1. dążenie do unikania myśli, uczuć lub rozmów związanych z urazem;

2. dążenie do unikania czynności, miejsc lub ludzi pobudzających wspomnienia o urazie;

3. niemożność przypomnienia ważnych aspektów urazu;

4. wyraźne zmniejszenie zainteresowania wykonywaniem istotnych czynności;

5. poczucie wyłączenia lub wyobcowania;

6. ograniczony zasięg afektu;

7. poczucie zamkniętej przyszłości;

4. Trwałe objawy nadpobudliwości (niewystępujące przed urazem), wyrażające się w co najmniej dwóch farmach:

1. trudności w zasypianiu lub przesypianie;

2. rozdrażnienie lub wybuchy gniewu;

3. trudności z koncentracją;

4. nadmierna czujność;

5. wyolbrzymione reakcje lękowe

5. Zaburzenia utrzymują się co najmniej miesiąc.

6. Zaburzenia powodują klinicznie znaczące pogorszenie samopoczucia lub upośledzenie społecznych, zawodowych bądź innych ważnych obszarów funkcjonowania.

---