Własność intelektualna - wszystkie rodzaje praw dotyczących wszystkich wytworów ludzkiego umysłu, tj. działalności intelektualnej w dziedzinie przemysłowej, naukowej, literackiej, artystycznej, w szczególności prawa do:
Wynalazków
Wzorów użytkowych, przemysłowych
Znaków towarowych, usługowych
Odkryć naukowych
Utworów literackich, artystycznych, naukowych, audiowizualnych
Programów komputerowych
Interpretacji i wykonań artystów
Fonogramów, wideogramów
Ochrony przed nieuczciwą konkurencją
Technologii sekretów przemysłowych, handlowych, itp. (tzw. Wiedzy „know-how”).
Wytyczne znajdujące się w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 20004/48/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. dotyczą regulacji prawnych obejmujących szeroko pojętego prawa własności intelektualnej. Zakres pojęcia prawa własności intelektualnej doprecyzowała, Komisja Europejska w dokumencie 2005/295/WE opublikowanym dnia 13 kwietnia 2005., enumeratywnie, które prawa mieszczą się znaczeniowo w tym pojęciu i wymagają harmonizacji. Należą do nich:
Prawo autorskie
Prawa pokrewne z prawami autorskimi
Prawo twórców baz danych
Prawa twórcy topografii produktów półprzewodnikowych
Prawa ze znaku towarowego
Prawa ze wzoru
Prawa z patentu
Włącznie z prawami wynikającymi z dodatkowych świadectw ochronnych
Oznaczenia geograficzne
Prawa ze wzoru użytkowego
Prawa wynikające z systemu ochrony odmian roślin
Rodzaje wiedzy chronionej i zasady jej ochrony
Za najważniejsze, z punktu widzenia ochrony wiedzy, kryterium podziału wiedzy, należy uznać dostępność do wiedzy czyli możliwość swobodnego z niej korzystania. Przyjmując to kryterium można wyróżnić trzy kategorie wiedzy:
Wiedza w pełni dostępna - wolna
Wiedza jawna chroniona
Wiedza niedostępna - utajniona (poufna) i ukryta
Pojęcie wiedzy chronionej obejmuje czystą wiedzę jawnie chronioną, czystą wiedzę utajnioną, a także kompilację, wiedzy jawnej chronionej i utajnionej.
Wiedza chroniona to wytwory umysłu ludzkiego, które egzystują w sensie prawnym i majątkowym niezależnie od produktów czy usług, których dotyczą.
W praktyce organizacje wykorzystują wiedze chronioną na trzy sposoby:
Wyłącznie wiedzę jawną chronioną
Wyłącznie wiedzę utajnioną
A najczęściej równocześnie wiedzę jawną chronioną i utajnioną
Wiedz jawna chroniona jest często ściśle powiązana z wiedzą utajnioną.
Zarówno wiedza jawna chroniona, jak i wiedza utajniona przekształca się po upływie pewnego czasu w wiedzę wolną, przy czym wiedza utajniona zanim się stanie wiedzą wolną, może przekształcić się w wiedzę jawną chronioną. Wiedzę chronioną przekształconą w wiedzę wolną nazwiemy wiedzą odzyskaną.
Wiedza odzyskana może być źródłem wielu innowacji. Zawiera szereg rozwiązań, które pomimo pewnego ekonomicznego i moralnego zużycia, mogą nadawać się do wykorzystania.
Wiedza wolna (w pełni dostępna) nie wymaga zbyt szerokiego komentarza. Jest to wiedza, która bez zastrzeżeń ze strony innych podmiotów może być wykorzystana w działalności każdej organizacji. Składa się na nią wiedza ogólna i szczegółowa zawarta w publikacjach, podręcznikach, prezentowana w trakcie procesów nauczania i szkolenia, dostępna na różnych nośnikach, w tym komputerowych, komputerowych Internecie, itd. Należy tu też wiedza, która wcześniej podlegała ochronie, lecz ochrona ta z określonych przyczyn ustała, np. z powodu upływu okresu ochrony, unieważnienia praw wyłącznych, czy ustania tajemnicy.
Wiedza jawna chroniona to wiedza, która jest ujawniana, lecz podlega ochronie prawnej na rzecz określonego podmiotu (jej właściciela), przez określony czas i na określonym terytorium. Jest ona w czasie ochrony dostępna dla innych podmiotów wyłącznie w sensie możliwości zapoznania się z jej treścią, natomiast nie jest dostępna w sensie możliwości korzystania z niej - zmaterializowania, gospodarczego wykorzystania. Takie korzystanie z tej wiedzy wymaga zgody jej właściciela.
Do wiedzy chronionej jawnej zaliczamy:
Wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, topografie układów scalonych, nowe odmiany roślin, projekty racjonalizatorskie, a także znaki towarowe i usługowe, oznaczenia geograficzne i nazwy handlowe, które nie reprezentują sobą wprost wiedzy, tak jak np. wynalazek, lecz są nośnikami wiedzy.
Specyficznym rodzajem wiedzy podlegającym ochronie, choć zwykle, w skali danej organizacji, są projekty racjonalizatorskie. Ich przedmiotem mogą być różnorodne rozwiązania zgłaszane przez pracowników, pracowników także (często) przez osoby z zewnątrz organizacji.
Specyfika projektów racjonalizatorskich wyraża się przede wszystkim w tym, że zawarte w nich rozwiązania mogą zawierać bardzo zróżnicowane poziomy nowości i wynalazczości (wkładu twórczego). Najczęściej są to rozwiązania nowe w skali określonego podmiotu gospodarczego, a ich istota nie charakteryzuje się zbyt wysokim poziomem twórczości. Zdarza się jednak i to wcale nie rzadko, że są to rozwiązania, które tylko w początkowym etapie uznano za proste usprawnienia, a dopiero głębsza ich analiza wykazała, że są to wynalazki, które mogą być zgłoszone do ochrony, bądź też mogą powiększyć zasoby wiedzy utajnionej jako tajemnice przedsiębiorstwa.
Wiedza utajniona to wiedza stanowiąca nieujawnione do wiadomości publicznej informacje.
Wiedzę tę można podzielić na: wewnętrzną - know-how, tajemnice służbowe, zawierające głównie informacje techniczne, technologiczne, handlowe lub organizacyjne przedsiębiorstwa, oraz wiedzę dyrektywnie chronioną (chronioną na zasadach ogólnych) - ochrona danych osobowych, tajemnice państwowe.
Wiedza wewnętrzna to informacje, co do których w organizacji podjęto niezbędne działania w celu zachowania jej poufności.
Gospodarcze wykorzystanie wiedzy utajnionej wewnętrznej jest możliwe tylko za zgodą jej posiadacza, właściciela, według zasad przez niego ustanowionych. Natomiast wykorzystanie wiedzy dyrektywnie chronionej, regulowane jest przepisami ogólnie obowiązującymi.
Swego rodzaju odmianą wiedzy utajnionej, jest wiedza ukryta. Można ją również nazwać wiedzą osobistą. Jest to - często nieuświadamiana - wiedza wynikająca z intuicji, przekonań, doświadczeń danej osoby.
Ochrona wiedzy może być udzielona przy zastosowaniu odpowiednich procedur rejestracyjnych, prowadzących w efekcie do wydania określonego świadectwa potwierdzającego jej uzyskanie, bądź też bez potrzeby prowadzenia jakiegokolwiek postępowania, jakichkolwiek formalności.
W zależności od specyfiki określonej kategorii wiedzy, stosowane są więc dwa podstawowe systemy ochrony - rejestracyjny i bez rejestracji.