Podział środków dowodowych i klasyfikacja
Pojęcie i klasyfikacja środków dowodowych - KPA nie definiuje pojęcia środka dowodowego, stanowi jedynie w art.75 § 1, że: jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. W szczególności dowodem mogą być: dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych oraz oględziny. W postępowaniu podatkowym dodatkowo są nimi deklaracje, księgi podatkowe i inne dokumenty (art.180 § 1 o.p.). Klasyfikacja środków dowodowych:
wg kryterium sposobu zetknięcia się organu orzekającego z faktem będącym przedmiotem dowodu - środki dowodowe dzielimy na:
bezpośrednie - takie środki, których organ orzekający ma możność bezpośredniego spostrzegania i stwierdzenia prawdziwości określonego faktu (np.: oględziny),
pośrednie - takie środki, przy których organ orzekający stwierdza istnienie określonego faktu na podstawie nie bezpośredniego spostrzegania, lecz pośrednio, na podstawie spostrzegania innego faktu (np.: zeznania świadków, opinie biegłych, dokumenty co do ich treści, przesłuchania stron).
wg kryterium źródła informacji - środki dowodowe dzielą się na:
rzeczowe - takie, których źródłem informacji są cechy danej rzeczy lub zachowane na niej ślady pewnych zdarzeń, a organ orzekający zaznajamia się z nimi przez oględziny,
osobowe - środki dowodowe, w których źródłami informacji są osoby (np.: zeznania świadków, opinie biegłych, przesłuchania stron, pisemne oświadczenie zawarte w dokumentach). Środki dowodowe osobowe dzielą się na ustne i pisemne.
wg kryterium dopuszczalności przeprowadzenia danego środka dowodowego - wyróżnia się środki dowodowe:
podstawowe - takie, których przeprowadzenie nie jest obwarowane określonymi przesłankami (np.: dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych, oględziny),
posiłkowe - środki, których dopuszczalność jest uzależniona od spełnienia określonych przesłanek (np.: przesłuchanie stron).
wg kryterium regulacji prawnej środków dowodowych - można je podzielić na:
uregulowane w przepisach kpa - tj dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych, oględziny, przesłuchanie stron,
nie uregulowane w kpa - dla których można przyjąć zaczerpniętą z procedur sądowych nazwę - „środki dowodowe nienazwane”- są to nowe środki, powstające w wyniku rozwoju nauki i techniki. Są dopuszczane, jeżeli mogą przyczynić się do wykrycia prawdy obiektywnej.
System (rodzaje) środków dowodowych
dowód z dokumentów - przez pojęcie dokumentu należy rozumieć akt pisemny, stanowiący wyrażenie określonych myśli lub wiadomości. Kpa nie utrzymuje zasady równej mocy środków dowodowych. Zwiększoną moc dowodową - mają dokumenty urzędowe w zakresie tego, co zostało w nich urzędowo stwierdzone, jeżeli zostaną spełnione dwie łącznie przesłanki: dokumenty sporządzono w przepisanej formie, sporządziły je powołane do tego organy państwowe lub jednostki organizacyjne oraz podmioty w zakresie poruczonych im z mocy prawa spraw wymienionych w art.1 pkt 1 i 4. Dokumenty urzędowe korzystają z dwóch domniemań:
domniemanie prawdziwości - tzn., że dokument pochodzi od organu, który go wysta
wił; dokument jest prawdziwy, jeżeli spełnia łącznie trzy warunki: został wystawiony
przez kompetentny organ, treść dokumentu odpowiada rzeczywistości, dokument po
siada nie zmienioną treść, taką jaką nadał mu wystawca.
domniemanie zgodności z prawdą oświadczenie organu, od którego dokument pocho
dzi - to domniemanie przyjęło kpa w art.76 § 1 i 3 oraz ordynacja podatkowa w
art.194 § 1 i 3. Domniemanie to może być obalone jedynie przez przeprowadzenie
dowodu przeciwko treści dokumentu
Kpa nie wprowadza ograniczeń w odniesieniu do środków dowodowych, które organ
może dopuścić w celu obalenia mocy dowodowej dokumentów urzędowych. W razie
obalenia domniemania zgodności z prawdą lub domniemania prawdziwości doku-
mentu urzędowego nie może on być traktowany jako dowód w sprawie. Moc dowo-
dową zagranicznych dokumentów urzędowych oraz prywatnych nie została w kpa
uregulowana.
zeznania świadków - świadkiem nazywamy osobę fizyczną, która w postępowaniu dotyczącym praw lub obowiązków innego podmiotu składa zeznania o faktach zastrzeżonych lub o których otrzymała wiadomość od innych osób. Zdolność do występowania w charakterze świadka mają tylko osoby fizyczne posiadające wiadomości o określonych faktach, mających znaczenie dla ustalenia stanu faktycznego w danej sprawie administracyjnej. Kpa i o.p. ograniczają tą zdolność z dwóch przyczyn:
przyczyny faktyczne - przepis stanowiący, że nie będą świadkami osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń; ocena tej zdolności należy do organu orzekającego w sprawie, a w przypadku korzystania z instytucji pomocy prawnej, do organu przyjmującego zeznania świadka.
przyczyny prawne - ograniczenia te wymienia art.82pkt 2 i 3kpa, a w o.p art.195pkt 2, 3
nie mogą być świadkami: osoby obowiązane do zachowania tajemnicy państwowej i służbowej - co do okoliczności objętych tajemnicą w trybie określonym obowiązującymi przepisami
duchowni - co do faktów objętych tajemnicą spowiedzi
Osoba fizyczna, do której nie stosują się w/w ograniczenia ma prawny obowiązek wystę-
powania w charakterze świadka (art.83 § 1 i art.196 § 1 o.p.). Wykonanie tego
prawnego obowiązku jest ograniczone przez wprowadzenie instytucji prawa odmowy
zeznań i prawa odmowy odpowiedzi na pytania. Organ orzekający ocenia, czy danej
osobie przysługuje prawo odmowy zeznań lub prawo odmowy odpowiedzi na pytanie.
prawo odmowy zeznań - przysługuje wyłącznie małżonkowi strony, wstępnym, zstępnym, rodzeństwu strony oraz jej powinowatym pierwszego stopnia, jak również osobom pozostającym ze stroną w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli. Prawo to trwa po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli,
prawo odmowy odpowiedzi na pytania - przysługuje świadkowi w przypadku, gdy odpowiedź mogłaby narazić jego lub bliskich wyżej wymienionych na odpowiedzialność karną, hańbę lub bezpośrednią szkodę majątkową albo spowodować naruszenie obowiązku zachowania prawnie chronionej tajemnicy zawodowej.
Tryb odbierania zeznań od świadka nie został w kpa uregulowany. Jedynie w art.83 § 3 stanowi się, że przed odebraniem zeznań organ orzekający w sprawie (organ udzielający pomocy prawnej) jest obowiązany uprzedzić świadka o prawie odmowy zeznań, prawie odmowy odpowiedzi na pytania oraz o odpowiedzialności za fałszywe zeznania. Nie wprowadza się zaprzysiężenia świadka, ani odebrania od świadka przyrzeczenia zeznawania prawdy. Świadek może złożyć zeznanie ustnie ( zaprotokołowane) lub na piśmie.
opinie biegłych - biegłym (zwanym też rzeczoznawcą, ekspertem, znawcą) nazywamy osobę fizyczną powołaną do udziału w postępowaniu dotyczącym innego podmiotu w celu wydania opinii w danej sprawie ze względu na posiadaną wiedzę fachową w tej dziedzinie. Art.84 określa przesłanki zdolności do występowania w postępowaniu w charakterze biegłego:
przesłanka pozytywna - od której spełnienia jest uzależniona zdolność do wystąpienia w charakterze biegłego, jest posiadanie wiadomości specjalnych
przesłanka negatywna - której wystąpienie pociąga za sobą utratę tej zdolności; sa następujące:
- istnieje określony związek biegłego z dana sprawą będący podstawą wyłączenia biegłego - biegły podlega wyłączeniu od udziału w sprawie, w której:
jest stroną albo jest ze stroną w stosunku prawnym powodującym wpływ wyniku sprawy na jego prawa lub obowiązki
występuje jego małżonek, krewny, powinowaty - do drugiego stopnia, także po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli.
występuje osoba przysposobiona, pozostając pod opieką lub kuratelą,
już był świadkiem, biegłym, przedstawicielem strony lub przedstawicielem osób wyżej wymienionych,
uczestniczył w wydaniu decyzji organu niższej instancji, która została zaskarżona,
jego udział był powodem wdrożenia przeciw niemu dochodzenia służbowego, postępowania dyscyplinarnego lub karnego,
strona jest przełożony służbowy
w przypadku uprawdopodobnienia istnienia okoliczności innych, które mogą wywołać wątpliwości co do bezstronności biegłego.
Występują okoliczności powodujące utratę zdolności spostrzegania lub komunikowania swoich spostrzeżeń
Nie ma zdolności do występowania w charakterze biegłego osoba zobowiązana do zachowania tajemnicy państwowej lub służbowej, jeżeli opracowanie opinii pociągałoby za sobą naruszenie prawnego obowiązku ich ochrony, a osoba ta nie została na mocy przepisów szczególnych zwolniona od tego obowiązku.
Brak zdolności do wystąpienia w charakterze biegłego dotyczy duchownych, jeżeli opracowanie opinii pociągałoby za sobą naruszenie tajemnicy spowiedzi.
Biegły nie może odmówić wydania opinii, a wykonanie tego obowiązku jest zagwarantowane sankcją. Od wykonania tego obowiązku biegły może być zwolniony przez organ administrujący tylko w przypadku zaistnienia przyczyn, które uprawniają świadków do odmowy zeznań lub odmowy odpowiedzi na pytanie.
oględziny - polegają na bezpośrednim zbadaniu jakiegoś przedmiotu przez organ w celu dokonania spostrzeżeń za pomocą określonego zmysłu(wzroku, słuchu, dotyku, węchu, smaku ) co do właściwości tego przedmiotu. Jest to środek dowodowy bezpośredni, tj. środek umożliwiający bezpośrednie, bez ogniw pośrednich, zetknięcie się organu ze stanem faktycznym w danej sprawie. Oględziny są na pierwszym miejscu jako środek dowodowy. Przedmiotem oględzin może być wszystko co oddziałuje na zmysły ludzkie, łącznie z samym człowiekiem. Szczególną formą oględzin jest eksperyment dowodowy, który polega na tym, że dokonuje się oględzin nie naturalnego stanu faktycznego, lecz stworzoną w sposób sztuczny sytuację mogąca przekonać organ orzekający o słuszności czy niesłuszności założenia dowodowego. Przedstawienie przedmiotu oględzin na wezwanie organu orzekającego jest obowiązkiem, który ciąży zarówno na stronie, jak i na osobie trzeciej, w zależności od tego, w czyim władaniu znajduje się dany przedmiot. Realizacja tego obowiązku przez stronę, jak i przez osobę trzecią, zabezpieczona jest sankcją jedynie w postępowaniu podatkowym, natomiast kpa dopuszcza nałożenie sankcji tylko na osobę trzecią.
przesłuchanie stron - jest to środek dowodowy posiłkowy, dopuszczony w postępowaniu administracyjnym w ostateczności; kpa i o.p. regulują jedynie przesłanki dopuszczalności tego środka dowodowego oraz stanowią, że do przesłuchania stron stosuje się przepisy dotyczące świadków z wyłączeniem przepisów o środkach przymusu, a w postępowaniu podatkowym wyłącza zastosowanie wobec strony kary porządkowej. Dopuszczalność tego środka dowodowego jest oparta w postępowaniu administracyjnym na wystąpieniu łącznie dwóch przesłanek:
wyczerpania innych środków dowodowych lub ich braku w ogóle,
pozostały nie wyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy
Do przesłuchania stron stosuje się odpowiednio przepisy o świadkach z wyłączeniem przepisów o środkach przymusu. Przed przesłuchaniem stron należy je uprzedzić o prawie odmowy odpowiedzi na pytanie oraz o odpowiedzialności za fałszywe zaznanie. Nie uprzedza się o prawie odmowy zeznań, bo strona nie składa zeznań w charakterze świadka. Byłoby to bezprzedmiotowe. Strona jest obowiązana stawić się na wezwanie organu orzekającego. W przypadku nie stawienia się pomimo prawidłowego wezwania, kpa wyłączył możliwość nałożenia na strony grzywny. W postępowaniu podatkowym dopuszcza się nałożenie kary porządkowej na strony. Forma przesłuchania stron, podobnie jak świadka, nie jest unormowana w kpa. O)d przesłuchania stron należy odróżnić wyjaśnienia stron
Wyjaśnienia stron - nie są środkiem dowodowym, a dotyczy przedstawienia przez stronę stanu faktycznego sprawy wymagającego udowodnienia. Zgodnie z art.95 § 1 na rozprawie strony mogą składać wyjaśnienia, zgłaszać żądania, propozycje i zarzuty oraz przedstawiać dowody na ich poparcie.
oświadczenia stron - jeżeli przepis prawa nie wymaga urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego w drodze zaświadczenia właściwego organu administracji, organ administracji państwowej odbiera od strony, na jej wniosek, oświadczenie złożone pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznanie. Dopuszczalność odebrania od strony oświadczenia jest uzależniona od łącznego wystąpienia dwóch przesłanek:
przepis prawa wprost nie wymaga przedłożenia zaświadczenia
strona zgłasza wniosek, że chce złoży7ć oświadczenie
Jeżeli obie przesłanki są spełnione, to organ orzekający jest obowiązany odebrać od strony oświadczenie. W postępowaniu podatkowym na takich samych zasadach opiera się dopuszczalność oświadczenia strony. Strona składa oświadczenie pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznania. Przed odebraniem oświadczenia, organ uprzedza stronę o odpowiedzialności za fałszywe zeznania, bo jest to przesłanka konieczna pociągnięcia do odpowiedzialności karnej.
Dowody w postępowaniu podatkowym - w postępowaniu podatkowym dowodami są: deklaracje, informacje podatkowe, informacje dotyczące strony postępowania.
deklaracje - są to dowody, które zgodnie z przepisami prawa podatkowego zostały złożone przez stronę; rozumie się przez to również zeznania, wykazy oraz informacje, do których składania obowiązani są, na podstawie przepisów prawa podatkowego podatnicy, płatnicy i inkasenci.. Deklaracje są dowodem, gdy organ wszczął postępowanie podatkowe. W razie wątpliwości co do rzetelności złożonej deklaracji organ podatkowy wzywa podatnika do udzielenia niezbędnych wyjaśnień lub uzupełnienia deklaracji, wyznaczając mu odpowiedni termin oraz wskazując przyczyny ze względu, na które dane zawarte w deklaracji poddaje się w wątpliwość.
informacje podatkowe - osoby prawne, jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą lub wykonujące wolny zawód są obowiązane do sporządzenia i przekazania informacji:
na pisemne żądanie organu podatkowego o zdarzeniach wynikających ze stosunków cywilnoprawnych albo z prawa pracy, mogących mieć wpływ na powstanie obowiązku podatkowego lub wysokość zobowiązania podatkowego osób lub jednostek, z którym zawarto umowę,
bez wezwania organu podatkowego - o umowach zawartych z osobami zagranicznymi.
Banki, na pisemne żądanie urzędów skarbowych, obowiązane są do sporządzania i przekazywania informacji dotyczących numerów rachunkowych bankowych osób prawnych, jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej oraz osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą lub wykonujących wolny zawód, a także przekazania danych umożliwiających identyfikację posiadaczy tych rachunków. Informacje podatkowe objęte są tajemnicą służbową.
informacje dotyczące strony postępowania - wg art.182 § 1 o.p. banki na pisemne żądanie naczelnika urzędu skarbowego wydane w związku z postępowaniem podatkowym wszczętym przez urząd skarbowy, są obowiązane do sporządzenia i przekazania informacji dotyczących strony postępowania w zakresie:
posiadanych rachunków bankowych lub rachunków oszczędnościowych, liczby tych rachunków, a także obrotów i stanów tych rachunków,
posiadanych rachunków pieniężnych lub rachunków papierów wartościowych, liczby tych rachunków, a także obrotów i stanów tych rachunków,
zawartych umów kredytowych lub umów pożyczek pieniężnych, a także umów depozytowych
nabytych za pośrednictwem banku akcji Skarbu Państwa lub obligacji Skarbu Państwa, a także obrotu tymi papierami wartościowymi,
obrotu wydanymi przez banki certyfikatami depozytowymi lub innymi papierami wartościowymi.
Domy maklerskie na pisemne żądanie naczelnika urzędu skarbowego obowiązane są do sporządzenia i przekazania informacji dotyczących stron w zakresie:
posiadanych rachunków pieniężnych lub rachunków papierów wartościowych, liczby tych rachunków, a także obrotów i stanów tych rachunków,
nabytych za pośrednictwem banku akcji Skarbu Państwa lub obligacji Skarbu Państwa, a także obrotu tymi papierami wartościowymi.
Towarzystwa funduszy powierniczych i towarzystwa funduszy inwestycyjnych, są obowiązane do sporządzania i przekazania informacji o umorzonych jednostkach uczestnictwa
Środki dowodowe nienazwane - w postępowaniu administracyjnym są dopuszczone środki dowodowe nienazwane, jeżeli mogą się przyczynić do wykrycia prawdy obiektywnej, a nie są sprzeczne z prawem. Do środków dowodowych nienazwanych zaliczamy opinie instytutu naukowego lub naukowo-badawczego ( na podstawie kpc). Przepisy odrębne mogą dopuścić możliwość korzystania z opinii wyspecjalizowanych jednostek organizacyjnych (np.: ustawa o dozorze technicznym - korzystanie z wyniku badań diagnostycznych, opinii i ekspertyz wyspecjalizowanych jednostek. Do dowodów nienazwanych zaliczamy dowody z filmu, utrwalonego obrazu telewizyjnego, z fotokopii, planów, rysunków, płyt lub taśm dźwiękowych i innych materiałów oraz przyrządów utrwalających lub przenoszących obrazy lub dźwięki.