MOJE W�DR�WKI PO LITERATURZE W POSZUKIWANIU WARTOŒCI POTRZEBNYCH WSPӣCZESNEMU CZ�OWIEKOWI

Cz�owiek wsp�czesny jak wielu jego poprzednik�w z odleg�ych epok, zastanawia si� nad sensem swojego �ycia, poszukuje wartoœci, norm moralnych, kt�rym m�g�by podporz�dkowa� swe �ycie. Natura ka�dego z nas jest tak skonstruowana, i� zawsze nurtuje nas pytanie: jakie wartoœci uzna� za nadrz�dne tak, by ofiarowane przez Boga �ycie prze�y� jak najlepiej, aby nie by�o ono przys�owiow� drog� od jednego przystanku do drugiego. r�d�em, a zarazem skarbnic� wszelkich wartoœci towarzysz�cych �yciu cz�owiekowi jest Biblia. Pismo œw. Jest Ÿr�d�em kultury moralnej, prezentuje wzorce post�powania, pewien kodeks moralny tego, co dobre lub z�e. Ksi�ga ta zawiera wiele postaw, wzorc�w, wydarze�, kt�re wci�� funkcjonuj� w œwiadomoœci cz�owieka. To w�aœnie w Biblii znajdziemy opisy i potwierdzenie „Dziesi�ciu przykaza�”, kt�re B�g przekaza� Moj�eszowi na G�rze Synaj. Ju� od pocz�tku chrzeœcija�stwa Stw�rca ofiarowa� cz�owiekowi Dekalog, zbi�r wartoœci, swoisty kodeks moralny, kt�remu powinien podporz�dkowa� swe �ycie. Tak wi�c od tysi�cleci ludzkoœci z najmniejsz� lub najwi�ksz� dok�adnoœci� wype�nia nakazy Boga. Nadszed� wiek XX, kt�ry przyni�s� specyficzn� sytuacj� polityczn�, spo�eczn�, ekonomiczn�. W tym okresie wartoœci zebrane w Dekalogu uleg�y zdewaluowaniu. Sta�o si� tak za przyczyn� dw�ch wojen œwiatowych, z kt�rych druga wojna œwiatowa nie mia�a sobie r�wnej w dziejach ludzkoœci. Poczyni�y one ogromne spustoszenie nie tylko w dziedzinie gospodarki, ale najwi�kszy wp�yw wywar�y na psychik� cz�owieka. R�wnie� dwa systemy totalitarne(faszyzm i stalinizm) silnie, ingerowa�y i wp�ywa�y na post�powanie cz�owieka. Tak�e i ja by�am œwiadkiem rozpadu kolejnego z system�w totalitarnych- komunizmu. Na oczach ca�ego œwiata toczy�a si� wojna w by�ej Jugos�awii, gdzie zgin�y tysi�ce niewinnych ludzi Z�o jakie towarzyszy�o kolejnym wojnom, pozostawia pi�tno w psychice ludzkiej, cz�owiek zosta� ska�ony, moralnie rozbity. Aby zn�w odzyska� pe�ni� cz�owiecze�stwa, podj�� pr�by odbudowania swego wewn�trznego �ycia poprzez szukanie utraconych wartoœci. Mo�e je odnaleŸ� w religii, w innym cz�owieku, tzn. w ludziach, kt�rzy nie ulegli moralnej degradacji, ale jest ich tylko garstka(Jan Pawe� II, nie�yj�cy: Matka Teresa z Kalkuty i kardyna� Stefan Wyszy�ski). Utracone wartoœci mo�na odnaleŸ� tak�e w literaturze zar�wno dawnej jak i wsp�czesnej. K. Brodzi�ski powiedzia� o funkcji literatury w nast�puj�cy spos�b: „Literatura jest zwierciad�em ka�dego wieku i narodu”. Jest ona nie tylko odbiciem postaw, tendencji dominuj�cych w epokach, to r�wnie� skarbiec postaw, wartoœci potrzebnych ka�demu cz�owiekowi, bogactwo przemyœle� o otaczaj�cym nas œwiecie. Literatura zawiera tak�e problemy, pytania i odpowiedzi dotycz�ce cz�owieka. Literatura proponuje bogaty zbi�r wartoœci niezb�dnych w ludzkim �yciu. Za najwa�niejsze obra�am uczciwoœ�, mi�oœ� i dobro po��czone z wra�liwoœci� na ludzk� krzywd� i biedot�. S� one najbardziej potrzebne wsp�czesnemu cz�owiekowi. W dzie�ach literackich mo�emy odnaleŸ� wielu bohater�w, kt�rzy przez ca�e �ycie starali si� by� uczciwi i pracowici. Do grupy tych postaci nale�� Ignacy Rzecki i Bogumi� Niechcic. Pierwszy z nich jest bohaterem utworu „Lalka” Boles�awa Prusa. Rzecki nazywany ostatnim idealist� romantykiem, by� starym subiektem w sklepie Wokulskiego. Jego �ycie up�yn�o na ci�kiej i uczciwej pracy. Nie mia� �atwego �ycia, pozbawiony prawdziwego dzieci�stwa, ju� od m�odych lat musia� zarabia� na swe utrzymanie. Po œmierci ojca jego wychowaniem zaj�a si� siostra zmar�ego. Jako ma�y ch�opiec dosta� prac� u w�aœciciela renomowanego sklepu pana Jana Mincla, do kt�rego pos�a�a go ciotka. To w�aœnie u starego Niemca bohater nauczy� si� uczciwoœci i demokratyzmu. Przepracowa� w sklepie 25 lat i zawsze wspomina� je z szacunkiem dla swego pracodawcy. Minclowie traktowali Rzeckiego jak prawdziwego cz�onka rodziny. Dzi�ki rodzinie niemieckiej pozna� zasady jednakowego traktowania ka�dego cz�owieka-demokratyzmu. Od nauczyciela i wychowawcy Jana Mincla nauczy� si� Rzecki pracowitoœci, dok�adnoœci , uczciwoœci i tym zasadom pozosta� wierny przez ca�e �ycie. Praca w sklepie Wokulskiego nie przynios�a bohaterowi radoœci i zadowolenia, cho� sklep przyjaciela by� lepiej wyposa�ony ni� zak�ad nie�yj�cego Mincla. Nie podoba� mu si� stosunek nowych sprzedawc�w do wykonywanej pracy, ich sp�Ÿnianie, brak pracowitoœci, nie m�g� zrozumie� takiego post�powania. Rzecki by� wychowany w tradycjach walki o wolnoœ�, w kulcie dla Napoleona, w mierze w Polsk�, jak� mia� stworzy� wielki Bonaparte, dlatego te� bra� udzia� w Wioœnie Lud�w, a p�Ÿniej w powstaniu styczniowym. Czu� si� cz�owiekiem samotnym, nieprzystosowanym do czas�w, w kt�rych przysz�o mu �y�. Stworzy� sobie wewn�trzny œwiat „odcina� si�” od ludzi, do czego przyczyni�a si� samob�jcza œmier� przyjaciela A. Katza, kl�ska powstania, a potem og�lny marazm spo�ecze�stwa i ust�pienie wielkich idea��w na rzecz dorabiania si�. Do ko�ca pozosta� jednak wierny swej koncepcji politycznej i zachowa� optymistyczn� wiar� w nadejœcie czas�w wolnoœci i sprawiedliwoœci. Doktor Szuman okreœli� jego pokolenie s�owami: „musz� umrze� dzisiejszy œwiat nie dla nich, lecz autor powieœci zako�czy� ksi��k� nast�puj�co: „Non omnis moriar”(nie wszystek umr�). S�owa te odnosz� si� do wszystkich postaci podobnych do Ignacego Rzeckiego. Uczciwoœ� charakteryzuje tak�e bohatera „Nocy i dni” Marii D�browskiej- Bogumi�a Niechcica. Jest to posta�, kt�ra poprzez prac� w gospodarstwie realizowa�a zasad� uczciwoœci wobec ludzi pracuj�cych wesp� z nim, jak te� uczciwoœ� wobec matki ziemi. Niechcic jest bohaterem typu neopozytywistycznego, kt�rego sens swego �ycia widzia� w pracy, ch�� niesienia pomocy, wierze w innych ludzi. Odbiciem tej pogodnej postawy by�a twarz bohatera: „patrz�c na jego twarz spogl�da�o si� niby czysty przestronny dziedziniec, wiod�cy do bezpiecznego domu”. Bogumi� reprezentuje t� grup� szlachty, kt�ra po utracie maj�tku na skutek represji rz�du carskiego nie potrafi�a zerwa� silnych zwi�zk�w ��cz�cych j� z ziemi� i prac� na roli. Kiedy Niechcica i jego rodzin� pozbawiono maj�tku, zatrudnia� si� u bogatych obywateli, poniewa� sama praca na roli dawa�a mu radoœ� i satysfakcj�. W ci�kiej, uczciwej pracy i w efektach swego codziennego trudu widzia� Bogumi� sw�j cel, kt�remu podporz�dkowa� swe �ycie. Bohater, mimo, �e by� tylko dzier�awc� maj�tku w Serbinowie, pracowa� na nim jak na w�asnym, stosowa� nowe, bardziej wydajne metody u�ytkowania ziemi. Dzi�ki swej wytrwa�ej pracy i uporowi odbudowa� maj�tek i zacz�� zbiera� najwi�ksze plony spoœr�d gospodarzy okolicznych wsi. Interesowa� si� wszelkimi nowoœciami z dziedziny uprawy �yta, prenumerowa� gazety rolnicze, czyta� ksi��ki. Kwoty nale�ne w�aœcicielowi regularnie odsy�a� do Pary�a, cho� by� z tego powodu cz�sto wyœmiewany. Zawsze by� jednak pracowity i uczciwy zar�wno wobec w�aœcicieli maj�tku, jak i ch�op�w, dla kt�rych by� wi�cej dobrym panem, ni� surowym zarz�dc�. Jego postaw� charakteryzuj� s�owa: „ca�y poœwi�ca� si� mi�oœci i ca�y poœwi�ca� si� pracy”, kt�rym pozosta� wierny do ko�ca swych dni. Jako kolejn� wartoœ� niezb�dn� w �yciu wsp�czesnego cz�owieka uzna�am mi�oœ�, nadaj�c� sens egzystencji cz�owieczej, chroni�c� przed upadkiem moralnym. Mi�oœ� uratowa�a Andrzeja Kmicica i Justyn� Orzelsk� przed kl�sk�, nada�a ich �yciu zupe�nie inny wymiar, sprawi�a, �e zmienili swe dotychczasowe post�powania, odrodzili si� moralnie. Andrzej Kmicic to g��wna posta� „Potopu” Henryka Sienkiewicza. By� to typ szlachcica, kt�ry „musi si� wyszumie�”, wszczyna k��tnie, nie stroni od „bitki ani od wypitki” i psuje sobie reputacj�. Kmicic by� przystojnym, m�odym, dumnym i nie znosz�cym sprzeciwu cz�owiekiem. Potrafi� zjednywa� sobie ludzi, a zw�aszcza �o�nierzy, kt�rzy widzieli w nim dobrego towarzysza i wspania�ego dow�dc�. Decyzj� testamentu przyjaciela ojca zosta�a mu przyznana wieœ Lubicz, a tak�e obiecana r�ka panny Bilewicz�wnej, w kt�rej Kmicic zakocha� si� od pierwszego wejrzenia. Pocz�tkowo ta mi�oœ� by�a odwzajemniana, lecz z biegiem czasu i dalszych wydarze� Ole�ka odwraca�a si� od Kmicica, odrzuca go pomimo g��bokiego uczucia, jakie do niego �ywi. Przyczyn� tego by�o wiele jego przewinie�, spowodowanych jego porywczym charakterem i szlacheck� but�. Do przewinie� tych zaliczamy min. Najazd na W�omontowicze, gdzie wymordowa� wszystkich mieszka�c�w zaœcianku, a tak�e s�u�b� u boku Janusza Radziwi��a, kt�ry by� zdrajc�, wrogiem ojczyzny. Gor�ca mi�oœ� do dumnej panny, konsekwentnej w swych postanowieniach, sprawi�a, �e bohater stopniowo ze szlacheckiego warcho�a, zdrajcy przeobrazi� si� w gor�cego patriot� wiernego ojczyŸnie. Przybra� on nowe nazwisko i walczy� w obronie niepodleg�oœci kraju .Wa�nym momentem w jego �yciu by�a bohaterska obrona klasztoru na Jasnej G�rze, uratowanie �ycia kr�lowi i odkrycie zbrodniczych zamiar�w ksi�cia Bogus�awa. W�aœnie mi�oœ� do ukochanej kobiety dawa�a mu si�y w trudnych momentach jego �ycia, podsyca�a nienawiœ� do wrog�w. Uczucie do Ole�ki sprawi�o, �e z hulaszczego, pechowego, i nieszcz�œliwego szlachcica, przemieni� si� w prawego, wiernego kr�lowi i ojczyŸnie bojownika o wolnoœ� kraju, a swoje czyny potwierdza� s�owami: „...) Panie ja mi�uj� t� ojczyzn� i Tw�j majestat i B�g widzi, �e chc� s�u�y� wam obojgu”. Jego mi�oœ� do ukochanej kobiety, kt�r� poj�� za �on�, sprawi�a,�e kr�l wybaczy� mu grzechy jego wczesnej m�odoœci. Mi�oœ� zawa�y�a tak�e na dalszym �yciu kolejnej postaci literackiej Justyny Orzelskiej, bohaterki powieœci „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej. Autorka okreœli�a Justyn� s�owami: „Kobiet� z kwiatami trudno by�oby od razu nazwa� pann� z wy�szego towarzystwa, albo te� dziewczyn� z ni�szych warstw ludnoœci wiejskiej”. Justyna by�a szcz�œliwa tylko w momentach obcowania z natur�, chmurzy�a si� natomiast na wspomnienie swego po�o�enia w Korczynie, kt�rym mieszka�a od œmierci swej matki. Jej ojciec by� wielbicielem kobiet i muzyki, a jego nami�tnoœci doprowadzi�y rodzin� do bankructwa. Prze�omowym wydarzeniem w �yciu bohaterki by� romans z Z. Kroczy�skim przyjacielem lat dziecinnych, kt�ry obudzi� w niej m�ode serce i kt�remu powierzy�a swe pierwsze uczucie, tak brutalnie zniszczone przez kochanka. Zawiedziona i pozbawiona marze� wiod�a ja�owe �ycie nie anga�uj�c si� w problemy Korczyna. Cz�sto czu�a si� nikomu niepotrzebna, uwa�a�a swe �ycie za beznadziejne. Dopiero znajomoœ� z Janem Bohatyrowiczem, wizyty w zaœcianku, kontakty z prac� w polu, sadzie i ogrodzie, odwiedziny mogi�y powsta�czej, grobowce Jana i Cecylii, ukaza�y jej nowe wartoœci �ycia, doda�y pewnoœci siebie i ch�ci dzia�ania na rzecz innych. Mi�oœ� do Jana sprawi�a, �e zmieni�a sw�j dotychczasowy tryb �ycia i postanowi�a ponieœ� troch� œwiat�a pracowitemu ludowi, by dzieli� z nim �ycie. Nast�pn� wartoœci�, kt�r� wpisa�abym do Dekalogu wsp�czesnego cz�owieka, jest dobro�, wra�liwoœ� na ludzk� krzywd�, niesienie pomocy potrzebuj�cym. Bardzo pi�knie nakreœli� poj�cie dobroci R. Krynicki m�wi�c:

„Dobro� jest bezbronna, ale nie bezsilna

Dobroci nie trzeba si�y

Dobro� jest sama si��

Dobro� nie musi zwyci�a�

Dobro� jest nieœmiertelna”.

Do bohater�w, kt�rych cechowa�a dobro�, wra�liwoœ� na cierpienie innych ludzi nale�� Stanis�aw Wokulski i Tomasz Judym. Stanis�aw Wokulski jest bohaterem prze�omowym, ��cz�cym w sobie cechy zar�wno romantyka, jak i pozytywisty, jest to posta� stworzona przez B. Prusa.. Bohater jest cz�owiekiem m�drym, wra�liwym, uczciwym, gotowym do niesienia pomocy potrzebuj�cym. By� cz�owiekiem dobrym, a jednoczeœnie nieszcz�œliwym z powodu tragicznej mi�oœci do Izabeli ��ckiej. Jego �ycie by�o pasmem cierpie� przeplatanych ci�k� prac�. Ju� jako m�ody ch�opak pracowa� w charakterze kelnera w piwiarni Hopfera, s�u�y� goœciom i znosi� rozmaite upokorzenia. Kiedy zdecydowa� si� kszta�ci� w Szkole G��wnej, wywo�a� tym samym niezdrow� sensacj�, bo kelner, kt�ry chce studiowa� „to nie mieœci�o si� w g�owie”. P�Ÿniej bra� udzia� w powstaniu styczniowym, o�eni� si� z Minclow�. Po zagranicznych woja�ach pomaga� tak�e ludziom biednym, n�dzarzom-rodzinie Wysockiego, wspomaga� rzemieœlnika W�gietka. W�aœnie o tych najbardziej potrzebuj�cych wspomina� s�owami: „To s� moi- ci, kt�rzy le�� na œmietniku”.

---