„Społeczne i kulturowe uwarunkowania patologii”

• trzy stany rzeczy pozwalające określić co jest normą a co patologią:

1. stan naturalny (przyrodniczy): norma = zgodność z prawidłowościami stanu naturalnego

(normę w tym wymiarze pozwalają określić analizy statystyczne oraz częstość występowania danego zjawiska)

2. „postulowany stan rzeczy”: norma = działania przybliżające do postulowanego stanu (zrealizowanie warunków niezbędnych do pożądanego stanu)

3. dotyczący wartościowania i oceny: norma = system uporządkowanych, akceptowanych zasad i wartości; (normalne najczęściej oznacza - pożądane)

• Patologia jest pojęciem względnym. Te same zjawiska zaklasyfikowane wg. jednych zasad mogą być patologią, natomiast wg. innych - normą.

Bariery społeczne

• bariery społeczne traktowane są jako jedne z uwarunkowań patologii

• socjalizacja - wpływ środowiska społecznego na kształtowanie się i rozwój jednostki

• dla zrozumienia socjalizacji ważne są dwie kwestie:

• człowiek to bierny czy czynny element tego procesu?

• Jednostka jest pozytywna czy negatywna z natury?

• Jeśli bierny to: socjalizacja = transmisja kultury w jednostkę (Wrong);

• Jeśli aktywny to: socjalizacja = proces stawiania się człowiekiem (Wrong)

• Jeśli negatywna to: socjalizacja = zwycięstwo społeczności w walce z jednostką

• Jeśli pozytywna to: socjalizacja = łatwy proces rozwojowy (dziecko łatwo się adoptuje bo ma do tego wrodzone tendencje)

• socjalizacja nie jest procesem spójnym (bierze w nim udział szereg oddziałujących na siebie podsystemów, np. rodzina, rówieśnicy, szkoła, które mogą wchodzić ze sobą w konflikt)

• patologizujący wpływ środowiska społecznego można rozpatrywać jako:

• bezpośredni (struktura społeczna wpływa zaburzająco na funkcjonowanie jednostki)

• pośredni (zaburzenia funkcjonowania jednostki są konsekwencją życia w określonych układach społecznych)

• patologizujący wpływ środowiska społecznego może być spowodowany różnymi czynnikami:

• konflikty kilku systemów normatywnych (gdy jednostka należy do więcej niż jednej grupy społecznej)

• konflikty ról społecznych (gdy jednostka jest członkiem różnych układów społecznych może zajmować w nich różne pozycje)

• depersonalizacja (pozbawienie indywidualności)

• w grupie pojawia się tendencja do ujednoliconego funkcjonowania

• izolacja społeczna (utrata tożsamości społecznej)

• tożsamość społeczna = poczucie przynależności do grupy

• alienacja (ktoś lub coś staje się obce); czynniki powodujące alienację

• utrata kontroli nad przebiegiem zjawisk (może mieć charakter obiektywny - gdy zadanie jest zbyt trudne do realizacji lub subiektywny - gdy doświadczenia jednostki prowadzą ją do przekonania, że nie kontroluje przebiegu własnych działań)

• anomia („kulturowy chaos”): przekształcenie lub zanik wartości kulturowych

Depersonalizacja

• depersonalizacja (deindywiduacja): zanik indywidualności

• zasięg tego terminu rozszerzono do sytuacji społecznych, w ramach których oddziaływanie różnych zbiorowości prowadzi do zaniku indywidualności ich członków

• wiąże się z rozproszeniem odpowiedzialności

• wiąże się z anonimowością

• (eksperyment Zimbardo: dziewczyny podzielono na grupę „anonimowych” - ubranych w fartuchy oraz grupę „identyfikowanych” - nosiły tabliczki z nazwiskami. Te pierwsze 2x częściej aplikowały szok elektryczny dziewczynom nie należącym do do ich grupy)

• (eksperyment Becker-Havena i Lindskolda: osoby zakapturzone - anonimowe szybciej ruszały na pomoc ofierze, pozwalało im to nie przejmować się gdyby pomoc okazała się błędna)

• (porównania międzykulturowe Watsona: kultury stosujące zabiegi deindywiduacyjne - maski, malowanie twarzy - wykazywały większy stopień okrucieństwa wobec wroga)

• Shawa: deindywiduacja jako konsekwencją szeregu procesów grupowych:

• anonimowości

• rozproszenia odpowiedzialności

• facylitacji społecznej

• przesunięcia norm

• (pozwalają one jednostce zwiększyć prawdopodobieństwo pojawienia się zachowań pożądanych i zmniejszyć prawdopodobieństwo niepożądanych)

Alienacja

• alienacja - stan/poczucie, że ktoś/coś stało się obce

• dotyczy określonego stanu psychicznego jednostki (jako konsekwencji niezaspokojenia potrzeb)

• Seeman: pięć wariantów alienacji:

• bezradność (bezsilność): wywołana poczuciem utrat kontoli

• brak bądź utrata znaczenia

• brak lub zanik norm: jednostka dochodzi do wniosku, że normy, którymi dotychczas się kierowała nie umożliwiają jej osiągnięcia określonych celów

• izolacja (odseparowanie od społeczności): może być wynikiem odejścia on norm wyznawanych przez społeczność)

• obcość wobec samego siebie: w wyniku blokowania przez otoczenie procesu samoaktualizacji, ekspresji możliwości

• Miluska: elementy składowe sytuacji alienującej składają się na syndrom sytuacji alienującej (jego główną konsekwencją jest poczucie bezsilności oraz lęk)

• obiekty alienacji: władza, społeczeństwo, ja, inni ludzie

Anomia

• w ujęciu socjologicznym = zanik norm

• dotyczy obiektywnej rozbieżności między uznawanymi wartościami a możliwością ich realizacji

• to sytuacja, która dostarcza przesłanek o pojawieniu się w jej ramach rzeczy bez sensu, nie dających się uporządkować ani posługiwać się wyraźnymi regułami działania, skłania ona do wątpliwości czy reguły takie w ogóle istnieją

• Merton: typologia reakcji na anomię (odnosząca się nie do osobowości ale do pełnionych ról społecznych):

• konformizm (reakcja najbardziej typowa) w odróżnieniu od niej - wszystkiego pozostałe reakcje są dewiacyjne:

• innowacja (pojawia się gdy nacisk na przyswojenie sobie celów kulturowych jest silniejszy niż nacisk na przyswojenie zinstytucjonalizowanych norm określających sposoby osiągania owych celów)

• rytualizm (odrzucenie lub zredukowanie celu kulturowego przy jednoczesnym przestrzeganiu norm zinstytucjonalizowanych, może prowadzić do hiperkonformizmu)

• wycofanie (najrzadszy sposób przystosowania, odrzucenie celów jak i środków służących do ich zrealizowania, np. alkoholicy, narkomani, psychotycy)

• bunt (gdy system instytucjonalny postrzegany jest jako przeszkoda w realizowaniu społecznie uznawanych celów)

Konflikt ról społecznych

• rola - funkcja, jaką jednostka realizuje zajmując określoną pozycję w obrębie określonego kontekstu społecznego

• konflikt związany z pełnieniem roli - specyficzna forma spolaryzowanej niezgodności, może przejawiać się na dwa sposoby:

• konflikt między rolami

• konflikt wewnątrz roli (sprzeczność oczekiwań związanych z określoną rolą)

• Secord, Backman: role społeczne dostarczają przesłanek do przewidywania zachowań innych osób oraz pełnią funkcje normatywne

• istotę ról społecznych stanowią oczekiwania (wobec własnych zachowań i zachowań partnera interakcji - im większa zgodność tych oczekiwań tym łatwiejsza interakcja)

• role w interakcji tworzą system powiązanych ze sobą ról

• badacze ci wskazują na zewnętrzne źródła konfliktów w systemach ról (te źródła to czynniki, z których wynikają błędne przesłanki do kształtowania oczekiwań oraz czynniki, które osłabiają zobowiązanie do realizacji oczekiwań)

• Gross, Mason, McEachern: teoria rozwiązywania konfliktu ról:

• 3 główne czynniki:

1. względna prawomocność dwóch zbiorów oczekiwań (oczekiwanie jest prawomocne jeśli partner jest postrzegany jako osoba mająca prawo do pełnienia danej roli)

2. sankcje za niezrealizowanie któregoś z tych zbiorów (sankcje odnoszą się do wzmocnień - pozytywnych lub negatywnych - jakie jednostka może otrzymać za zgodne lub niezgodne zachowanie z rolą)

3. moralna orientacja osoby działającej (orientacja ta może być: moralna, oportunistyczna, moralno-oportunistyczna)

• w przypadku konfliktu oczekiwań wobec roli konieczna będzie analiza wpływu tych trzech czynników, a najważniejszym czynnikiem będzie rodzaj orientacji moralnej

• osoba o orientacji moralnej: przedłoży prawomocność oczekiwań nad sankcje

• osoba o orientacji oportunistycznej: przedłoży sankcje nad prawomocność

• osoba o orientacji moralno-oportunistycznej: weźmie pod uwagę zarówno prawomocność jak i sankcje

Tożsamość

• wyróżnia się 3 rodzaje tożsamości:

• indywidualną: samookreślenie jednostki odzwierciedlające cechy jej osobowości

• grupową (społeczną): wyobrażenie jednostki o sobie na podstawie wiedzy o tym do jakiej grupy należy

• etniczną (kulturową): definiowanie się przez przynależność do danej grupy etnicznej

• Tajfel: sekwencja (dotycząca tożsamości grupowej): kategoryzacja społeczna -> porównanie społeczne -> odrębność psychologiczna

• kategoryzacja - proces upraszczania społecznego otoczenia przez jednostkę - umożliwia dokonywanie porównań społecznych, które pozwalają na powstanie tożsamości społecznej - czyli wyobrażenia o samym sobie na podstawie wiedzy o przynależności do danej grupy

• zachowania międzygrupowe podlegają przeobrażeniom w 3 sytuacjach:

• źle określonej grupy

• grupy dominującej

• grupy położonej niżej

• we wszystkich tych sytuacjach przewija się wątek rywalizacji

---