Wykład 1: Podstawowe pojęcia dydaktyki.

Bolesław Niemierko - polski pedagog, dzięki niemu powstałą Centralna Komisja Edukacyjna.

Efekty kształcenia to, to co umiemy.

Uczymy się dla efektów.

Dydaktyka - pouczam, nauczam.

Nauczyciel - osoba, która potrafi nauczyć.

W nauczaniu im prościej tym lepiej.

Mądrość ucznia zelży od mądrości nauczyciela.

Cele są to kierunki dążeń.

Skuteczność kształcenia - osiągnięte cele jakie postawi nauczyciel.

Sprawność - znaczy to, że ktoś umie coś zrobić z zamkniętymi oczami.

Podstawowe pojęcia dydaktyki:

1. Edukacja - obejmuje ogół działań edukacyjnych będących systemem czynności wywołujących planową zmianę w uczniach.

Wyjaśnienie: student uczeń ma się zmienić, umieć więcej, rozbudzić swoje zainteresowania, zmieniać się w sposób planowy. System - dużo czynności powodujących zmianę

2. Działanie edukacyjne jest złożone, wielokierunkowe i można je rozpatrywać w dwóch aspektach:

a) poznawczym - obejmuje wiadomości, umiejętności i sprawności działań ucznia

b) emocjonalno-motywacyjnym - dotyczy motywów, postaw, uczuć i wartości)

3. Kształcenie - jest to działanie edukacyjne zrównoważone w aspekcie poznawczym i emocjonalno-motywacyjnym (zmiany w dwóch sferach - podanych)

4. Nauczanie - inaczej edukacja poznawcza - jest to działanie edukacyjne zorientowane na zmiany poznawcze, a pośrednio na zmiany emocjonalne, w uczniu. Jego wynikiem są wiadomości i umiejętności potrzebne do osiągnięcia celów poznawczych i praktycznych.

5. Wychowanie - inaczej edukacja emocjonalna - jest to działanie edukacyjne zorientowane na zmiany emocjonalne, a pośrednio na zmiany poznawcze, w uczniu. Jego wynikiem jest zdolność do regulowania emocji i motywacji według przyjętych wartości i norm społeczno-moralnych. Wynikiem wychowanie jest powściągnie agresji i dotrzymywanie słowa.

6. Uczenie się - jest to zdobywanie doświadczeń prowadzących do trwałych zmian w zachowaniu uczącego się.

7. Ewaluacja edukacyjna - według Niemierko jest to zbieranie informacji (dowiadywanie się) o warunkach przebiegu i wynikach działania edukacyjnego w celu dokonania oceny tego działania i uzasadnienia dotyczących go decyzji.

8. Ewaluacja - to proces diagnostyczno-kontrolny pozwalający ocenić w jakim stopniu założone cele zostały osiągnięte.

9. Ewakuacja może być:

a) kształtująca - to taka, którą dokonujemy na bieżąco w toku kształcenia np. kartkówka

b) sumująca - to taka, którą dokonujemy na końcowym toku kształcenia np. egzamin (matura).

10. To, że posiadamy wiadomości nie znaczy, że to jest koniec naszego kształcenia, to jest pierwszy element. Drugim elementem jest rozumienie i umiejętność wykorzystania tego w pracy.

11. Treść nauczania - jest to ogół nauczanych czynności. To co potrafi uczeń zrobić w danym przedmiocie. Na przykład: uczeń potrafi wykonać operacje rachunkowe na wyrażeniach algebraicznych z zastosowaniem kalkulatorów i bez nich. Inny przykład: na lekcji Języka polskiego uczeń potrafi jasno i dokładnie wyrazić swoje przeżycia i myśli na temat domu rodzinnego.

12. Trzy elementy części nauczania:

a) cel - operacje rachunkowe

b) materiał - wyrażenia algebraiczne

c) wymaganie - z pomocą kalkulatora

Wykład 2: Systemowe podejście do sytuacji związanych z procesem kształcenia.

1. Edward Fleming w Hawannie: „Nowoczesne metody i techniki nauczania”. Wyróżnił on elementy dydaktyczno-wychowawcze systemu:

- osoby (nauczyciel, uczniowie)

- procesy (nauczania i uczenia się)

- współczynniki (zasady dydaktyczne nauczania, kształcenia, metody, organizacja pracy uczniów, treści, środki dydaktyczne, media, baza materialna)

2. Bolesław Niemierko: „Pomiar wyników kształcenia”. Opisał on sytuację dydaktyczną jako system zawierający pięć elementów powiązanych ze sobą:

- osoby (nauczyciel, uczniowie)

- treści nauczania

- organizacja kształcenia

- wyposażenie dydaktyczne

-

3. Nauczycielski system dydaktyczny - to celowy układ sytuacji dydaktycznej.

Sytuacja to mikrosystem, a system to celowy zbiór sytuacji.

4. Bolesław Niemierko wyróżnił elementy systemu dydaktycznego:

a) wejścia systemu - uzdolnienia, zainteresowania, aspiracje, wiadomości i umiejętności uczniów oraz nauczycieli

b) wyjścia systemu - wiadomości, umiejętności, postawy wobec uczenia się, właściwości osobowe uczniów i osiągnięcia metodyczno-organizacyjne nauczycieli. Nowa wiedza, umiejętności po stronie uczniów i nauczycieli

c) działania systemowe - czynności uczniów, nauczycieli, administracji szkolnej, które zmierzają do osiągnięcia celów kształcenia.

d) kontekst systemu - okoliczności systemu, które się nie zmieniają w toku działań systemowych np. stałe urządzenia szkoły, sposób finansowania szkół

Wniosek: Wejścia powinny zmieniać się w wyjścia poprzez działania systemowe i cały system funkcjonuje w pewnych okolicznościach, które się nie zmieniają.

5. Podział systemów dydaktycznych:

a) system autorytarny - pozycja nauczyciela jest mocno zaznaczona. Od uczniów wymaga się bezwzględnego posłuszeństwa. Więcej jest kar niż nagród.

b) system humanistyczny - zaspokajanie potrzeb poznawczych uczenia się i stworzenie warunków do uczenia się w dobrym klimacie.

c) system technologiczny - za punkt wyjścia przyjmuje się treści nauczania wyrażone w języku efektów kształcenia. Zmierza się do jak najwyższej skuteczności kształcenia, aby uczniowie osiągali zamierzone cele. Technologiczne podejście do procesu kształcenia ukierunkowane jest na wysoką skuteczność ucznia.

Wykład 3: Cele kształcenia. Taksonomie celów kształcenia.

1. Wyjaśniać - to znaczy umieć wytłumaczyć (własnymi słowami).

2. Cele kształcenia - rozpatruje się w kategoriach wyników. W tych kategoriach określają one co osoba ucząca się będzie wiedziała. Mogą być sformułowane ogólnie i mogą mieć postać bardziej szczegółową. Są to cele operacyjne.

3. Cel ogólny - będzie zbiorem celów operacyjnych.

4. Cele kształcenia - według Niemierko, to oczekiwane osiągnięcia (wyniki) uczniów, wychowanków.

5. Ogólne cele kształcenia - są wyrażone jako kierunki działania edukacyjnego bez precyzowania opanowywanych czynności i warunków ich wykonania np. kształtowanie samodzielnego myślenia ucznia. Są to długoterminowe wyniki kształcenia (np. kilka lat).

6. Cele operacyjne (szczegółowe) - określają opanowywanie czynności i warunki ich wykonania. Są to krótkoterminowe wyniki kształcenia (np. jedna lekcja).

7. Podobieństwo ogólnych i operacyjnych celów kształcenia: oba to wyniki kształcenia.

8. Operacjonalizacja celów kształcenia - według Niemierko, jest to zmiana celu wyróżnionego w postaci ogólnej na pewną liczbę celów operacyjnych.

9. Elementy składowe operacyjnego celu kształcenia:

a) działanie - jest to opis czynności, która będzie wykonywana przez ucznia - studenta wyrażony za pomocą czasownika w stronie czynnej, bezokolicznika np. narysować, obliczyć, podać, wymienić

b) treść - jest to fabuła, która dotyczy czynności wykonywanej przez ucznia - studenta

c) warunek - ograniczenie fabuły

d) kryterium - jest to akceptowany poziom wykonania czynności

Może być:

- jakościowe np. bez błędów

- ilościowe - wskazujemy na poziom, który akceptujemy

10. Przykłady celów operacyjnych:

a) student potrafi obliczyć objętość ( w metrach sześciennych) pomieszczenia, w których przebywa na zajęciach z użyciem kalkulatora

b) student potrafi podać leki różnymi drogami

11. Taksonomie celów kształcenia - są to pewne układy celów kształcenia. Cele operacyjne nie są sobie równe. Czasownik wyrażający działanie jest inny. Wszystkie cele są inne.

12. Taksonomia Blooma (1956 rok) - Od Beniamina Blooma. Wyróżniono sześć kategorii:

1. Wiedza (czasowniki operacyjne związane z zapamiętywaniem i odtwarzaniem).

2. Rozumienie (rozumie to co umie).

3. Stosowanie.

4. Analiza.

5. Synteza - łączenie elementów w nową całość.

6. Ocena.

13. Bolesław Niemierko wprowadził testy i CKE (Centralną Komisję Edukacyjną). Wyróżnił on cztery kategorie celów kształcenia w taksonomii ABC:

6

5 D

4 Umiejętności

3 C

2 B

1 A Wiadomości

A - zapamiętywanie wiadomości - jest to gotowość ucznia do przypominania sobie pewnych terminów, faktów, praw, teorii naukowych, zasad działania.

B - zrozumienie wiadomości - oznacza, że uczeń potrafi przedstawić wiadomości w innej formie niż zapamiętał, czyli uporządkować treści, powiązać z innymi treściami, wytłumaczyć własnymi słowami.

C - stosowanie wiadomości - w sytuacjach typowych (podobnych np. jak na lekcji) - uczeń opanował umiejętność praktycznego posługiwania się wiadomościami według podanych mu wzorów, przy czym cel, do którego wiadomości mają mieć zastosowanie nie może być odległy od celów osiąganych w toku lekcji.

D - zastosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych - oznacza to, że student opanował czynności formułowania problemów, analizowania i syntezowania nowych dla niego zjawisk, formułowania planów działania, oceniania przedmiotów według pewnych kryteriów, tworzenia nowych kryteriów.

14. Najważniejsze w procesie kształcenia są wyniki.

Wykład 4: Teoria wielostronnego kształcenia.

1. Według Wincentego Okonia (polski dydaktyk, zmarł w wieku 97 lat) wielostronne uczenie się jest to rodzaj uczenia się, w którym osoba ucząca się pod wpływem nauczania lub pracy samodzielnej stosuje zróżnicowane sposoby ucznia się:

a) uczenie się przez przyswajanie gotowego materiału (różne źródła przyswajania materiału)

b) odkrywanie nowych wiadomości na drodze rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych

c) przeżywanie różnorodnych wartości

d) uczenie się przez działanie, które zmienia otaczającą rzeczywistość i osobę uczącą się

2. Cztery sposoby uczenia się według Wincentego Okonia:
- przyswajanie różnorodnych wartości
- odkrywanie
- przeżywanie
- uczenie się przez działanie

3. Jednostronne uczenie się oparte jest głównie na przyswajaniu gotowych wiadomości i rozwijaniu umiejętności uczniów przez naśladownictwo.

4. Wielostronne nauczanie - jest to takie nauczanie, w którym stosuje się zróżnicowane metody i środki umożliwiające osobom uczącym się:

- przyswajanie gotowych wiadomości (metody asymilacji wiedzy albo metody podające. Uczeniu się przez przyswajanie odpowiadają metody odtwarzające.). Aktywność poznawcza o charakterze odtwórczym.

- rozwiązywanie problemów teoretycznych i praktycznych (metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy albo metody problemowe). Twórcza aktywność poznawcza.

- przeżywanie wartości naukowych, społecznych, moralnych i estetycznych (metody waloryzacyjne albo metody eksponujące). Aktywność jest emocjonalno-artystyczna.

- bezpośredni udział w przekształcaniu otaczającej rzeczywistości, inaczej: uczenie się przez działanie (metody praktyczne). Aktywność jest praktyczno-techniczna.

Proces uczenia się jest procesem aktywnym.

5. Rodzaje aktywności ucznia według Wincentego Okonia:

a) intelektualna - związana z wykonywaniem różnorodnych operacji intelektualnych np. porównywanie, analizowanie, syntezowanie myśli

b) emocjonalna - polega na przeżywaniu wartości i ich wytwarzaniu, np. uczeń przeżywa

c) praktyczna - związana z wykonywaniem zadań praktyczno-wytwórczych

6. Inne rodzaje aktywności ucznia, wytworzone przez innych ludzi:

a) werbalna - uczeń komunikuje się z nauczycielem, mówi, opowiada, pisze sprawozdania

b) sensomotoryczna - związana jest ze spostrzeganiem i działaniem, uczeń spostrzega i działa

c) recepcyjna - związana jest ze słuchaniem, podtrzymywaniem uwagi, uczeń np. słucha

6. Cechy nowoczesnego kształcenia według Danuty Bernackiej:

a) twórcza działalność pedagogiczna nauczyciela

b) wszechstronny rozwój aktywności ucznia

c) samodzielność i aktywność poznawcza jako podstawa nowoczesnego kształcenia

d) uczeń przedmiotem kształcenia

7. Cztery grupy metod kształcenia:

a) metody asymilacji wiedzy (podające):

- pogadanka (rozmowa uczniów z nauczycielem)

- wykład (przekazywanie wiadomości

- praca z książką obejmująca: uczenie się z podręcznika, sporządzanie notatek, posługiwanie się lekturą uzupełniającą

b) metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy:

- klasyczna metoda problemowa związana z wytwarzaniem sytuacji problemowej, formułowaniem problemów, weryfikacji pomysłów rozwiązania i porządkowania, stosowaniu uzyskanych wyników np. giełda pomysłów (burza mózgów)

- metoda przypadków - rozpoznanie i wyjaśnianie przypadku

- metoda sytuacyjna - sytuacja problemowa podawana uczniom i mają ja rozpoznać i rozwiązać

- mikronauczanie - metoda twórczego ucznia się czynności praktycznych

c) metody waloryzacyjne, eksponujące:

- impresywne - organizujemy uczestnictwo osób uczących się w odpowiednio eksponowanych wartościach np. oglądanie filmu

- ekspresyjne - polegają na tym, że osoby uczące się, dzięki stworzeniu określonych sytuacji same wytwarzają albo odtwarzają dane wartości np. uczniowie są aktorami, reżyserami w przedstawieniu

d) metody praktyczne

- ćwiczebne - podstawą jest ćwiczenie, czyli wielokrotne wykonywanie określonych czynności, w celu uzyskania wprawy i sprawności w wykonywaniu działań umysłowych i praktycznych

- realizacji zadań wytwórczych - polega na bezpośredniej, konkretnej realizacji zadań przez uczniów np. wykonywanie prac użytkowych z różnych materiałów, urządzenie szkolnego boiska

8. Toki kształcenia w działalności poznawczej uczniów według Franciszka Bereźnickiego:

a) podający tok kształcenia - mamy ukazane czynności nauczyciela i ucznia od początku do końca lekcji

b) poszukujący tok kształcenia - obejmuje czynności ucznia i nauczyciela

c) uczenie się przez przeżywanie - eksponowanie i przeżywanie wartości, czynności ucznia i nauczyciela od początku do końca lekcji

d) nauczanie praktyczne - uczenie się przez działanie, czynności ucznia i nauczyciela od początku do końca lekcji.

Wykład 5: Zasady dydaktyczne (zasada systematyczności itd.).

1. Zasady dydaktyczne - są to ogólne normy postępowania nauczyciela na zajęciach dydaktycznych.

2. Normy ogóle dzielą się na mniejsze elementy zwane regułami.

3. Zasada systematyczności - dotyczy ona pracy nauczyciela, pracy ucznia i układu treści kształcenia. Zadania uczniów: rytmiczność uczniów (żeby się uczyli systematycznie), regularne prowadzenie notatek, samokontrola w zakresie osiąganych wyników uczenia się. Zadania nauczyciela: planowanie procesu kształcenia; regularne przygotowanie się do zajęć dydaktycznych; przygotowanie, rozpisywanie rocznych rozkładów materiałów nauczania; opracowywanie konspektów lekcji; opracowywanie tematów sprawdzianów pisanych z przykładami rozwiązań i kryteriów oceny. Przygotowanie się nauczyciela do zajęć może być:

a) rzeczowe lub merytoryczne - związane z treściami nauczania, systematyczne dokształcanie się

b) metodyczne - ustalenie celów kształcenia w celach operacyjnych (każda lekcja powinna mieć cele operacyjne, uporządkowane treści)

c) organizacyjne - związanie z przygotowaniem niezbędnych środków dydaktycznych: przeprowadzenie lekcji zgodnie z planem, systematyczne sprawdzanie wiedzy i umiejętności uczniów, doskonalenie sposób własnej pracy

4. Zasada wiązania teorii z praktyką:

Najpełniej jest realizowana w szkołach zawodowych, gdzie są teoretyczne przedmioty i przedmioty praktycznej nauki zawodu (uczniowie łączą wiedze teoretyczną z praktyką). Zasada ta polega na łączeniu wiedzy teoretycznej z jej praktycznymi zastosowaniami. Ukazuje ona przydatność wiedzy teoretycznej i praktycznej.

5. Zasada świadomego i aktywnego uczestnictwa w procesie kształcenia:

Proces kształcenia przebiega skutecznie wtedy, gdy uczeń włączy się aktywnie w ten proces. Rodzaje aktywności:

a) aktywność werbalna ucznia - zachęcamy uczniów do wypowiedzi w mowie, piśmie; ważne jest wyrażanie przez ucznia myśli

b) aktywność intelektualna - związana jest z myśleniem, wykonywaniem operacji umysłowych

c) aktywność sensoryczna - związana jest z postrzeganiem otaczającej rzeczywistości dzięki wykorzystaniu zmysłów

d) aktywność multisensoryczna - polega na wykorzystaniu wszystkich zmysłów

e) aktywność motoryczna - związana jest z wykorzystaniem czynności ruchowych i działaniem uczniów

f) aktywność emocjonalna - związana jest z motywacją i przeżywaniem wartości np. społecznych, naukowych; ma na celu wzbudzić zainteresowanie, zaciekawienie ucznia

6. Zasada poglądowości - dotyczy upoglądowienia nauczania; wiąże się ze stosowaniem środków dydaktycznych w procesie poznawania wiedzy (im więcej różnych środków dydaktycznych tym lepiej). Środki dydaktyczne mogą być:

a) proste - nie wymagają zastosowania prądu elektrycznego np. fotografie, plansze, tabele, wykresy, modele

b) złożone - wymagają zastosowania prądu elektrycznego np. rzutniki pisma, komputer

7. Zasada przystępności (stopniowania trudności, indywidualizacji kształcenia) - polega na optymalnym dostosowaniu treści nauczania, metod nauczania, środków dydaktycznych do możliwości intelektualnych uczniów. Jest wiele warunków umożliwiających przystępne nauczanie:

- logiczne - układ treści nauczania

- integracja materiału nauczania, struktury wiedzy

- rozumowanie indukcyjne - charakterystyczne dla niższych szczebli nauczania

- rozumowanie dedukcyjne - charakterystyczne dla wyższych szczebli nauczania

Z zasad przystępności wynikają reguły przystępnego nauczania (klasyczne zasady):

- od znanego do nieznanego

- od szczegółu do ogółu

- od ogółu do szczegółu (charakterystyczne dla rozumowania dedukcyjnego)

- od pojedynczych faktów do uogólnień

- od czynności elementarnych do złożonych

Istnieją normy kształtujące nasz umysł, twórczą działalność uczniów.

8. Prawidła dydaktyczne Bronisława Ferdynanda Trentowskiego (1808-1869 - najwybitniejszy polski filozof i pedagog;) - w dziele „Howanna” napisał prawidła dydaktyczne. Prawidła dydaktyczne B.F. Trentowskiego:

1. Zaczynaj od rzeczy łatwych do pojęcia i postępuj stopniowo do coraz trudniejszych (reguła przystępnego nauczania: od łatwego do trudnego)

2. Nie wiele od razu ale często, a zawsze dokładnie ma uczyć się wychowaniec.

3. Zachowaj w nauczaniu twym pewną miarę (nie przeładowuj uczniów wiedzą). Ten nauczyciel, który przeładowuje, zbyt obszernie przedstawia temat, to źle, nie zna jeszcze swojego przedmiotu.

4. Festina lente - nie postąpisz tak długo ani na włos jeden w nauczaniu swym dalej, aż uczniowie wyłożoną rzecz od Ciebie dobrze zrozumieli, strawili i w pamięci zatrzymali.

5. Wśród nauczania mniej więcej treści niż formę na oku (Jakie cele mają osiągnąć uczniowie, a nie jakimi sposobami; ważne jest co wiedzą uczniowie).

6. Wśród dydaktycznych twych usiłowań miej ciągle na patrzeniu (uwadze) samodzielność młodzieży.

7. Nauczaj nie dla szkoły ale dla życia.

8. Wlej najwyższy interes w każdy przedmiot twego nauczania. Wzbudź zainteresowanie swym przedmiotem nauczania.

---