Przykłady architektury klasycystycznej w Europie

We Francji Nźccolo Servadoni (1695—1766) projektuje fasadę kościoła St. Sulpice w Paryżu. Zyskuje on nazwę ojca klasycyzmu francuskiego. Jacques-Germain Souffiot (1713—1780) stawia na rzucie krzyża greckiego kościół Sw. Genowefy o pięciu kopułach. Znany jest on obecnie pod na­zwą Panteonu (rys. 12-3). Przykładem architektury neoklasyczncj jest kościół Sw. Magdaleny w Paryżu o bryle wiernie wzorowanej na typie świątyni greckiej (rys. 12-4). Twórcą jego jest Pierre Constantine cTYuri, natomiast zmienia go i kończy Barthelemy Yignon (1698—1773). Mały, ale uroczy pałacyk Petit Trianon pod Paryżem razem .z romantycznym otoczeniem projektuje Jacques Ange Gabriel (1710—1782). Należy jeszcze wymienić tak związany z sylwetką Paryża Łuk Triumfalny na placu Gwiazdy, dzieło Jean Fran<;ois Chalgrin (1739—1811).

Z przykładów budownictwa tego okresu w Italii wymienić można chociażby opartą na wzorach palladiańskich fasadę słynnej Opory la Scala w Mediolanie. W Watykanie — Salę Rotonda i Salę Croce w Grcca.

Niemiecki styl klasycystyczny przedstawia dążność do uzyskania mo­numentalnego wyrazu budowli. Służą temu mechanicznie przenoszone wzory Grecji i Rzymu. Przykładem takiej formy jest Brama Branden­burska. Jeden z najlepszych przykładów klasycyzmu pruskiego stanowią Teatr Królewski oraz Muzeum w Berlinie.

Klasycyzm angielski oscyluje pomiędzy wzorami palladiańskimi i neo-

klasycyzmem helleńskim. Do najbardziej znanych należą British Museun* w Londynie (rys. 12-5) i Uniwersytet w Edynburgu.

W Rosji, w której styl klasycystyczny szeroko się przyjął i rozwinął, rozróżniamy dwa etapy jego rozwoju: klasycyzm Katarzyny i klasycyzm Aleksandrowski.

Caryca rosyjska Katarzyna li w drugiej połowie XVIII w. zakłada w Petersburgu Akademię Sztuk Pięknych, w której prym wiodą fran­cuscy architekci, budowniczowie i artyści, lansując panującą we Francji architekturę klasycystyczną. Początkowo wyrazem jej jest styl Katarzy­ny li, o tendencjach ciążących ku barokowi. Następnie zjawią się ten­dencje greckie i rzymskie. Przykłady tej architektury są licznie repre­zentowane na terenie Rosji i należą do nich Giełda, gmach Admiralicji. Teatr Ermitażu, gmach Banku Asygnacyjncgo. gmach Sztabu Głównego, Teatr Aleksandrowski w Leningradzie i Dom Paszkowa w Moskwie. Twórcami szkoły klasycystycznej są wybitni artyści W. J. Baźcnow, J.J. Starozo oraz AJ. F. Kozaków.

12.4. Przykłady architektury klasycystycznej w Polsce

Architektura klasycystyczną kształtuje się u nas za czasów króla Sta­nisława Augusta, a jej pierwszy etap rozwoju nosi nazwę stylu s t a n i-s ł a w o w s k i e g o. Po procesie przechodzenia z baroku do klasycyzmu. po okresie stanisławowskim, następuje całkowite niemal (przynajmniej w miastach) zahamowanie rozwoju architektonicznego, a następnie okres zwany klasycyzmem K r'ó l e s t w a Kongresowego.

Pierwszy okres obejmuje lata panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Rok jego koronacji 1764 staje się początkiem polskiego oświecenia. Król, nieudolny w działaniu politycznym, jest doskonałym i mqdrym mecenasem wszystkich gałęzi nauki i sztuki. Działalność naukowców i artystów zostaje otoczona opieką, jakiej jeszcze nigdy dotąd

nie mieli. Powstaje narodowa szkoła takich dziedzin artystycznej dzia­łalności, jak: literatura, muzyka, teatr, rzeźba, rzemiosło artystyczne i architektura. Jako znawca i miłośnik sztuk pięknych król skupia wokół siebie wielu wybitnych i doświadczonych artystów. Głównym architek­tem króla jest Włoch Domenico Merlini z Castello, a zaufanym artystą dworskim Marcello Bacciarelli. Wsławili się swoją działalnością w tej epoce Jan Krystian Kamsetzer, mistrz perspektywy architektonicznej — Bernardo Belotto, zwany¹ Canaletto, Zygmunt Vogel, Szymon Bogumil ^ug, wileński architekt Wawrzyniec Gucewicz. Młodszymi wychowanka­mi króla byli absolwenci Akademii Rzymskiej — Zawadzki, Piotr Aigner i uczeń Merliniego — Jakub Kubicki. Styl Stanisława Augusta wywodzi się z najszlachetniejszych form renesansowego Krakowa i barokowej Warszawy, współczesnych idei architektury humanizmu oraz wzorów Grecji i Rzymu. Zastosowanie prostych reguł kompozycji klasycznej two­rzy siłę wyrazu i trwałości architektury, będącej nową narodową inter­pretacją antyku.

Wymogi życia społecznego i gospodarczego, bogata treść programu oświecenia stwarzają podstawy dalszego rozwoju miasta i szeregu no­wych realizacji. Obok samodzielnych rezydencji szlachty i magnaterii, domów miejskich, kamienic czynszowych, powstają unowocześniane w neoklasycystycznej formie i budowane od nowa w I połowic wieku XIX ratusze Łowicza, Płocka, Błonia, Konina czy Alek sandrowa. Powsta-

je szereg budowli użyteczności publicznej, których od dawna domagał się szeroki rozwój życia. Wznosi się hotele, domy pocztowe, zajazdy, muzea, biblioteki, teatry, szpitale, zakłady naukowe, a także koszary.

Po pierwszym okresie, trwającym aż do abdykacji króla i upadku państwa, przez co wygasa działalność pracowni królewskiej, nastaje drugi okres — okres zamierania działalności architektonicznej i ogólnego ma­razmu. Pustoszeją miasta i część architektów przenosi się na wieś. gdzie budują wiejskie rezydencje. Dopiero po 1815 r. następuje ponowny po­wrót do Warszawy. Rozpoczyna się trzeci okres architektury Kró­lestwa Kongresowego.

Przykłady architektury klasycystycznej świadczą o dużej dojrzałości form, które znalazły swój własny wyraz wśród tradycji baroku saskiego, modnego stylu Ludwika XVI oraz wśród bezpośrednich źródeł włoskiego renesansu. Biały Domek w Łazienkach ma układ centralny, założony na rzucie kwadratu, proste fasady z poziomymi pasami delikatnej rustyki. Wielkość otworów podkreśla hierarchię parteru i piętra. Pałac Myślewicki w Łazienkach realizuje Merlini według zasad wielkich teoretyków włoskich Palladia i Albertiego. Fasady stanowią zamknięcie alei Myślewickiej, co rzutuje na plan i bryłę pałacu, przede wszystkim w owalnie' zarysowanych skrzydłach.

Zamek Królewski w Warszawie tworzył budowlę o kompozycji zło­żonej i niejednolitym charakterze, na której kształt i formę składały się elementy różnych epok. W skrzydle południowo-wschodnim zamku wy­stępowały mury gotyckie, w układzie pięcioboku; bryłę ukształtowały koncepcje renesansu"! baroku. Od strony Wisły budowla miała wystrój saskiego rokoka. W XVIII wieku Zamek Królewski stał się oficjalną re­zydencją Króla Stanislawa Augusta. Rozbudowa w tym celu sprawiała duże trudności w połączeniu konsekwentnych zasad symetrii układów klasycznych a pięciobokiem nieregularnej bryły zamku (rys. 12-6). Wiel­kie schody od bramy Grodzkiej prowadziły do apartamentów królewskich na I piętrze. Mieściły się tam: Kordegarda, zwana też salą Mirowską, pokój Oficerów Dyżurnych, Sala Prospektowa ze wspaniałymi widokami malowanymi w latach 1766—1780 przez Bernarda Dclotta zwanego Ca-naictto. Następnie Kaplica Królewska, dawna sala Audiencyjna z pięk­nym plafonom Bacciarellcgo. Obok mieściła się królewska sypialnia z supraportami o treści alegorycznej, a do niej przylegała Garderoba Królewska. Główne skrzydło zamkowe północno-wschodnie mieściło Salę Tronową. Sąsiadujący z nią Gabinet Konferencyjny wykonany przez artystów króla był arcydziełem sztuki. Dalej Sala Rycerska z sześcioma obrazami Bacciarellego, Pokój Złoty i Gabinet Marmurowy. Centralny ryzalit amfilady recepcyjnej zajmowała największa Sala Balowa (inaczej Ansamblowa) projektu Merliniego. Zdotiiły ją 34 kolumny korynckie i piękny plafon „Powstanie Świata" — dzieło Bacciarellego. Następnie Sala Rady znana pod nazwą Sali Obiadów Czwartkowych słynnych ze

swej tradycji oraz Mała Sala Koncertowa. Północne skrzydło amfilady I piętra mieści Przedpokój Sali Balowej, pomieszczenie kancelarii senatu i Wielką Salę Obrad. Bibliotekę Zamkową wzniesiono od fundamentów za czasów Stanisława Augusta. Nad projektem przebudowy Zamku pra­cował Fontanna, a część elementów już w Paryżu opracował Victor Louis. Od 1780 roku pracę tę objął Merlini z udziałem Bacciarellego, przy czyn­nym udziale króla konsultującego każdą koncepcję.

W czasie ostatniej wojny Zamek Królewski został zburzony. Udało się jednak uratować wiele dzieł sztuki, detali architektonicznych oraz innych elementów wyposażenia wnętrz zamkowych. Po wojnie rozpoczęto prace nad zabezpieczeniem tych bezcennych skarbów kultury narodowej. Pod kierunkiem głównego projektanta prof. J. Bogusławskiego trwały żmud­ne prace projektowe nad przyszłą odbudową Zamku. Na podstawie sta­rych planów, około trzech tysięcy zgromadzonych zdjęć, ocalałych frag­mentów i detali oraz innej zachowanej dokumentacji -— wykonano ponad 3,5 tysiąca rysunków. ^\

W 1971 roku zapadła ostateczna decyzja o odbudowie Zamku Królew­skiego w Warszawie. Odbudową kieruje specjalnie w tym celu powo­łana Komisja Architektoniczno-Konserwatorska, której przewodniczy prof. J. Zachwatowicz. Zamek odbudowywany jest z funduszów społecz­nych, z ofiar, które składają Polacy (i nie tylko Polacy) w kraju i za granicą.

W 1975 roku został już wzniesiony cały pięciobok Zamku w stanie su­rowym, pokryty dachami z wieżami i narożnymi wieżyczkami. Obecnie trwa rekonstrukcja wspaniałych wnętrz zamkowych.

Już wkrótce Zamek z wnętrzami i całym otoczeniem (m.in. z przebu­dowanym Placem Zamkowym z Ko­lumną Zygmunta) zostanie przywró­cony do swej dawnej świetności.

Pałac na Wadzie w Łazienkach sta­nął w miejscu dawnej łazienki mar­szałka Lubomirskiego, wielokrotnie przebudowywanej. Podobnie jak za­mek warszawski stanowił efekt po­szukiwań w procesie rozwoju archi­tektury stanisławowskiej. Pałac na Wodzie swoją dojrzałością i precyzją-w uzyskaniu ostatecznego wyrazu ar­chitektonicznego jest jednym z naj­wybitniejszych przykładów poziomu rozwiązań tej epoki. Jak czynny l megat elewacji z balustradą balkonu

---