Sekstus Empiryk - „Zarysy pirrońskie”
1. Sekstus Empiryk i przeformułowanie sceptycyzmu
W przeciwieństwie do swoich poprzedników, Sekstus sformułował swój fenomenizm w kategoriach dualistycznych - wyróżniał zjawiska jako doznania zmysłowe lub wrażenia podmiotu i jako takie przeciwstawiał je przedmiotowi, rzeczy zewnętrznej (różnej od podmiotu, a będącej przyczyną doznania zmysłowego tegoż podmiotu). Nie jest to już pirroński fenomenizm absolutny, ale fenomenizm empiryczny i antymetafizyczny: zjawisko, jako czyste doznanie podmiotu, nie wyczerpuje całej rzeczywistości, lecz pozostawia poza sobą swój przedmiot zewnętrzny, który jest niepoznawalny.
Sekstus postawił znak równości pomiędzy zjawiskiem a rzeczą zmysłową, a następnie sprowadza je do doznania podmiotu.
Sekstus przeciwstawia przedmiotowi zewnętrznemu także poznanie umysłowe, gdyż i to uważa za subiektywne, zjawiskowe.
Sekstus przeciwstawia jedne zjawiska drugim - jedno rozumowanie może znieść inne rozumowanie, a fakt zmysłowy (zjawisko) może zakwestionować rozumowanie, ale nie na odwrót.
Sekstus przystaje więc na uznanie pewnych rzeczy - doznań związanych z przedstawieniami zmysłowymi. Chodzi jednak o uznanie empiryczne, nie dogmatyczne. Formuły sceptyków odnosić się mają do rzeczy niejawnych, a nie do fenomenów. Jednakże Sekstusowi udało się przypisać fenomenom nową treść kosztem rezygnacji z konsekwentnego wywodu sceptyckiego. Chcąc ująć tę nową treść we właściwych granicach, musi odwołać się do szeregu założeń przyjętych z mentalności dogmatycznej.
Czym innym są dla Sekstusa przedmiot, który się jawi (fenomen) i przedmiot, który istnieje.
Problemem sceptycyzmu staje się u Sekstusa to, czy subiektywne jawienie się przedmiotu odpowiada jego obiektywnemu bytowi. Afazja (zawieszenie sądu) tyczyć się ma już tylko sądów o przedmiotach zewnętrznych.
2. Sekstusa życie bez dogmatów, czyli życie bez filozofii
Stopienie wymagań sceptycyzmu i empiryzmu pociągnęło za sobą także odejście od pirrońskiego stanowiska w etyce. Sekstus buduje bowiem elementarną etykę zdrowego rozsądku. Według niego należy żyć zgodnie z doświadczeniem i powszechnym zwyczajem, a także przestrzegać czterech reguł:
należy iść za impulsami doznań;
należy iść za wskazaniem natury, która za pośrednictwem zmysłów i rozumu mówi, co jest pożyteczne;
należy respektować prawa i obyczaje swego kraju (w praktyce za dobre uważać to, co zbożne, za złe - to, co bezbożne);
należy nie pozostawać biernym, ale uprawiać jakąś sztukę;
Sekstus uznaje przy tym istnienie bogów.
Uznanie wartości zwyczajnego życia pociąga za sobą porzucenie ideału bezwzględnej obojętności i niewrażliwości, a przyjęcie metropatii, miarkowania odczuwanych z konieczności doznań. Powyższa kwestia pociąga za sobą pewne przywrócenie wartości temu, co pożyteczne (uprawianie sztuk).
Osiągnięcie niewzruszoności, ataraksję, Sekstus pojmuje jako przypadkową niemal konsekwencję afazji.
3. Sekstusa systematyczna krytyka wszystkich nauk i filozofii
Najpokaźniejsza część twórczości Sekstusa ma charakter krytyczny. W „Zarysach pirrońskich” tylko pierwsza księga ma charakter systematyczny. We wszystkich pozostałych dziełach tworzył Sekstus encyklopedię sceptycką nauk filozoficznych. Przeprowadzając krytykę sztuk, Sekstus odrzuca aparat doktrynalny, który je tworzy i leżącą u ich podstaw mentalność etiologiczną. Celem każdej sztuki ma być, jego zdaniem, pożytek dla człowieka. Podstawę nauki stanowią nie abstrakcyjne rozumowania, ale doświadczenie i systematyczna obserwacja.
Za swe największe zadanie uznał Sekstus zbijanie argumentów dogmatyków i doprowadzenie ich do zawieszenia sądu. Sekstus twierdzi, że:
nie istnieje kryterium prawdy;
gdyby nawet kryterium prawdy istniało, to byłoby bezużyteczne, gdyż nie istnieje prawda;
niemożliwe jest też rozumowanie indukcyjne w obrębie samych rzeczy;
W etyce krytykuje Sekstus dogmatyczne koncepcje dobra i zła, twierdzenie, że istnieje jakaś sztuka życia oraz twierdzenie, że, przyjąwszy, że taka sztuka istnieje, można jej nauczać.
HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ