Szerokie ujęcie wychowania jest dość niebezpieczne i łatwo może wprowadzić dezorientację, ponieważ mieści w sobie wszelakie oddziaływania człowieka na człowieka, co nie zawsze posiada aspekty pozytywnych wpływów rozwoju jednostki, jej wzrostu moralnego.(Konarzewski)
WĄSKIE - aspekt teleologiczny (musi być wyraźnie określony cel) i prakseologiczny (musi być wyraźnie określony rodzaj działalności wychowawczej), np.: De Tchorzewski:
„ Wychowanie to byt społeczny, będący wytworem przynajmniej dwóch osób, pomiędzy którymi zachodzi relacja wyrażająca się w przekraczaniu przestrzeni międzypodmiotowej za pomocą obranej formy kontaktu, w ramach którego podmiot wychowujący, kierując się powszechnie uznanym dobrem umożliwia podmiotowi wychowywanemu osiągnąć wzrost własnej tożsamości”
Socjalizacja (łac. socialis = społeczny) to proces (oraz rezultat tego procesu) nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorów zachowań, obowiązujących w danej zbiorowości. Socjalizacja trwa przez całe życie człowieka, lecz w największym nasileniu występuje, gdy dziecko rozpoczyna życie w społeczeństwie. Największą rolę na tym etapie odgrywają jego rodzice, później także wychowawcy i rówieśnicy oraz instytucje (takie jak szkoła czy kościół).
Na drodze socjalizacji człowiek uczy się podstaw interakcji społecznych, poznaje społeczne normy postępowania, wartości, nabywa umiejętność posługiwania się przedmiotami i kształtuje swoją osobowość.
Inkulturacja charakteryzuje się tym, że jest wyłącznie własnością gatunku ludzkiego i istotnym czynnikiem rozwoju oraz jego zdeterminowanej genetycznie zdolności do wyuczenia się kultury. Przebiega w toku biologicznego dojrzewania jednostki od urodzenia do śmierci. Ma charakter adaptacyjny . Jest instrumentem przystosowania jednostki do życia w danym społeczeństwie , pozostawia jednostce zawsze możliwość wyboru zachowań w granicach danego wzorca kulturowego (im prostsze społeczeństwo tym mniejsza liczba wzorów do naśladowania im społeczeństwo bardziej rozwinięte tym większa liczba wzorów do naśladowania). - Inkulturacja jest mechanizmem transmisji kultury, której w obrębie dokonuje się przekaz dziedzictwa kulturowego ( np. stan wojenny, zburzenie muru berlińskiego) wydarzenia, które mobilizowały do pracy (wejście Polski do Unii Europejskiej).
Cechy procesu wychowania według ŁOBOCKIEGO:
złożony- uwikłany w wiele czynników wewnętrznych i zewnętrznych wychowanka
intencjonalny- wychowawca realizuje jakieś cele
interakcyjny- wychowanie odbywa się we wzajemnych interakcjach wychowawcy i wychowanka
relatywny- tzn. trudne są do przewidzenia jego skutki
długotrwały- trwa całe życie
Metody wychowania według H. Muszyńskiego
Za metodę wychowania możemy uważać każdy odrębny sposób zachowania wychowawcy w stosunku do wychowanka, mający na celu wywieranie zamierzonego wpływu na działalność wychowanka.
O metodach moralnego wychowania można powiedzieć, że charakteryzują się oddziaływaniem osoby wychowawcy w duchu moralności na osobę wychowanka. Aby zainspirować go do właściwej aktywności, wychowawca powinien wywołać wpierw pewne zmiany w sytuacji, które posiadają znaczenie z pozycji motywów zachowania się wychowanka.
W celu uzyskania określonego celu wychowawczego, wychowawca może poprzez umiejętną manipulację wywrzeć wpływ na osobę ucznia. Wyróżniamy cztery części takiej sytuacji
1. osoba wychowawcy - osoba wychowawcy wywiera własną postawą i zachowaniem bezpośredni wpływ na osobę wychowanka. Trzeba jednak założyć fakt, iż wychowawca ten jest obdarzany szacunkiem i cieszy się autorytetem wśród uczniów,
2. obecny stan rzeczy - to od niego zależą w określonym momencie zdolności lub perspektywy zaspokojenia motywów działań wychowanka,
3. grupa w której przebywa wychowanek - środowisko społeczne, całe otoczenie wychowanka wpływają na jego zachowanie,
4. osoba wychowanka oraz jego własne ukształtowane normy postępowania.
Metoda wpływu osobistego:
Wychowawca może wpływać na wychowanka w sposób bezpośredni poprzez skierowanie w jego kierunku zachowania, na przykład poprzez danie mu wprost do zrozumienia, iż jego zachowanie jest przykre nauczycielowi, lub odwrotnie, że je popiera.. Przejawia się to poprzez osobisty wpływ wychowawcy.
Stosowanie metody wpływu osobistego jest wówczas możliwe, gdy zaistnieją odpowiednie układy stosunków pomiędzy wychowawcą i wychowankiem. Ważną zasadą jest, że sukcesu w tej metodzie można się spodziewać wówczas, gdy wychowawca jest autorytetem dla wychowanków.
1. sugestia - Wywoływanie wpływu osobistego na wychowanka może odbywać się poprzez odpowiednie reakcje, może odbywać się poprzez sygnalizowanie wychowankowi, tego czego oczekuje się od jego zachowania. Może być to zachęcanie, przestrzeganie lub ocenianie. Ważnym jest, aby stanowisko wychowawcy było wyrażane szczerze i ekspresywnie.
2. perswazja - polega na poddawaniu wychowankom gotowych rozwiązań problemów, poprzez posługiwanie się odpowiednimi argumentami. Perswazja w pewnym sensie przypomina pobudzenie, aktywizację wychowanka do działania poprzez wywoływanie w nim przeżycia określonego problemu. Skuteczność tej formy wpływu na wychowanka jest uzależniona od wielu czynników, między innymi od postawy wychowawcy oraz ufności w jego kompetencje. Prawidłowe stosowanie perswazji wymaga stałego nasilania argumentów.
3. oddziaływanie poprzez przykład osobisty - to wywieranie wpływu poprzez dostarczanie odpowiednich wzorów zachowań i reagowania. Oddziaływanie przez przykład osobisty nie jest automatyczne, należy mieć na uwadze, że wychowanek szuka przez naśladownictwo rozwiązania dla własnych problemów. Jest gotowy aby korzystać ze wzorów postępowania, co do których nie ma wątpliwości. Metoda ta powinna być stosowana przez wychowawcę bardzo ostrożnie i umiejętnie, wymaga postrzegania kilku podstawowych zasad. Do ważniejszego należy zaliczyć konieczność ukazywania wychowankowi wzorów zachowań przydatnych do realizowania jego potrzeb, a nie potrzeb wychowawcy.
4. okazywanie aprobaty lub dezaprobaty - Pokazywanie zadowolenia bądź niezadowolenia z zachowania wychowanka pozwala bardzo silnie na niego oddziaływać. Chodzi tu aby okazywanie uznania lub braku uznania, nie powodowało żadnych następstw. Skuteczność tej metody uwarunkowana jest przede wszystkim kładzeniem nacisku na pozytywne kontakty z wychowawcą.
5. ocena w szkole - ocena którą daje nauczyciel uczniowi, ma charakter formalny i zinstytucjonalizowany, często nie pochodzi tylko od nauczyciela, ale pokazuje stanowisko szkoły. Niestety w ten sposób stosowana, nie może wypełniać swej funkcji wychowawczej, jest wówczas jednokierunkowa, nie przewiduje nagradzania, a same kary, charakteryzuje się małą elastycznością, ponieważ odnajduje zastosowanie w przypadkach przewinień uczniów. Trudno mówić o obiektywnej cenie szkolnej z zachowania ponieważ prawie zawsze kryje się za nią stosunek osobisty nauczyciela ucznia.
Metoda wpływu sytuacyjnego
Wychowawca może także wpływać na zachowanie wychowanka poprzez działania i decyzje, które wywołują w nim określone konsekwencje.
Istotą wpływu sytuacyjnego jest działanie wychowawcy, które zmienia układ wzajemnych stosunków pomiędzy wychowawcą a wychowankiem, oraz modyfikuje jego położenie.
1. Nagradzanie wychowawcze - są to te działania wychowawcze, których celem jest wywołanie zamierzonych i pozytywnych konsekwencji u wychowanka, który poprzez częste nagradzanie, czy słowne, czy gestem, nabiera poczucia bezpieczeństwa oraz integracji. Samo nagradzanie może mieć wiele form na przykład wyrażanie pozytywnej lub negatywnej oceny zachowania wychowanka przy jego kolegach, przydzielenie ważnej funkcji w klasie lub roli, przyznanie ustalonych przywilejów itd. Metoda ta pozwala na większe aktywizowanie ucznia w jego działalności. Powinno się ją stosować wszędzie tam, gdzie istnieje widoczna potrzeba skłaniania wychowanka do wyrażania własnej inwencji twórczej Powinno się ją stosować poznawszy wcześniej aktualne motywacje i indywidualne możliwości dziecka.
2. Karanie wychowawcze - to szczególna forma karania mająca na celu zwalczanie destruktywnych zachowań i obniżenie prawdopodobieństwa ich występowania w przyszłości. Pozwala na jasną sytuację, kiedy wychowanek wie, co w jego zachowaniu jest godne pochwały, a co nie z punktu widzenia wychowawcy. Karę można stosować, w celu wdrożenia wychowanka do pozytywnych zachowań. Wychowawca powinien pamiętać, że karanie wychowawcze nie może dyskryminować oraz poniżać godności żadnego z wychowanków. Ustalanie kary nie może odbywać się w stanie większego uniesienia emocjonalnego, ponieważ grozi to niesprawiedliwym osądem.
3. Instruowanie - polega ono na pokazywaniu wychowankowi niewidocznych przez niego aspektów danej sytuacji, opiera się także na zwracaniu uwagi na konsekwencje poszczególnych jego zachowań. Wymaga ona posługiwania się odpowiednimi rodzajami środków, aby zbliżyć wychowanka do pożądanych wzorców zachowania, a także przykładów rozwiązywania przez niego problemów. Do tych środków można zaliczyć utwory literackie, filmy, sztuki telewizyjne i teatralne. Metodę tą można stosować dopiero po jakimś czasie kontaktów wychowawcy i wychowanka. Nie powinna polegać na jednorazowej pomocy na przykład udzielaniu odpowiednich wskazówek czy dróg postępowania, musi stopniowo uczyć młodego wychowanka do przezwyciężania różnych problemów i trudności, a także stawianie przed nim coraz trudniejszych wyzwań.
4. Organizowanie doświadczeń u wychowanka - organizowanie to może polegać na manipulowaniu poszczególnymi elementami zachowanie się wychowanka, tak aby działania przemyślane przynosiły wychowankowi pozytywne skutki z punktu widzenia jego motywów, a działania negatywne powodowały, że w następstwie są niezgodne z żywionymi motywami. Kiedy manipulacji tej dokonuje się nie wiążąc następstw z działaniami wychowawcy, wówczas można powiedzieć, że metoda będzie skuteczna. Będzie tak w przypadkach, kiedy wychowawca jest zdolny aby w taki sposób pokierować biegiem zdarzeń, aby zachowanie moralnie i społecznie pożądane, w rzeczywistości mogło przynosić określone wyniki korzystne dla osoby wychowanka.
5. Wywołanie następstw antycypacji zachowań społeczno - moralnych - polega ona na zmianie sposobu widzenia sytuacji wychowanka, na spojrzenie na nie w świetle oczekiwanych rezultatów wychowawczej działalności. Polega na przedstawieniu konsekwencji ewentualnych zachowań wychowanka, które mogą posiadać wartość nagrody albo kary. Powinno się wpływać na wyobraźnię wychowanka, na obraz sytuacji będącej konsekwencją jego aktywności. Jest to odwołanie się do posiadanych motywacji i przekonań. Wychowawca winien wywołać takie wyczucie następstw, które będzie miało dla osoby wychowanka wartości nagrody bądź kary, inaczej proces ten będzie bezcelowym moralizatorstwem.
6. Przydzielanie ważnych funkcji i społecznych ról - zadaniem wychowawcy jest wdrażanie dziecka do pełnienia przydzielonej mu roli lub funkcji w społeczeństwie, powołując się na jego chęć działania i pomysł, starając się uniknąć przymusu, zapewniając mu wiele swobody działaniu. Przykładem może być uczeń, który w wytworzonej przez wychowawcę dyskusji wypowiada się przeciwko odpisywaniu zadań od kolegów. Wychowanek może przyjąć takie stanowisko w tej kwestii.
7. Ćwiczenia - polegają na celowym przetwarzaniu przez wychowanka czynności według ustalonych z góry zasad. Celem tej metody jest doprowadzenie do ugruntowania postawy i przekonań wychowanka. Im są częstsze i różnorodne sytuacje ćwiczeń, tym lepsze są ich efekty. Stosowanie owej metody powinno polegać na wyjaśnieniu ćwiczeń, oraz informowaniu o sposobie zachowywania się i ich przebiegu.
W procesie kształcenia występuje zarówno uczenie się, jak i nauczanie. Czynność uczenia się wykonywana jest w sposób świadomy lub przypadkowy przez samych wychowanków, zaś czynności nauczania przez kogoś organizującego sytuację zmierzające do przyswojenia wiedzy dotyczących najważniejszych dziedzin przyrody, życia społecznego, techniki, kultury, a także do rozwinięcia u nich zainteresowań, zdolności poznawczych: spostrzegania, wyobraźni, uwagi, pamięci, myślenia i mowy, wpojenia zasad wartościowego postępowania.
Tak szeroko rozumiane zadania kształcenia nie tylko wzbogacają umysł wychowanka i zapewniają jego rozwój, lecz uczą rozumieć stosunki społeczne oraz postępować w sposób właściwy, wpływają więc na niego w sposób wszechstronny.
Końcowym rezultatem takiego oddziaływania dydaktyczno-wychowawczym jest wykształcenie ogólne .