Środki stylistyczne dzieła literackiego
FONETYCZNE
Pauza - krótsza lub dłuższa przerwa w mowie, odcinek ciszy;
Akcent - mocniejsze wymówienie określonej sylaby, odgrywa szczególną rolę w wersyfikacji; Intonacja - zmiany wysokości tonu mowy wyodrębniające i różnicujące kolejne człony wypowiedzi; Kadencja - intonacja opadająca;
Antykadencja - intonacja wznosząca się;
Instrumentacja głoskowa - częste powtarzanie pewnych głosek w bliskim sąsiedztwie lub w określonym porządku;
Aliteracja - rozpoczynanie kolejnych dwu lub więcej wyrazów od tych samych głosek; Anafora - powtarzanie tego samego wyrazu lub zwrotu na początku wersów;
Epifora - powtarzanie tego samego wyrazu lub zwrotu na końcu zdania lub wersu; Kakofonia - zespół dźwięków niezestrojonych, nieharmonicznych;
Onomatopeja (dźwiękonaśladownictwo)-naśladowanie rozmaitych zjawisk akustycznych za pomocą brzmienia
Rym - powtórzenie jednakowych lub podobnych układów głoskowych w zakończeniach wyrazów;
Rytm - powtarzanie się podobnie zbudowanych odcinków mowy pełniących rolę jednostek rytmicznych ( np.
strofa, wers); -
SŁOWOTWÓRCZE
Neologizm - nowo utworzony wyraz;
Archaizm - wyraz pochodzący z czasów minionych, który wyszedł z użycia;
Zdrobnienia - wyraz pochodny, który zmniejsza wielkość nazywanego zjawiska, często zabarwiony pieszczotliwie;
Zgrubienia - wyraz pochodny, który wyolbrzymia i wzmacnia znaczenie wyrazu, często zabarwiony negatywnie;
Złożenia - złożenie dwu wyrazów w jedną całość, np. złotowłosa;
SKŁADNIOWE
Elipsa (wyrzutnia)- pominięcie w zdaniu lub wyrażeniu jakiegoś składnika;
Paralelizm składniowy - występowanie w wypowiedzi elementów powtarzalnym, pod jakimś względem I
podobnych, np. w budowie, znaczeniu, tematyce;
Refren - powtórzenie części wersu w tych samych, stałych miejscach,
Wyliczenie - przedstawienie po kolei pewnych elementów;
Pleonazm (tautologia) - zestawienie wyrazów lub zdań zawierających to samo znaczenie, np. masło maślane; Antyteza - przeciwieństwo, zestawienie wyrazów lub zdań zawierających przeciwne znaczenie lub myśli; Pytanie retoryczne - pytania pozorne nie wymagające odpowiedzi;
Figury zwrotu do adresata:
aversio - bezpośredni zwrot kierowany przez mówcę do słuchaczy,
apostrofa - bezpośrednie i uroczyste zwrócenie się do adresata (osoby lub zjawiska),
inwokacja - rozbudowana apostrofa umieszczona na początku utworu;
Eksklamacja (wykrzyknienie) - zdanie wykrzyknikowe wtrącone w tok wypowiedzi; Parenteza - wyraz, grupa wyrazów, lub zdanie mające charakter nawiasowego wtrącenia; Anakolut - niepoprawna konstrukcja składniowa (wykolejenie), często zdania urwane; Epitet - rzeczownik wraz z określającym go przymiotnikiem, rodzaje epitetów:
Epitet stały - odnosi się do stałych zjawisk, np. szybkonogi Achilles,
epitet zdobniczy - typowy dla jakiegoś stylu lub epoki,
epitet metaforyczny - ma charakter metafory, np. łagodne oko błękitu,
oksymoron - epitet sprzeczny, rodzaj zw. Frazeologicznego, składający się z wyrazów o treści przeciwstawnej, wywołuje efekt paradoksu, np. wesoły smutek
Porównanie - porównanie czegoś do czegoś innego, najczęściej za pomocą wyrażeń: jak, jakby, na ksztah, jako, niby;
Porównanie homeryckie -człon porównujący zostaje rozbudowany do rozmiaru samodzielnego obrazu czy
epizodu;
Kalambur - rodzaj gry słów, zniekształcenie, przekręcenie wyrazu, zdeformowanie słowa, przestawienie liter, sylab w celu stworzenia aluzji do innego wyrazu, często służy to komizmowi;
Peryfraza (omówienie)- zastąpienie konkretnej nazwy jakiegoś zjawiska, czynności, przedmiotu, osoby opisem lub charakterystyką;
Eufemizm - odmiana peryfrazy - wyraz, zwrot, który zastępuje drastyczne, dosadne, wulgarne wyrażenie innym, łagodniejszym, osłabiając tym samym jego znaczenie;
Hiperbola - opisanie zjawiska, przedmiotu, czynności w sposób przesadny, przejaskrawiony, wyolbrzymiony; Metonimia (zamiennia)-zastąpienie jednego wyrazu innym, który pozostaje w związku logiczny w danym wyrażeniu, np. zamiast słowa dzwon użyte może być słowo spiż, czyli materiał, z którego zbudowany jest dzwon;
Metafora (przenośnia) - zestawienie dwóch lub więcej wyrazów, które osobno znaczą cos innego, a w zestawieniu nabierają znaczenia metaforycznego, przenośnego;
Animizacja (ożywienie) - przypisanie przedmiotom martwym właściwości istot żywych; Personifikacja (uosobienie) - przypisanie rzeczom martwym cech ludzkich;
Alegoria - motyw lub zestaw motywów, które poza znaczeniem dosłownym ma znaczenie ukryte, jest ono stałe i jednoznaczne, to znaczy, że alegorii zawsze przypisane jest tylko jedno znaczenie ukryte, np. tonący okręt ~ to alegoria ojczyzny w niebezpieczeństwie;
Symbol- znak, przedmiot, pojęcie mające poza znaczeniem dosłownym, znaczenie ukryte, symbol jest wieloznaczny (tym różni się od alegorii, która ma jedno znaczenie);
Puenta (pointa) - dobitne zamknięcie wypowiedzi zaskakującym rozstrzygnięciem znaczeniowym;
Paradoks - sprzeczność, zaskakujące, efektowne sformułowanie, zawierające myśl pozornie nonsensowną; Ironia - sprzeczność między znaczeniem słów a intencją zawartą w kontekście, służy do okazywania dystansu między podmiotem wypowiedzi a tą wypowiedzią;
Koncept - wyszukany, oryginalny pomysł kompozycyjny, stylistyczny, dzięki niezwykłemu zestawieniu pojęć i obrazów, ma zaskoczyć, zadziwić bądź zaszokować odbiorcę;
Kontrast - zestawienie wyrazów bądź wypowiedzi przeciwstawnych, sprzecznych, wprowadzenie kontrastu ma na celu ukazanie odmienności zjawisk bądź ich podobieństw.
Rodzaje wierszy:
Wiersz stychiczny (ciągły) - zbudowany z Wersów niepodzielnych na strofy, czyli ciąg wersów stanowi całość;
Wiersz stroficzny - zbudowany z wersów pogrupowanych w strofy;
Wiersz biały (bezrymowy) - wiersz bezrymowy, jest przeciwieństwem wiersza rymowanego, charakterystyczny dla poezji współczesnej;
Wiersz wolny - wiersz zbliża się do wiersza nieregularnego, posiada różną długość wersów, zależnie od inwencji autora, który może rezygnować z rymów, wielkich liter i interpunkcji;
Wiersz zdaniowo - rymowy - w każdym wersie zamknięte jest zdanie lub całostka składniowa (np. grupa podmiotu). W wersie występuje różna liczba sylab. Istotną rolę w tym wierszu pełni intonacja.
Wiersz sylabiczny (sylabowiec) - charakteryzuje się jednakową liczbą sylab w wersach (od 3 dol7 zgłosek). Występuje stały akcent w zakończeniu wersu i prawie stały akcent przed średniówką. Średniówka w tych wierszach liczy więcej niż 8 sylab, a główne rymy tego wiersza to rymy dokładne i żeńskie;
Wiersz sylabotoniczny - wszystkie wersy mają jednakową liczbę sylab i tak samo rozmieszczone akcenty w poszczególnych wersach;
Wiersz toniczny - ma tyle samo sylab akcentowych, lecz swobodny rozkład akcentów i niestała liczba sylab. Twórcą był Jan Kasprowicz.