Badanie kliniczne i ocena gruczołu mlekowego krowy.
Powtórzyć:
• Anatomię
• Mammogenezę
• Laktogenezę
• Laktopoezę

Badanie kliniczne gruczołu.
• Wywiad.
- wiek (pierwiastka, wieloródka),
- jaki czas po porodzie (data i przebieg ostatniego porodu, okresu poporodowego; przy ciężkim porodzie mogą być zaburzenia gruczołu mlekowego, przy zatrzymaniu łożyska, stanach zapalnych; czy podawane były antybiotyki),
- data krycia,
- wydajność mleczna (zależy od okresu laktacji, możliwości fizjologicznych),
- sposób doju (maszynowy czy ręczny; hala wolnostanowiskowa czy dój na stanowisku),
- przebyte choroby wymienia (wpływają na wydajność; często nieodwracalne zmiany wytwórcze; sprzyja to nawrotom; w zachyłkach dochodzi do kolonizacji bakterii; na podstawie zwłóknienia określa czy jest to proces świeży czy już starszy),
- czas trwania i przebieg schorzenia (kiedy i jakie objawy; zmiany wytwórcze powodują tzw. twardy dój; zaleganie mleka powoduje rozwój bakterii, a to powoduje wzrost liczby komórek somatycznych),
- zachowanie się krowy przy dojeniu (bolesność, podciąganie mleka, obrzęk może uniemożliwić dój),
- obserwowane zmiany w mleku (zmiany barwy, konsystencji, obecność krwi, strzępek, zapach zjełczały, acetonu),
- dotychczasowy sposób leczenia (czy już było coś podawane; jaka była reakcja na lek; czy był robiony antybiogram; jeżeli były podawane antybiotyki, to jak często).

• Badanie ogólne.
Wyróżniamy mastitis cilnica (nadostre, ostre i podostre) i subclinica (najczęściej) - wzrasta ilość komórek somatycznych, bakterii, a spada wydajność.
W przypadku mastitis subclinica robi się profil biochemiczny krwi.
Przy zapaleniu ostrym (głównie przez E.coli; tylne ćwiartki) bada się odżywienie, kondycję, temperaturę, temperaturę miejscową gruczołu, stan błony śluzowej, układ oddechowy i krążenia.
Sprawdza się czy są ropne zapalenia, zakażenia innych narządów - łatwo się przenoszą.

• Oglądanie.
Oglądamy krowę z tyłu i z boku z odległości 2-3 metrów; oceniamy:
- kształt - skrzynkowe (brzuszne, udowe, schodkowe, dzikie małe),
- wielkość - ważne przed czy po doju,
- zawieszenie,
- włos (wymię kosmate; włos moze być golony - kwestia higieny),
- symetrię i proporcję płatów - ma wpływ na dojenie,
- ilość i budowę strzyków (przystrzyki, strzyki boczne, międzystrzyki; politelia - strzyk bez tkanki gruczołowej, polimastia - strzyk z tkanką gruczołową; strzyki szczelinowe, kozie),
- kształt strzyków - lejkowy - cylindryczny 8-12 cm (mięsisty, dzwonkowaty, butelkowaty, krótkie, ołówkowaty, stożkowaty; odległość między strzykami ma być na dłoń),
- zawieszenie sromowo-międzyudowo-brzuszne (lig. suspensorius uberis; wymię obwisłe jest narażone na urazy i zakażenia).

• Omacywanie.
Cały gruczoł (cztery płaty), węzły chłonne i strzyki. Zaczynamy badać od dołu.
Okolicę zatoki mlekonośnej chwytamy między kciuk i palec drugi (chwyt zatokowy) lub obszturchujemy palcem drugim. Zaczynamy od płatów zdrowych. Wyczuwamy temperaturę, napięcie (obrzęk), bolesność, zgrubienia, fałdy, ropnie, krwiaki, obserwujemy ujście kanału strzykowego.
a - kopuła strzyka zaokrąglona, strzyk prawidłowy, bez deformacji, ujście niewidoczne, punktowe,
b - ujście punktowe otoczone pierścieniem zgrubiałego popękanego naskórka (ragady),
c - ragady + wynicowany nabłonek przewodu strzykowego,
d - kopuła mocno zdeformowana, ujście lejkowate, ragady,
e - kopuła talerzowata, płaska lub jak równia pochyła, ujście przemieszczone, ragady, zniekształcenie wierzchołka strzyka.
Omacujemy kanał strzyka:
I - niewyczuwalny,
II - lekko wyczuwalny,
III - wyraźnie zgrubiały (jak zapałka, wkład do długopisu).

Gruczoł mlekowy - łapiemy z boku i omacujemy drugą ręką. Konsystencja jak gruba gąbka.
N - konsystencja normalna,
Ob - obrzek,
Lz - lekkie zwłóknienie (wyczuwalne stwardnienie okolicy zatoki mlekonośnej),
Wz - wyraźne zwłóknienie (wyższe partie),
Sz - silne zwłóknienie (cały gruczoł),
Ind - induratio, zmięśnienie.

Zmiany w symetrii:
H - hypertrofia płata dużego stopnia,
h - hypertrofia płata małego stopnia,
A - atrofia płata dużego stopnia,
a - atrofia płata małego stopnia.

Węzły chłonne - powinny być niewyczuwalne lub wielkości orzecha (laskowego, włoskiego).
Cysternę strzyka bierzemy między kciuk i palec drugi i rolujemy.

Badanie bakteriologiczne wymienia.
Badania wykonuje się w celu określenia:
- jakości higienicznej mleka,
- procesów patologicznych przebiegających w gruczole mlekowym (antybiogram).

Wykonuje się je:
- jako uzupełnienie rozpoznania klinicznego przy przewlekłym i ostrym zapaleniu gruczołu mlekowego,
- przy zwiększonej ilości komórek somatycznych w mleku (należy wykluczyć fizjologiczny wzrost).

Mleko pobiera się w sposób jałowy z wszystkich ćwiartek, oznacza probówki (A, B, C lub D i nr krowy), a następnie przesyła do laboratorium. Tam posiewy na podłoża (dzieli się płytkę na cztery części i na każdej posiew z jednej ćwiartki):
- agar z krwią (podstawowe; obecnie robi się gł. na nim),
- Edwardsa w modyfikacji Chodkowskiego,
- McConkeya.
Na agarze rosną wszystkie bakterie, gł. gronkowce i paciorkowce; na Edwardsa tylko paciorkowce; na McConkeyu tylko pałeczki.
Z mleka izoluje się głównie:
- paciorkowce i gronkowce potencjalnie chorobotwórcze,
- pałeczki i maczugowce warunkowo chorobotwórcze.

Do badania podstawowego nie wlicza się specjalistycznych badań w kierunku prątków gruźlicy, brucelli, bakterii beztlenowych, grzybów, wirusów itd. - badania te są przeprowadzane na zlecenie lekarza weterynarii. Bakteriologicznie można badać mleko, siarę, wydzielinę w okresie zasuszania gruczołu i wydzielinę zapalną.

Posiane mleko wstawia się do termostatu na 24h. Pierwszy odczyt - wstępna ocena wyników badania hodowlanego i wyosobnienie bakterii do dalszej identyfikacji. Znów na 24h do termostatu - wzrost bakterii trudniej rosnących (Corynebacterium).

PACIORKOWCE Streptococcus
Najbardziej patogenne dla gruczołu mlekowego.

S.agalactiae - paciorkowiec bezmleczności. Na podłożu Edwardsa (wybiorcze i różnicujące) rośnie w postaci niebieskich kolonii o lepkiej konsystencji. W obecności toksyny gronkowcowej zawartej w podłożu powoduje charakterystyczną hemolizę - test CAMP (fenomen CAMP, odczyn CAMP) - powiększa obszar hemolizy β gronkowcowej (sam daje słabą hemolizę). Podłoże TKT (jak Edwardsa, ale z dodatkiem toksyny gronkowcowej). Nie posiada zdolności namnażania poza gruczołem mlekowym. Obecność w badanym mleku (1 kolonia na podłożu wybiórczym) świadczy o zakażeniu gruczołu.
S.dysgalactiae - paciorkowiec zaburzeń laktacyjnych. Na podłożu Edwardsa rośnie jako szaro-zielone kolonie. Nie daje testu CAMP.

S.uberis - paciorkowiec wymieniowy. Na podłożu Edwardsa rośnie jako szaro-zielone kolonie, powoduje zbrązowienie podłoża (rozkłada eskulinę zawartą w podłożu). Test CAMP u 25% może być dodatni. Może być mylony z paciorkowcem kałowym - rośnie podobnie (kałowe mają większe i bardziej brązowo-czarne kolonie - posiew na podłoże Slanetza, na którym rosną tylko enterokoki).

GRONKOWCE Staphylococcus
Są dwa chorobotwórcze rodzaje:
- Micrococcus,
- Staphylococcus:
- S.aureus - gronkowiec złocisty, koagulazo +,
- S.epidermidis - gronkowiec biały, naskórny, koagulazo -, CNS.

Na agarze z krwią oba gatunki dają duże błyszczące kolonie, ze strefą hemolizy lub bez, albo powodują ściemnienie podłoża. Test różnicujący to zdolność wytwarzania koagulazy przez S.aureus. Koagulaza to substancja białkowa wydzielana przez gronkowce do podłoża. Powoduje ścięcie plazmy króliczej. W organizmie koagulaza stanowi czynnik chorobotwórczy na samym początku zakażenia. Powoduje ścięcie się włóknika wokół bakterii, chroniąc je przed działaniem fagocytów i innych sił obronnych organizmu. Ułatwia to namnażanie się bakterii i przyspiesza rozwój choroby. Gronkowce są na strzykach, rękach dojarzy - wzrost minimum 5 jednorodnych kolonii świadczy o zakażeniu gruczołu.

PAŁECZKI
- E.coli
- Klebsiella sp.
- Enterobacter sp.
- Serratia sp.
- Pseudomonas sp.

Izoluje się na McConkeyu. Rozkładające laktozę są różowo-czerwone, a nierozkładające - białe, przezroczyste. Na agarze z krwią dają duże, wypukłe, błyszczące kolonie o nieprzyjemnej woni.

MACZUGOWCE Corynebacterium
C.pyogenes - potencjalnie chorobotwórczy; obecnie Arcanobacterium pyogenes.
C.bovis i C.ulcerans - komensale bytujące w kanale strzykowym.

GRZYBY
Na agarze z krwią są często mylone z gronkowcami. Grzybice są następstwem podawania antybiotyków w stanach zapalnych na tle bakteryjnym i przy nie aseptycznych zabiegach przeprowadzanych na wymieniu. Przy podejrzeniu grzybicy wykonuje się równoległy posiew na podłoże Sabourauda. Do badani stosuje się mleko resztkowe. Głównie są to:
- Candida (C.albicans),
- Trichosporon,
- Geotrichum,
- Cryptococcus.
Trzy ostatnie to grzyby drożdżopodobne.

Urządzenia udojowe
Rodzaje urządzeń udojowych: bańkowe, rurociągowe, przenośne, roboty.
Typy dojarni: Rybia ość, tandem, bok do boku, romb, odwrócony trójkąt. A także karuzelowe: bok w bok, tandem, rybia ość.
Klasyfikacja krów do doju:
- budowa anatomiczna wymienia (ocena punktowa 0-13pkt - nie nadają się, 13-20pkt - nadają się)
- wydajność,
- zdrowotność,
Odruch ejakulacji mleka spowodowany jest oddziaływaniem takich bodźców jak: zapach, smak, stymulacja węchowa, stymulacja słuchowa, stymulacja dotykowa.
3 fazy doju:
-wstępna - stymulacja wibracyjna oddawanie mleka, wywołanie odruchu.
- zasadnicza - około 5 minut, korzystanie z wytworzonego odruchu oddawania mleka.
- końcowa - wydojenie
Urządzenie udojowe składa się z:
Agregat:
(papa próżniowa, regulator podciśnienia, zbiornik wyrównawczy podciśnienia),
Pompa próżniowa: wytwarza podciśnienie potrzebne do przeprowadzenia doju, podciśnienie wykorzystywane jest także podczas mycia instalacji. Stosowane są cichsze pompy łopatkowe i z pierścieniem wodnym.
Regulator podciśnienia - utrzymuje ciśnienie na odpowiednim poziomie (tu może tkwić przyczyna zapaleń), aby ciśnienie pozostawało na odpowiednim poziomie, oprócz sprawnego regulatora ważne jest zamontowanie pompy o odpowiedniej wydajności i odpowiedniej średnicy instalacji.
Przechwytywacz - chroni pompę przed przedostawaniem się do niej zanieczyszczeń i wody (np.: podczas mycia rurociągu), nie służy do ograniczania spadków podciśnienia. Spadkom podciśnienia lepiej zapobiegać stosując pompy o większej wydajności.
instalacja
(rurociąg powietrzny, rurociąg mleczny, uwalniacz - relizer - odbieracz)
Rurociąg powietrzny - w dojarkach rurociągowych zasila jedynie pulsator, w bańkowych dostarcza podciśnienia dla pulsatorów i doju. Niekorzystnie na dój wpływa występowanie w rurociągu kolanek i trójników, jeśli dojdzie do pęknięcia gumy mleko dostaje się do rurociągu powietrznego, tworzy się ser, który może w istotny sposób zmniejszyć średnicę rurociągu.
Rurociąg mleczny - ma dwie funkcje - odbiór mleka i zasilanie aparatu w podciśnienie. Każda nieregularność w podciśnieniu w rurociągu rzutuje na podciśnienie robocze w aparacie udojowym. Mleko powinno zajmować dolna część rurociągu a powietrze górną, powinna być odpowiednia średnica. (Mleko płynie tak szybciej i nie ma korków mlecznych). Powinien on mieć spadek w kierunku jednostki końcowej - uwalniacza. Odcinki wznoszące się w rurociągu mleka powodują wahania podciśnienia. Należy stosować łuki uchylne.
RELIZER - odbieracz -uwalniacz - zadaniem jest uwalnianie spływającego mleka od podciśnienia znajdującego się ponad nim w rurociągu mlecznym.

---