Nauczycielskie strategie przetrwania i oporu
Strategia - to sposób osiągania celu; stosowana jest często bez uświadamiania sobie.
Styl - sposób działania.
STRATEGIE NAUCZYCIELI
Strategie przetrwania - Woodsa:
socjalizacja
dominacja
negocjacje
fraternizacja
nieobecność i wycofywanie się
rytuał i rutyna
terapia zajęciowa
moralizowanie
Socjalizacja - zabieg zmierzający do tego, żeby uczniowie zaakceptowali wzorce lansowane przez szkołę. Socjalizacji służą tzw. techniki uśmiercania, polegające na tym, by nie zwracać uwagi na te aspekty osobowości młodego człowieka, które są zgodne z rolą dobrego ucznia.
Dominacja - nauczyciele zwykle są więksi, silniejsi i mądrzejsi niż uczniowie, dlatego mogą robić z tego użytek. Jedną z technik tej strategii może być tzw. Wyeksponowanie ucznia ze złośliwym komentarzem tak, by specjalnie doprowadzić go do zmieszania („Proszę, zobaczcie tak wygląda ktoś, kto..”). Czyni to dla podkreślenia swej władzy, czy przekonania, że zawstydzenie oddziała wychowująco, zwiększy motywację do pracy.
Negocjacje - u podstaw tej strategii leży idea wymiany; używa się tu apeli i próśb, ale tez obietnic, pochlebstw, przekupstw i gróźb. Często negocjacje oznaczają umówienie się z grupą uczniów, co do pewnych norm postępowania i potem uczniowie czują się w pewnym stopniu zobligowani przez te wcześniejsze ustalenia. Często negocjacje maja charakter przetargu - nauczyciele na własną rękę osłabiają regułę, starając się uzyskać to, co w danej sytuacji jest możliwe.
Fraternizacja - zaprzyjaźnienie się z dziećmi, udając czy samemu wierząc, że jest się bardziej jednym z nich, niż jednym z nauczycieli. Młody nauczyciel usiłuje fraternizować się przez wygląd, sposób ubierania, zachowanie, mowę i zainteresowania, pewien sposób dowcipkowania. Można tez zaliczyć częste odwoływanie się do wspólnych doświadczeń, nawiązanie do tego, co wszyscy zwykli oglądać w telewizji, do ostatnich wydarzeń sportowych, pewien sposób rozmawiania z uczniami („na luzie”), pobłażania w sytuacjach, które inni traktują surowo, a także popieranie zwycięzców oraz flirtowanie między nauczycielem a dziewczętami ze szkół średnich.
Nieobecność i wycofywanie się - usuwanie się z pola konfliktu. Mamy do czynienia z wycofywaniem się cząstkowym, takim jak „kradzież” paru minut, przez rozpoczynanie lekcji później czy kończenie wcześniej. Do taktyki tej należy zwlekanie. Nauczyciel może być także nieobecny duchem (ucieka w marzenia, patrzy przez okno, pozoruje i marnuje czas itp.).
Rytuał i rutyna - rytuał ma zwiększać posłuch wobec idei porządku (modlitwa, hymn, kazanie wygłaszane przez dyrektora). Nadmierna rutyna może stać się forma ucieczki od odpowiedzialności uczniów, chaosu w klasie itp. Rutynowy jest rozkład godzin, sprawdzanie listy, semestry, budowa lekcji. Połączeniem rutyny z „zabijaniem czasu” jest zwyczaj dyktowania uczniom notatek.
Terapia zajęciowa - idea tej terapii: robić coś, ciągle coś robić, bez względu na to, czy ma to sens. Funkcję terapii zajęciowej spełnia często rysowanie map czy obrazków, różne gry, eksperymenty, roboty ręczne itp. Także takie prace jak czyszczenie, sprzątanie, struganie kredek, porządkowanie sprzętu, katalogowanie książek. Z punktu widzenia nauczyciela koncentrowanie uwagi na pojedynczym uczniu tez może mieć charakter tej terapii.
Moralizowanie - jest strategią jakby dodana do innych strategii. Podejmuje się je w celu zwiększania zaangażowania członków grupy i wzmocnienia spójności. Moralizowanie służy do usprawiedliwienia większości strategii przetrwania. Nauczyciel skłonny do moralizowania łatwo wymyśli sobie pedagogiczne uzasadnienie swoich działań.
Szczegółowe problemy strategii nauczycieli (przykłady):
Rola humoru - może być traktowany jako strategia, może być także wyrazem autoekspresji. Cztery rodzaje humoru:
humor jako broń w konflikcie jest zasadniczo wyrazem agresji
humor kontroli np. satyra; ma charakter zapobiegawczy, służy powstrzymaniu osoby przed pewnym działaniem
humor wzajemnie akceptowany jest wyrazem solidarności, dobroduszności i przyjaźni
humor przynoszący społeczne odreagowanie daje chwilowe oderwanie się od powagi i koncentracji związanej z realizowanym zadaniem
Indywidualizowanie i wyrównywanie - nauczyciel działając zawsze pozostaje pod wpływem dwóch przeciwstawnych żądań. Po pierwsze ma traktować wszystkich uczniów „jednakowo”, ma być sprawiedliwym. Po drugie powinien on poszczególnego ucznia wyróżnić, zwrócić na niego uwagę, zobaczyć jego problemy, czyli indywidualizować. Utrzymanie zdrowej równowagi między tymi żądaniami jest bardzo trudne. Nauczyciel ma prawo mieć faworytów, nie może jednak zachowywać się tak, by widać było faworyzowanie.
Hałas w klasie a strategia nauczyciela - hałas dobiegający z klasy jest traktowany jako wskaźnik, czy i jak nauczyciel potrafi sobie dać radę z klasa. Hałas niesie informację o braku panowania nad klasą, a tym samym o braku kompetencji nauczyciela.
Strategi a podejmowanie decyzji - podejmowane decyzje mogą stać się rutynowe, w miarę jak nauczyciel nabiera doświadczenia. Dla młodego nauczyciela sytuacje decyzyjne mogą być źródłem napięć. Nauczyciele na ogół nie potrafią mówić o tym, jak podejmowali decyzje. Gdy nauczyciele opowiadają o jakimś działaniu, często powołują się na intuicję,która kazała im tak, a nie inaczej postąpić.
Granie całym sobą - włożenie w sytuację szkolną całej swojej osobowości, nie pozostawiając nic lub prawie nic dla innych sfer życia. Zalecane jest koleżeństwo między nauczycielami a uczniami, duża tolerancja, partnerstwo. Nauczyciele „wolnych szkół” uważają za właściwe przedstawiać uczniom wszystkie strony swej osobowości (miłe i śmieszne). Praca w tych szkołach zahacza o prywatne strony życia uczniów i nauczycieli. Nauczyciele zapraszają uczniów do domu i są przez nich zapraszani. Nauczyciel jest zwykle gotów do opowiadania i komentowania własnego życiorysu. Uważają, że istotą ich zawodu (misji, powołania) jest pozostawanie w przyjacielskich stosunkach z uczniami, nawet kosztem nauczania, nawet gdy uczniowie okazują, że nauczyciel powinien dawać im więcej pracy. Wymagania jakie stoją przed nauczycielami nie są małe. Pojawia się wyczerpanie i na ogół nauczyciele nie są w stanie pracować w tej szkole dłużej niż dwa lata. Jest to praca angażująca i pochłaniająca ich całe życie.
1