Temat: Ruch ludowy
Kolebką ruchu ludowego w latach 80. XIX w była Galicja. Chłopi polscy najpóźniej zbudzili się do życia politycznego I społecznego. Przyczyną tego było późne zniesienie pańszczyzny I uwłaszczenie, brak własnej państwowości, zacofanie oświatowe I kulturowe wsi, trudna walka o byt I przetrwanie. W zaborze pruskim chłopi nie organizowali własnych partii politycznych, uczestniczyli bowiem we wspólnym froncie wszystkich Polaków przeciw naporowi germanizacji I rusyfikacji. Pionierem ruchu ludowego był ksiądz Stanisław Stojałowski, jezuita pochodzenia szlacheckiego. Szlacheckiego 1875r zaczął wydawać pisemka dla chłopów „Wieniec” I „Pszczółka”, następnie propagować I organizować oświatę ludową, zakładać kółka rolnicze. Stojałowski pobudzał chłopów dożycia publicznego, organizował pielgrzymki, demonstracje patriotyczne, uczestniczył w kampaniach wyborczych do Sejmu Krajowego popierając kandydatów ze wsi. Dwa lata później został posłem do parlamentu austriackiego. Pionierska działalność Stojałowskiego ściągnąć miała nań gromy ze strony konserwatywnego ziemiaństwa I hierarchii kościelnej, obawiających się utraty wpływów we wsi. Był dwukrotnie więziony, obłożony klątwą papieska. Program jego Stronnictwa Chrześcijańsko- Ludowego stanowił mieszaninę haseł solidaryzmu społecznego, demokracji I sprawiedliwości społecznej, uzasadnionych „prawem Chrystusowym”. Najważniejsze w nim było żądanie wyborów powszechnych, samorządu na wsi, zapewnienie wszystkim ludziom znośnych warunków bytowych. Jego dzieło kontynuował Bolesław Wysłouch, pierwotnie socjalista więziony przez władze rosyjskie w Cytadeli Warszawskiej. Po wyjeździe do Lwowa zaczął wydawać od 1886r waz z żoną Marią „Przegląd Społeczny”, w którym ostro krytykował stańczyków, żądał przeprowadzenia reform społecznych, pobudzał chłopów do działania. W 1889r założył I redagował nowe pismo, dwutygodnik „Przyjaciel Ludu”. Na jego łamach głosił radykalne hasła I wzywał chłopów do masowego udziału w życiu politycznym. Wysłouchowie założyli Towarzystwo Przyjaciół Oświaty, propagujące szkolnictwo wiejskie. Czołowym jego działaczem był student Jan Stapiński. W 1895r na zjeździe delegatów chłopskich w Rzeszowie powołano do życia Stronnictwo Ludowe (od 1905 Polskie Stronnictwo Ludowe). Jego program w pierwszej wersji zawierał 21 postulatów charakterze politycznym I społeczno- ekonomicznym. Drugi program, opracowany przez Wysłucha, domagał się równouprawnienia politycznego chłopów, poszerzenia autonomii Galicji, wprowadzenia czteroprzymiotnikowego prawa wyborczego, ochrony drobnej własności chłopskiej, popierania spółdzielności wiejskiej, upowszechniania opieki społecznej, służby zdrowia I oświaty na wsi, demokratyzacji szkoły, równouprawnienia Polaków, Ukraińców I Litwinów, poszanowania wszystkich wyznań przy podkreśleniu szczególnej roli wiary katolickiej. Nadrzędnym celem SL było dążenie do niepodległości polskmi.. prezesem SL został Karol Lewakowski, wiceprezesami Henryk Rewakiewicz I Jakub Bojko, sekretarzem- Stapiński. W pierwszych powszechnych wyborach parlamentarnych w parlamentarnych 1907r SL odniosło duży sukces I wprowadziło do Sejmu austriackiego 17 posłów. Z inicjatywy nowego przywódcy PSL Stapińskiego partia zawarła wówczas ugodę ze zwalczanymi dotąd przez nią konserwatystami. W rezultacie posłowie PSL w parlamencie austriackim wstąpili do Koła Polskiego, w którym zajmowali solidarne stanowisko z innymi Polakami. Przejście PSL z opozycji do współpracy z obozem rządzącym zaowocowało uzyskaniem szerszych wpływów w administracji I wieloma ustępstwami władz na korzyść chłopów. W 1913r w PSL nastąpił rozłam na prawicowy PSL „Piast” z Jakubem Bojko I wybijającym się wójtem z Wierzchosławic Wincentym Witosem na czele oraz PSL- „Lewica” ze Stapińskim. Lewica zaczęła zwalczać ustrój kapitalistyczny I szukać porozumienia z ruchem robotniczym. Tuż przed I wojną światową Kongres PSL- Lewicy wypowiedział się za sojuszem z PPS.