Konwersacje wokół symptomatologii zaburzeń depresyjnych w dzieci z upośledzeniem umysłowym. Jarosław Rola
Zasadnicze zmiany w podejściu do problematyki zdrowia psychicznego i zaburzeń afektywnych u dzieci w normie intelektualnej spowodowały istotny zwrot w rozumieniu zjawisk psychopatologicznych u dzieci z upośledzeniem umysłowym.
Dzieci z N.I. wykazują szeroki zakres symptomów wykazujących zaburzenia rozwoju, w zakresie których mogą być porównywalne z dziećmi bez zaburzeń. Mogą występować u nich jednocześnie symptomy wielu innych zaburzeń. Wielu badaczy wskazuje na obecność symptomów depresyjnych u tych dzieci ale te same zaburzenia depresyjne mogą również występować u dzieci zdrowych.
Depresja wielka u osób z N.I.
Depresja wielka(afektywna psychoza, melancholia, depresja, endogenna) i depresja nerwicowa(dystymia, d.reaktywna, d.egzogenna) różnią się jakościowo i ilościowo. Długa depresja nerwicowa i występowanie dodatkowych czynników etiologicznych może doprowadzić do przerodzenia się jej w depresje wielką.
Depresja wielka występuje u N.I. w granicach od 1,2% do 3,2% a u dzieci 1,5% do 2%. Menolascino i Weiler diagnozując depresje u osób ze znaczną N.I. wyróżnili symptomy: zaburzenia nastroju, wycofanie się z kontaktów, płaczliwość, zachowania destruktywne, napady wściekłości, halucynacje, myśli i czyny samobójcze, zaburzenia snu. W badaniach Dosena większość dzieci około 90% manifestowało dysforię, zaburzenia snu, utratę zainteresowania, zmiany apetytu. U 50% stwierdzono agresję, lęk, zmiany nastroju, destruktywność. U dzieci z N.I. stopniu znacznym i głębokim obserwowano agresję, autoagresję, stereotypie ruchowe.
Sovner i Lowry wyodrębnili obserwacyjne wskaźniki depresji, pozwalając na uchwycenie i diagnozowanie jej u N.I. w stopniu umiarkowanym znacznym i głębokim. Wykorzystując kryteria depresji wielkiej zawarte w DSM-III-R wyodrębnili:
Wygląd depresyjny, mimika, zubożała ekspresja
Wycofanie się z kontaktów
Agresja, autoagresja, pasywność, zmniejszona aktywność
Pogorszenie wyników w nauce
Inni wiążą obraz depresji z uszkodzeniami OUN. Uszkodzenia mogą spowodować zaburzenia w funkcjonowaniu układu limbicznego co może spowodować zaburzenia przebiegu i manifestowania zaburzeń afektywnych w tym depresji. Jest ona obserwowana także u dzieci z autyzmem, zespołem chromosomu łamliwego, fenyloketonurią.
Depresja nerwicowa u dzieci z N.I.
Charakteryzuje się zaburzeniami nastroju(dysforia gniew) oraz zaburzenia snu, męczliwość, trudności szkolne, negatywna samoocena, obniżająca koncentracja uwagi, poczucie bezradności, litowanie się nad sobą, niezdolność do przyjmowania nagród i pochwał. W stopniu mniejszym dezorganizują funkcjonowanie jednostki i trwają krócej niż w przypadku depresji wielkiej i brak jest objawów psychotycznych obecne są objawy nerwicowe m.in. lęk, płaczliwość, irytacja.
Depresja nerwicowa pojawia się jako reakcja na niekorzystne warunki środowiskowe, stanowić również może indywidualną reakcje dziecka na stres. Wg badań Way występuje u 16% dzieci z N.I. u 4% dzieci w stopniu lekkim i w 2% w stopniu umiarkowanym.
Depresja nerwicowa będąc reakcją na znaczące dla dziecka straty stanowi znaczące dla dziecka straty i nie jest bezpośrednio związana z poziomem funkcjonowania intelektualnego. Wg Kościelskiej osoby z N.I. kształtowane są poprzez „warunki życia i wychowania, relacje z innymi, przebyte doświadczenie i uprawiane formy aktywności”.
A) behawioralne manifestacje depresji nerwicowej u N.I. Wyróżniamy 2 podejścia:
Występowanie u dzieci z N.I. tych samych symptomów depresji które możemy spotkać u dzieci zdrowych. U dzieci w stopniu lekkim i umiarkowanym pobudzanie lub spowolnienie psychoruchowe, płaczliwość, poczucie winy, obniżona samoocena, wycofanie się, lęk, dolegliwości somatyczne. W stopniu znacznym to zaburzenia snu, motoryki, lęk, niepokój.
Odrzuca założenie o odporności dzieci z N.I. na depresje i wskazuje na występowanie ewentualnych różnic w zakresie manifestowania symptomów depresji nerwicowej. Osoby z głębszą N.I. reagują na stresujące wydarzenia życiowe bardziej masywnie, towarzysza im zaburzenia w zachowaniu, agresywność, samouszkodzenia. Można spotkać ataki paniki, apatie, nieregulowanie kontaktów społecznych, zachowania obsesyjne, przedłużające się stany niezadowolenia.
Myśli i czyny samobójcze to jeden z symptomów depresji dziecięcej. Sygnałem do tego są m.in. depresja, poczucie beznadziejności, mówienie o śmierci, zainteresowanie śmiercią i umieraniem, wycofanie się z kontaktów rodzinnych i społecznych, częste ucieczki z domu, wcześniejsze czyny samobójcze.
Gaedt i Gartner dokonali charakterystyki osób z N.I. pod kątem ekspresji depresji nerwicowej:
Ograniczenia w rozwoju funkcji poznawczych, sensorycznych, motorycznych co ma wpływ na aspekt komunikacyjny zaburzeń depresyjnych.
Ograniczenia w rozwoju zdolności werbalnych co przekłada się na wyrażania uczuć przygnębienia, bezradności w zachowaniu.
Dzieci z N.I. maja skłonność do uzewnętrzniania swoich napięć i konfliktów w postaci acting-out skierowanych do otoczenia
Wegetatywne i psychosomatyczne reakcje w przebiegu depresji nerwicowej stanowią sposób odreagowania silnych napięć emocjonalnych.
Podsumowanie:
Osoby z N.I. zapadają na depresję reaktywną.
Istnieje zależność manifestowania symptomów depresji u dzieci z N.I. i u dzieci zdrowych.
Symptomy wegetatywne, zaburzenia psychosomatyczne cechuje znacznie większa stałość.
Werbalna ekspresja zaburzeń nastroju uzależniona jest od poziomu funkcjonowania dziecka i od poziomu rozwoju zdolności werbalnych.
Myśli i zachowania samobójcze są obecne w obrazie klinicznym depresji.
Samouszkodzenia, agresja, stereotypie ruchowe, zachowania obsesyjne występują u N.I. w stopniu umiarkowanym , zaczym i głębokim.
Indywidualne reakcje dziecka na zmiany środowiska są globalne i całościowe. Później się różnicują i nabierają kolorytu depresyjnego.
Depresja może wzbogacić się poprzez obecność symptomów z wcześniejszych okresów rozwojowych.