RECYKLING - SPOSÓB NA OCHRONĘ ŚRODOWISKA
Recykling w rozumieniu ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 o odpadach, to taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w celu uzyskania substancji lub materiałów o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu, w tym też recykling organiczny. Odzysk obejmuje wszelkie działania nie stwarzające zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska.
Recykling to inaczej wtórne przetwarzanie, które polega na wykorzystaniu odpadów, zużytych elementów (np. części maszyn) do wytworzenia nowych produktów np. makulatury do produkcji papieru, zużytych opon samochodowych jako paliwa w cementowniach. Odpadami nazywamy wszystkie przedmioty oraz substancje stałe, a także nie będące ściekami substancje ciekłe powstające w wyniku prowadzenia działalności gospodarczej lub bytowe człowieka. Rozróżniamy następujące rodzaje odpadów: rolnicze, przemysłowe oraz komunalne.
Wykorzystanie odpadów ma duże znaczenie dla ochrony środowiska i jest coraz szerzej stosowane np. niektóre firmy samochodowe dążą do tego, aby możliwe było powtórne wykorzystanie ponad 90 % stali i metali kolorowych użytych do produkcji ich samochodów oraz stosują celowo tworzywa sztuczne nadające się do recyklingu. Duża ilość odpadów papierowych, metalowych, plastikowych i szklanych są wykorzystywane powtórnie
w procesie utylizacji. Większość tych materiałów jest zbierana do specjalnych pojemników
w domach lub fabrykach. Lecz pozostałe śmieci także zawierają wiele cennych materiałów, które mogą być oddzielone na różnych etapach ich obróbki przed składowaniem na wysypisku. Wysuszone śmieci są spalane bez dostępu powietrza w celu otrzymania takich przydatnych substancji jak tlenek węgla, metan, wodór, oleje mineralne, smoła czy węgiel drzewny. Metale ferromagnetyczne (zawierające żelazo lub nikiel) są wyciągane
z taśmociągu, którym transportowane są śmieci przez silne magnesy zawieszone ponad nim. Oddziela się także szkło, aluminium i inne metale nieżelazne w procesach wykorzystujących ich różne właściwości fizyczne.
Recykling można podzielić na kilka rodzajów ze względu na powtórne wykorzystanie:
Recykling chemiczny - obejmuje procesy, w których materiały odpadowe przetwarzane są w produkcji materiałów o innych właściwościach fizyko-chemicznych np. : wytwarzanie materiałów termoizolacyjnych ze stłuczki szklanej, wytwarzanie olejów opałowych z tworzyw sztucznych, wytwarzanie materiałów termoizolacyjnych z makulatury, wytwarzanie gazu energetycznego ze zużytych opon.
Recykling energetyczny - zwany odzyskiem energii. Jest to proces, w którym odzyskuje się w części energię zużytą na wytworzenie wyrobów i towarów, usuniętych po zużyciu na wysypisko. Recykling energetyczny obejmuje nie tylko spalanie odpadów, lecz także wytwarzanie z odpadów paliw stałych, ciekłych
i gazowych oraz przetwarzanie ich na materiały termoizolacyjne - czyli recykling chemiczny.
Recykling surowcowy - jest to proces przetwarzania materiałów i wyrobów odpadowych do postaci surowców, z których te materiały i wyroby zostały wytworzone. Proces ten obejmuje wysokotemperaturowy rozkład organicznych materiałów odpadowych na proste związki chemiczne. Przykładem takiego recyklingu może być proces rozkładu tworzyw sztucznych do postaci gazu złożonego z tlenku węgla CO i wodoru H2, który jest z kolei surowcem wykorzystywanym do produkcji pierwotnych tworzyw sztucznych.
Recykling organiczny - który rozumie się przez obróbkę tlenową (kompostowanie), lub beztlenową odpadów, które ulegają rozkładowi biologicznemu w kontrolowanych warunkach przy wykorzystaniu mikroorganizmów, w wyniku której powstaje materia organiczna lub metan.
Wiele działań proekologicznych dotyczących odpadów nastawionych jest na recykling. Recykling to zmiana sposobu patrzenia na odpady wymagająca zaangażowania, zmiany technologii przemysłowych i sposobów zachowania konsumentów. Warto się jednak zastanowić, czy wprowadzenie recyklingu wystarczająco głęboko reformuje naszą cywilizację, byśmy mogli zapanować nad ekologicznymi skutkami działalności gospodarczej?
Słowo recykling zrobiło zawrotną karierę. Trudno się temu dziwić, dawno minęły czasy, kiedy wyrzucanie zużytych, niepotrzebnych dóbr poza zamieszkałą przestrzeń (za mury miasta, gdzieś na wysypisko śmieci) było uważane za rozwiązanie wystarczające. Przez ostanie dziesięciolecia masa odpadów komunalnych i przemysłowych rosła zdecydowanie szybciej niż liczba ludności. W dodatku struktura odpadów stała się bardziej kłopotliwa. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu przedmioty codziennego użytku wykonywane były z drewna, stali i papieru. Po wyrzuceniu gniły, rdzewiały, butwiały w ciągu najwyżej kilkunastu lat. Dzisiaj przedmioty codziennego użytku produkowane są w przeważającej mierze z tworzyw sztucznych, które trwają jako śmieci nawet przez kilkaset lat. Wraz z burzliwym rozwojem technologicznym ostatnich kilkudziesięciu lat nie tylko zaczęliśmy więcej wytwarzać odpadów, ale nasze odpady są coraz bardziej trwałe i bardziej toksyczne.
Doszło w końcu do przekroczenia punktu krytycznego, w którym dalsze pozbywanie się odpadów na wysypiska, czy mówiąc inaczej, dalsze traktowanie odpadów jako śmieci groziło ekologicznymi klęskami i stawało się gospodarczym nonsensem. Nie można było dłużej traktować wszelkich odpadów jak śmieci. Dlatego zaczęto zmniejszać ilość wyrzucanych odpadów poprzez ich spożytkowanie gospodarcze, ponowne wykorzystanie zawartych w nich surowców.
Korzyści płynące z recyklingu nie sprowadzają się wyłącznie do zmniejszenia ilości śmieci. Odzyskiwanie surowców z odpadów jest istotne z uwagi na ograniczanie zapotrzebowania na nowe surowce. Jest to ważne z ekologicznego i z ekonomicznego punktu widzenia.
Jest również druga strona związana z recyklingiem, strona ekonomiczna. Wprowadzenie recyklingu wymaga zawsze ponoszenia sporych kosztów inwestycyjnych. Jeśli na przykład mieszkańcy dokonują selekcji odpadów w domu, niezależnie od ich kosztów własnych, konieczne jest zainwestowanie w sieć pojemników na wyselekcjonowane surowce i system zwożenia i magazynowania surowców. Gdy to wszystko już działa, nadal powstają koszty związane z transportem, magazynowaniem i przetwarzaniem wyselekcjonowanych odpadów na surowce nadające się do wyprodukowania nowych dóbr. Wówczas może się okazać, że koszt surowca wtórnego jest wyższy niż surowca pierwotnego. Oczywiście sytuacja, w której bardziej opłaca się wyrzucić niż powtórnie zagospodarować świadczy
o tym, że coś jest chore. Chora jest oczywiście gospodarka, która kieruje się prawami ekonomii. Takiej sytuacji próbuje się zaradzić poprzez wydawanie zarządzeń krajowych
i lokalnych wymuszających opłacalność recyklingu. Mogą to być dotacje do surowców wtórnych, mogą to być opłaty produktowe wliczające w cenę produktu koszt jego utylizacji, mogą to być nakazy (na przykład obligujące do gromadzenia makulatury w biurach
i szkołach). Tak w dużym skrócie wyglądają problemy ekonomicznej strony recyklingu.
Koniec XX wieku i początek XXI przyniósł nam dodatkowy odpad, którym jest komputer. Rozwój techniki i elektroniki jest tak szybki, że sprzęt komputerowy szybko trafia na złom. Komputer jest urządzeniem, bez którego praca we współczesnej firmie wydaje się nie możliwa. Sprzęt komputerowy jest także coraz bardziej popularny w naszych domach. Po kilku latach użytkowania przychodzi taki czas, kiedy stwierdzamy, że nasz sprzęt jest bezużyteczny wobec dostępnych na rynku programów i postanawiamy zakupić nowy. Ale co zrobić ze starym, zużytym komputerem? Na pewno nie powinno się wyrzucać komputera
i monitora prosto na śmietnik. Sprzęt komputerowy jest bogatym źródłem surowców nadających się do powtórnego użycia. Szacuje się, że do ponownego wykorzystania można odzyskać 20% plastiku, 5% ołowiu i około 80% żelaza, aluminium i miedzi. Oprócz tego odzyskać można takie pierwiastki jak: brom, cyna i nikiel. Drugim bardzo ważnym argumentem przemawiającym przeciwko składowaniu sprzętu komputerowego na wysypisku jest fakt, że jest on odpadem niebezpiecznym. Obok znacznych ilości ołowiu zawiera inne toksyczne pierwiastki metaliczne takie jak: rtęć, chrom i beryl. Pierwiastki te,
a w szczególności ołów, którego najwięcej jest w monitorach, mogą przedostawać się do wód gruntowych, stanowiąc zagrożenie dla zdrowia człowieka.
Aby udowodnić przydatność przetwarzania odpadów posłużę się przykładami, które wykażą zalety recyklingu. Posłużę się recyklingiem trzech najczęściej występujących odpadów tj. papier, szkło i metal.
Recykling 1 tony papieru pozwala na zaoszczędzenie:
od 2 do 7 m3 miejsca na składowisku;
26500 litrów wody;
1476 litrów ropy;
4200 kWh energii (ogrzanie przeciętnego mieszkania przez okres pół roku).
Recykling 1 tony szkła pozwala zaoszczędzić (ograniczając degradację krajobrazu):
630 kg piasku;
196 kg sody kalcynowanej;
196 kg wapnia;
68,5 kg skalenia.
Recykling stali - produkcja stali ze złomu ogranicza ilość:
zużycia surowców pierwotnych o 90% (oszczędza 1134 kg żelaza, 453 kg węgla, 18 kg wapnia);
odpadów górniczych o 97%;
energii o 74%;
zużycia wody 0 40%;
ścieków przemysłowych 0 76%;
zanieczyszczeń powietrza 0 86%.
Należy jeszcze wspomnieć o recyklingu puszek aluminiowych, które w ostatnich latach wyparły z rynku opakowania szklane. Aluminiowe puszki w całości nadają się do ponownego przetworzenia i nie muszą trafiać na wysypiska śmieci. Odzysk aluminium
z puszek prowadzić można w nieskończoność, nie powodując utraty jakości metalu.
Recykling puszek aluminiowych, w stosunku do produkcji aluminium z boksytu, powoduje zmniejszenie ilości zanieczyszczeń powietrza aż o 95 %, a zanieczyszczeń wody
o 97 %, wymaga też o 95 % mniej energii elektrycznej. Oszczędza się w ten sposób również naturalne złoża rud - recykling 1 tony złomu aluminiowego pozwala oszczędzić 4 tony boksytu. Produkcja aluminium z puszek jest o 60 % tańsza od uzyskiwania go z rudy.
Wartość 1 tony puszek aluminiowych to około 1000 USD. W samej Polsce w 2002 roku wartość sprzedanych puszek aluminiowych przekroczyła 120 mln zł. Za kilogram puszek (67 puszek 0,33 l lub 53 puszki 0,5 l) można w skupie przeciętnie otrzymać 2 zł.
Recykling powinien być powszechnie stosowany , w innym przypadku zostaniemy zasypani jedną wielką górą śmieci. Każdy zakład produkcyjny na etapie planowania produkcji powinien uwzględnić utylizację i powtórne wykorzystanie odpadów z wytworzonego produktu. Aby zmobilizować firmy do takich działań podnoszone są systematycznie stawki za zanieczyszczanie środowiska, które umożliwiają w dużym stopniu finansowanie procesów ochrony środowiska również przez samorządy lokalne, a nie tylko poprzez obciążenie budżetu państwa z tego tytułu.
W okresie ostatnich 3 lat środki pochodzące z opłat i kar ekologicznych wydatkowane na inwestycje ochronne stanowiły ponad 40 % wszystkich wydatków inwestycyjnych ponoszonych na ochronę środowiska w Polsce. Aktualne prawo ekologiczne poprzez funkcjonowanie systemu opłat w ochronie środowiska jest wyrazem jednej z naczelnych zasad polityki ekologicznej państwa „zanieczyszczający płaci”. Jednak czy pieniądze te w pełni rekompensują społeczeństwu powstałe ubytki w środowisku? Na to pytanie jest według mnie jedna i krótka odpowiedź - Nie. Więc apel do wszystkich mieszkańców naszej planety - Nie zanieczyszczajmy naszych miast i wsi bo przyroda upomni się w końcu o swoje prawa, ale wtedy będzie już za późno na naprawę naszych błędów.
BIBLIOGRAFIA
K. Górka, Ochrona środowiska, Warszawa 2001r.
A. Korzeniowski, Ekologistyka zużytych opakowań, Poznań 1999 r.
R. Leboda, P. Oleszczak, Odpady komunalne i ich zagospodarowanie, Lublin 2002 r.
Cz. Rosik-Dulewska, Podstawy gospodarki odpadami, Warszawa 2002 r.
1