Pojęcie organizacji pozarządowej

Organizacja pozarządowa to związek założony przez obywateli, działających z własnej inicjatywy na rzecz wybranego interesu publicznego i nie działająca dla osiągnięcia zysku. Termin ten jest polskim odpowiednikiem angielskiego non-governmental organization - NGO, którego używa najczęściej ONZ, ale też inne organizacje międzynarodowe. Zamiennie funkcjonują też następujące określenia:

• organizacja non profit - oznacza to, że tego typu stowarzyszenie nie jest nastawione na czerpanie za swojej działalności zysków (profitów), tylko na zaspokajanie potrzeb;

• organizacja użyteczności publicznej;

• organizacja pożytku publicznego;

• trzeci sektor - obok sektora publicznego (władz, administracji publicznej) i rynkowego (biznesu, przedsiębiorczości).

Rys historyczny

Organizacje pozarządowe, fundacje i stowarzyszenia pojawiły się w Polsce

mniej więcej w tym samym czasie co w państwach Europy Zachodniej. Początkowo

zajmowały się przede wszystkim działalnością charytatywną, później podjęły również

działalność korporacyjną, kulturalną, edukacyjną i naukową oraz działalność związaną z propagowaniem idei rozwoju społecznego i społecznej solidarności. Niektóre miały charakter wyznaniowy, inne całkowicie świecki. W okresie II Rzeczpospolitej (1918 - 1939) organizacje pozarządowe rozwijały się bardzo intensywnie. II wojna światowa i okres dominacji komunistycznej, który po niej nastąpił, spowodował ogromny spadek społecznej aktywności. Część organizacji pozarządowych została zlikwidowana (ich majątki przejęło państwo), część włączono w ideologiczne struktury.

Po roku 1989 organizacje pozarządowe przeżywają swój renesans, dzięki przywróconej swobodzie zrzeszania się i zakładania stowarzyszeń. Część organizacji z tradycjami sięgającymi okresu przedwojennego została restytuowana i podjęła swoją statutową działalność (np. Caritas Polska - duszpasterska instytucja charytatywna Episkopatu Polski, czy YMCA - Związek Młodzieży Chrześcijańskiej, organizacja apolityczna i świecka pracująca nad zaspokojeniem we współpracy z organizacjami, urzędami państwowymi i samorządami potrzeb społeczności lokalnych). Powstało wiele nowych fundacji i stowarzyszeń wychodzących naprzeciw problemom i potrzebom nowoczesnego społeczeństwa. Pojawiły się organizacje, których głównym zadaniem jest przeciwdziałanie skutkom plag społecznych, takich jak: bezdomność, alkoholizm i narkomania. Należą do nich m.in.:

• Stowarzyszenie MONAR przeciwdziałające zjawiskom patologii społecznej w środowisku rodzin, narkomanii, alkoholizmowi, bezrobociu, przestępczości nieletnich poprzez tworzenie centrów leczenia, sieci punktów konsultacyjnych, schronisk oraz prowadzenie akcji profilaktycznych i edukacyjnych,

• Fundacja Biuro Służby Krajowej Anonimowych Alkoholików,

• Fundacja im. Brata Alberta zajmująca się osobami niepełnosprawnymi umysłowo (organizuje i prowadzi specjalistyczne placówki rehabilitacyjne i opiekuńcze, pomaga rodzinom z osobami niepełnosprawnymi).

Po co są organizacje?

Zdania, co do celów i przyczyn, dla których powstają organizacje pozarządowe, są podzielone. Pierwszy punkt widzenia opiera się na stwierdzeniu, że organizacje pozarządowe powstają dlatego, że państwo po prostu nie radzi sobie z problemami i potrzebami społecznymi. Jako ważny, zwolennicy tej teorii, wskazują argument, że działalność NGO jest dobrym sposobem na minimalizacje kosztów, gdyż one po prostu wykonują różne rodzaje usług znacznie taniej, niżby miał się tym zająć rząd. Organizacje pozarządowe uważane są za pewnego rodzaju poduszkę powietrzną między państwem a społeczeństwem. Wśród innych pozytywnych celów rozwoju trzeciego sektora można wymienić to, że daje pracę lub szkoli przyszłych pracowników, którzy jako wolontariusze pracujący za darmo wykształcają i przekazują dobre wzory jak zaangażowanie w pracę, odpowiedzialność, kreatywność i samodzielność. Pojawiają się też głosy, że rola NGO w rozwiązywaniu problemów społecznych jest dużo ważniejsza. NGO potrafią rozwiązać bardzo trudne problemy przez proponowanie innowacyjnych rozwiązań, a przy tym zminimalizować napięcia i zażegnać konflikty wewnętrzne w społeczeństwie.

Organizacje pozarządowe dają też obywatelom możliwość wypowiedzenia swojego zdania, działają na rzecz interesów mniejszości, często sprzyjają włączeniu w życie społeczne osób lub grup zagrożonych marginalizacją (np. długotrwale bezrobotnych czy niepełnosprawnych).

Podstawy prawne

Działalność organizacji pozarządowych reguluje „Ustawa o działalności pożytku

publicznego i o wolontariacie” uchwalona 24 kwietnia 2004r. Ustawa ta wymienia

zasadę pomocniczości jako jedną z podstawowych zasad współpracy

międzysektorowej. Ponadto opisuje następujące kwestie:

• definicję organizacji pozarządowej, działalności pożytku publicznego i organizacji pożytku publicznego oraz prawne regulacje prowadzenia tej działalności i uzyskiwania wspomnianego statusu;

• określenia współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi;

• stworzenie różnych możliwości dofinansowania działalności organizacji pozarządowych;

• pojęcie wolontariusza, jego praw i obowiązków.

Definicja prawna organizacji pozarządowej:

Jest nią osoba prawna lub organizacja nie mająca osobowości prawnej, ale

utworzona na podstawie przepisów ustaw, jeśli spełnia dwa warunki: nie jest

jednostką sektora finansów publicznych i nie działa w celu osiągnięcia zysku (art.3, pkt.2).

Według Ustawy organizacjami pozarządowymi nie są:

• podmioty zaliczone do sektora finansów publicznych (np. sądy, jednostki samorządu terytorialnego, państwowe szkoły wyższe, państwowe i samorządowe instytucje kultury, NFZ),

• podmioty należące do sektora przedsiębiorstw (ich celem działania jest prowadzenie działalności gospodarczej i osiąganie zysku),

• tzw. „organizacje kościelne” - osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku państwa do Kościoła katolickiego w Rzeczpospolitej Polskiej, o stosunku państwa do innych kościołów oraz związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (np. parafie rzymsko-katolickie, diecezje, bractwa prawosławne, zakony, Papieskie Dzieła Misyjne, Prawosławne Ośrodki Miłosierdzia, Caritas),

• stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego (Związek Powiatów Polskich, Związek Miast Polskich).

Organizacje kościelne, jak i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego nie zostały wprost uznane za organizacje pozarządowe, ale zostały właściwie zrównane z organizacjami pozarządowymi i mają takie same możliwości działania, a wszystkie przepisy Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie dotyczą ich w zasadzie w takim samym stopniu, jak organizacji pozarządowych. W potocznym rozumieniu (w ujęciu pozaprawnym) organizacje te, a w szczególności organizacje kościelne, wyznaniowe uważane są za organizacje pozarządowe.

W Polsce najpopularniejszymi, podstawowymi formami prawnymi, w których działają organizacje pozarządowe są fundacje i stowarzyszenia.

FUNDACJA

1. Jest organizacją pozarządową;

2. jest powoływana przez fundatora;

3. ma wyodrębniony majątek, przeznaczonym na jakiś cel społeczny (co najmniej 1000zł);

4. realizuje cel społecznie lub gospodarczo użyteczny;

5. jest organizacją nienastawioną na zysk;

6. ma osobowość prawną;

7. działa na podstawie statutu (określającego nazwę organizacji, jej cele, wewnętrzną strukturę itp.);

8. jest rejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym;

9. może prowadzić działalność gospodarczą.

STOWARZYSZENIE

1.  Jest organizacją pozarządową;

2. jest tworzone przez członków (min. 15 osób);

3. zorganizowane jest w sposób demokratyczny (najwyższą władzą jest walne zgromadzenie);

4. jest organizacją nienastawioną na zysk, powoływaną w celach niezarobkowych

5. ma osobowość prawną;

6. działa w oparciu o statut (określający nazwę organizacji, jej cele, wewnętrzną strukturę itp.);

7. jest rejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym;

8. może prowadzić działalność gospodarczą. 

ORGANIZACJA POŻYTKU PUBLICZNEGO

1. Może być nią wyłącznie organizacja pozarządowa, organizacja kościelna lub stowarzyszenie jednostek samorządu terytorialnego;

2. jej działalność statutowa musi być działalnością pożytku publicznego w sferze zadań publicznych;

3. musi prowadzić działalność dla ogółu społeczności lub określonej grupy, która została wyodrębniona ze względu na szczególnie trudną sytuację życiową lub materialną w stosunku do społeczeństwa;

4. musi mieć kolegialny organ kontroli lub nadzoru, a osoby w nim zasiadające muszą spełniać określone kryteria;

5. musi stosować się do zakazów, dotyczących przejrzystości i majątku organizacji, które powinny być zapisane w statucie;

6. może prowadzić działalność gospodarczą;

7. musi być zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym.

WOLONTARIAT

Ustawa wskazuje, że wolontariusz to „osoba, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na zasadach określonych w ustawie”. Zatem wolontariat to:

1. nie praca: to, co robi wolontariusz nie jest wedle prawa stosunkiem pracy, tylko stosunkiem cywilnoprawnym, dlatego w Ustawie jest mowa o świadczeniu wolontariusza, a nie o pracy;

2. porozumienie: wolontariusz, który współpracuje z organizacją dłużej niż 30 dni, zawiera z nią pisemne porozumienie i jest objęty ubezpieczeniem od następstw nieszczęśliwych wypadków, którego kosztu nie ponosi organizacja;

3. możliwość ubezpieczenia: w sytuacji, kiedy ochotnik nie ma prawa do ubezpieczenia zdrowotnego, organizacja może, ale nie musi, opłacić mu składkę na to ubezpieczenie;

4. możliwość płatnych delegacji i diet: organizacja może pokrywać koszty delegacji służbowych i diet. Jednak wolontariusz może na piśmie zwolnić organizację z całości lub części tych świadczeń;

5. możliwość ponoszenia kosztów i opłacenia szkoleń: organizacja może także pokrywać inne koszty związane z wykonywaniem świadczenia oraz koszty szkolenia. 

Typy organizacji pozarządowych

Podział NGO ze względu na profil działalności:

1. organizacje samopomocowe, czyli takie, które swoją działalność wiążą ściśle z pomocą swoim członkom. Taką organizacją może być, np. stowarzyszenie byłych pracowników danej firmy w danym mieście;

b) organizacje opiekuńcze, czyli te zajmujące się wszystkimi potrzebującymi pomocy. Mogą to tez być bardzo wyspecjalizowane organizacje, zajmujące się na przykład niewidomymi dziećmi;

c) organizacje przedstawicielskie, czyli reprezentujące jakąś konkretną społeczność, np. organizacje zrzeszające mieszkańców dzielnicy itp.;

d) organizacje mniejszości, które działają na rzecz grup mniejszościowych różnego rodzaju, np. wyznaniowych, narodowych, reprezentują ich interesy;

e) organizacje tworzone ad hoc, charakteryzujące się tym, że tworzone są, żeby przeprowadzić jednorazową akcję;

f) organizacje hobbystyczno-rekreacyjne, czyli takie, które zrzeszają ludzi połączonych jedną pasją, np. filatelistów;

g) organizacje zadaniowe, wykonujące zadania, które zlecają im władze państwowe. Zajmują się na przykład dbaniem o dobry stan parków miejskich;

h) organizacje tradycyjne, które działają dla wielu osób i zrzeszają wiele osób. Mogą też poszczycić się długą tradycją.

Kierunki działania polskich organizacji pozarządowych

Obszary działania NGO-ów	Liczba zainteresowanych daną problematyką organizacji pozarządowych (%)
Sport, turystyka, rekreacja, hobby	61,7
Kultura i sztuka	26,1
Edukacja i wychowanie	43,6
Usługi socjalne i pomoc społeczna	26,6
Ochrona zdrowia	24
Rozwój lokalny	20,9
Ochrona środowiska	15,8
Problematyka zawodowa	6,7
Prawo i jego ochrona	11,1
Badania naukowe	8,5
Wsparcie dla inicjatyw obywatelskich	14
Działalność międzynarodowa	11,3
Religia	2
Inne	4,1
Źródło: „Kondycja sektora organizacji pozarządowych w Polsce” za www.ngo.pl/files/badaniango.plpublic/badania2004/podInter_1a.pdf.

Działalność Podlaskiego Stowarzyszenia Sportowego Osób Niepełnosprawnych „START”

Podlaskie Stowarzyszenie Sportowe Osób niepełnosprawnych „START” stanowi jedną z kilkudziesięciu organizacji pozarządowych zajmujących się niepełnosprawnymi na terenie miasta Białegostoku, ale jest jedynym stowarzyszeniem działającym w obszarze sportu, rekreacji i turystyki osób niepełnosprawnych. Zostało ono utworzone w 2001 r. i od początku istnienia jego celem jest niesienie wszechstronnej pomocy osobom niepełnosprawnym, ich rodzinom i opiekunom. Stowarzyszenie ma status organizacji pożytku publicznego, liczy obecnie 463 członków, ma również liczne grono sympatyków. Z uwagi na swoją bogatą działalność w dziedzinie sportu oraz liczne na tym polu sukcesy podopiecznych, należy do ogólnopolskich organizacji sportowych tj. Polski Związek Sportu Niepełnosprawnych "Start", Polski Komitet Paraolimpijski.

Głównym obszarem działania Stowarzyszenia „START” jest sport, rekreacja, turystyka. W ramach swych działań Stowarzyszenie oferuje zajęcia rehabilitacyjne dzieciom i młodzieży niepełnosprawnej w przedziale wiekowym od 1 roku do 18 lat z dysfunkcją intelektualną, narządu ruchu, wzroku, słuchu i dzieci autystycznych.

Podopieczni Stowarzyszenia mogą rozwijać się, doskonalić i rehabilitować w następujących sekcjach:

1. Pływanie,
2. Lekkoatletyka,
3. Tenis stołowy,
4. Koszykówka na wózkach,
5. Strzelectwo sportowe,
6. Goalball (niewidomi i niedowidzący),
7. Żeglarstwo i sporty wodne,
8. Kajakarstwo, wioślarstwo, bocci (w przygotowaniu).
Zajęcia z innych dyscyplin są oferowane w miarę zgłaszania się chętnych.

Najbardziej prężnie działająca jest sekcja pływacka. Jest jedną z najlepszych i najliczniejszych w kraju. Zrzesza obecnie 68 zawodników. Są to głównie dzieci i młodzież z dysfunkcją narządu ruchu, 28 osób to zawodnicy startujący na zawodach, a pozostali to nauka pływania sportowego i początkujący zawodnicy. Jej uczestnicy są wielokrotnymi medalistami paraolimpiad w kraju i na świecie. Zajęcia odbywają się codziennie na pływalni Domu Pomocy Społecznej przy ulicy Baranowickiej 203 i na pływalni nr 3 MOSiR przy ulicy Stromej 1A w Białymstoku.
Zajęcia prowadzi wyspecjalizowana kadra instruktorska, trenerska i terapeutyczna.
Podopieczni są pod stałą opieką medyczną.
W roku 2011 organizowana jest dwutygodniową delfinoterapia grupy rehabilitacyjnej w delfinarium w Kłajpedzie - Litwa (tylko dla dzieci systematycznie uczestniczących w zajęciach).

Również białostocka drużyna goalballa jest aktualnym Mistrzem Polski w tej dyscyplinie.

W ramach swej działalności Stowarzyszenie organizuje:
-rehabilitację dla dzieci i młodzieży,
-zajęcia ranne i popołudniowe w w/w dyscyplinach,
-imprezy sportowe (zawody),
-zgrupowania i obozy sportowe,
-sportowe wakacje dla dzieci i młodzieży,
-imprezy turystyczne,
-obozy żeglarskie,
-spływy kajakowe.

Stowarzyszenie zapewnia profesjonalną kadrę szkoleniową i terapeutyczną (trenerów, instruktorów, rehabilitantów). W zajęciach treningowych i rehabilitacyjnych podopieczni korzystają ze specjalistycznego sprzętu treningowego i rehabilitacyjnego. Z w/w form rehabilitacji i wypoczynku aktywnie korzystają również dorośli członkowie stowarzyszenia, ich rodziny i sympatycy.

Stowarzyszenie „START” prowadziło również Warsztaty Terapii Zajęciowej. Posiada bazę lokalową w postaci Ośrodka Sportowo-Rehabilitacyjnego w Ogrodniczkach. WTZ jest placówką, która prowadzi zajęcia terapeutyczne, lecznicze, psychologiczne, szkoleniowe, edukacyjne, społeczne oraz inne w zależności od potrzeb podopiecznych. Aktualnie prowadzenie tych zajęć przejęła gmina Wasilków. Uczestniczy w nich około 22 podopiecznych. Uczestniczący w zajęciach mają możliwość rozwijania swoich umiejętności i zainteresowań z zakresu ceramiki, plastyki, tkactwa i grafiki komputerowej, co ma wpływ na ich wzajemne postrzeganie i samoocenę. Zajęcia te mają za zadanie poprawę funkcjonowania i jakości życia osób niepełnosprawnych, a także społeczną integrację, kształtując w nich niezbędne umiejętności i kompetencje potrzebne do funkcjonowania w społeczeństwie i we własnym środowisku. Placówka ta kładzie duży nacisk na uspołecznienie i stworzenie aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym, aby jej uczestnicy mogli w pełni wykorzystać nabyte wiadomości w życiu codziennym. Przykładem na to są organizowane co roku imprezy sportowe w Ogrodniczkach, gdzie podopieczni często goszczą osoby niepełnosprawne z innych miejscowości.

Bibliografia

1. red. Kracher A., Morawski R. „Organizacje pozarządowe w społeczeństwie obywatelskim”, Racibórz 2007;

2. red. Rymsza M. „Współpraca sektora obywatelskiego z administracją publiczną”, Warszawa 2004;

3. http://www.ngo.pl;

4. http://bazy.ngo.pl/search/info.asp?id=84697;

5. http://www.poland.gov.pl/Organizacje,pozarzadowe,128.html.

11

---