Albertyzm - kierunek filozofii średniowiecznej jako reakcja na nominalizm i skotyzm - przeciwstawny tomizmowi.
Anarchizm - utopijny kierunek społeczno-polityczny (rozwijający się głównie w XIX w.) przeciwstawiający się wszelkiej organizacji państwowej, jako przejaw żywiołowego protestu przeciw kapitalistycznym stosunkom społecznym.
Augustynizm - doktryna filozoficzno-teologiczna Augustyna Aureliusza, której powstanie wiąże się z dążeniami Kościoła do wzmocnienia wpływów, oraz do stworzenia podstaw filozofii religii chrześcijańskiej mogącej konkurować z panującym systemem filozofii neoplatońskiej.
Egzystencjalizm - współczesny kierunek filozoficzny, zajmujący się rolą indywidualnej egzystencji w świecie, głoszący że losy jednostki (człowieka) nie są społecznie i historycznie zdeterminowane, lecz że ma ona wolny wybór i jest bezwzględnie odpowiedzialna za własne czyny. Kierunek chrześcijański i laicki, redukujący człowieka do serii swobodnych postanowień, absolutyzujący subiektywną stronę ludzkiej egzystencji w świecie i społeczeństwie.
Empiryzm - kierunek głoszący, iż jedynym źródłem poznania jest doświadczenie.
Hedonizm - doktryna etyczna, według której przyjemność (rozkosz) jest jedynym lub najwyższym dobrem, celem i głównym motywem ludzkiego postępowania - uważam ją za doktrynę ciągłą i niezmienną.
Heglizm - system filozoficzny Hegla głoszący, iż byt jest idealny, ale nie subiektywny, mający naturę racjonalną.
Heraklizm - doktryna Heraklita z Efezu głosząca powszechną zmienność i względność rzeczy, uznająca walkę przeciwieństw jako prawo rozwoju przyrody oraz rozumność świata, odrzucająca ingerencję bogów w powstanie i losy wszechświata.
Humanizm - kierunek ideowy uznający jednostkę ludzką za wartość najwyższą w świecie i stawiający sobie za cel pełny i wszechstronny rozwój człowieka.
Idealizm - kierunek filozoficzny, przeciwstawny materializmowi, głoszący tezę o pierwotności absolutnego ducha lub powszechnego rozumu, a wtórności materii (idealizm obiektywny) lub twierdzący, że świat realny nie istnieje niezależnie od poznania, od świadomości podmiotu poznającego (idealizm subiektywny).
Intuicjonizm - kierunek w teorii poznania, według którego głównym sposobem poznania jest intuicja.
Irracjonalizm - kierunek idealistyczny, zaprzeczający możliwości poznania świata przez doświadczenie i rozum.
Kauzalizm - kierunek determistyczny, uznający powszechną zależność przyczynową między zjawiskami.
Konwencjonalizm - kierunek filozoficzny powstały na przelomie XIX i XX w. w metodologii przyrodoznawstwa, według którego wszelkie twierdzenia i teorie naukowe (zwłaszcza fizyczne) mają charakter umowny nie dlatego, że zbliżają nas do wiedzy o świecie, lecz dlatego, że spełniają postulat ekonomii myśli, wygody albo realizują wartości estetyczne.
Materializm - kierunek filozoficzny przeciwny idealizmowi, głoszący tezę o materialności, poznawalności i niezależnym istnieniu świata, o pierwotności materii i wtórności świadomości, w relacji bytu przyjmuje - że realnie istnieje tylko materia, świadomość zaś jest jej funkcją, w teorii poznania zakłada - że przedmiotem ludzkiego poznania jest rzeczywistość materialna istniejąca niezależnie od podmiotu poznającego, dana mu we wrażeniach zmysłowych, w doświadczeniu.
Monizm - kierunek w filozofii przyjmujący za osnowę świata jeden czynnik (materialny lub idealny).
Naturalizm - kierunek filozoficzny dążący do wyjaśnienia rzeczywistości przyczynami naturalnymi, tłumaczący całość zjawisk zachodzących w świecie działaniem praw przyrody.
Neorealizm - kierunek filozoficzny głoszący, że filozofia powinna się ograniczać do szczegółowych analiz, a nie ubiegać o syntezę, oraz że istnienie i natura przedmiotu poznania są niezależne od samego poznania.
Nominalizm - doktryny filozoficzne, które w kwestii istnienia powszechników głoszą przekonanie, iż treści wszelkiej wiedzy abstrakcyjnej nie mogą mieć w rzeczywistości innych odpowiedników poza obiektami jednostkowymi.
Okazjonalizm - doktryna filozoficzno-teologiczna, według której wzajemne oddziaływanie dwu sfer rzeczywistości, materii i ducha, jest niemożliwe, a równoczesność zmian, jakie w nich zachodzą, jest rezulatatem interwencji Boga, który “przy okazji” zmiany w sferze ducha powoduje zmianę w sferze materii i odwrotnie.
Probabilizm - doktryna filozoficzna zapoczątkowana przez starożytnych sceptyków, według której poznanie ludzkie nie może osiągnąć absolutnej pewności, a zatem człowiek w teorii i działaniu powinien się kierować zasadami prawdopodobnymi.
Racjonalizm - kierunek filozoficzny, przeciwstawny empiryzmowi, przyznający rozumowi główną rolę w procesie poznania, negujący rolę doświadczenia.
Scholastyka - główny kierunek średniowiecznej filozofii chrześcijańskiej, podporządkowującej filozofię teologii.
Spirytualizm - kierunek głoszący, że istota rzeczywistości ma naturę duchową, zaś świat materialny stanowi jedynie przejaw aktywności pierwiastka duchowego (absolutu, boga).
Skotyzm - jeden z głównych kierunków późnej scholastyki, stanowił modyfikację augustynianizmu połączonego z wątkami arystotelizmu.
Stoicyzm - doktryna etyczna - postawa życiowa polegająca na zachowaniu spokoju wewnętrznego, hartu ducha i opanowania w trudnych sytuacjach.
Sufizm - kierunek mistyczny w islamie, wywodzi się z ruchu ascetycznego.
Taoizm - kierunek filozoficzno-religijny w Chinach, powstały w VI w. p.n.e., głoszący materialną jedność świata i powszechną prawidłowość zjawisk (tao), propagujący poddanie się naturalnemu porządkowi rzeczy.
Teozofia - doktryna filozoficzno-religijna głosząca możliwość uzyskania bezpośredniego kontaktu człowieka ze światem nadprzyrodzonym i poznania jego tajemnic za pomocą specjalnych praktyk.
Tomizm - system teologiczno-filozoficzny stworzony przez Tomasza z Akwinu, stanowiący filozoficzną podstawę religijnych, moralnych i społecznych założeń katolicyzmu.
|