ADMINISTRACJA, ZARZĄDZANIE, FINANSE

NARZĘDZIA OBSERWACJI ROZWOJU NAUCZYCIELI

Jarosław Kordziński

Nowe rozporządzenie w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczyciela (Dz.U. z 2000 r. nr 98, poz. 1066) spowoduje zapewne kolejną falę wniosków o dokonanie oceny. Mimo że ocena w szkole jest rzeczą bardziej niż normalną, ocenianie nauczycieli wciąż sprawia kłopot i nie należy do zjawisk najbardziej ulubionych zarówno przez nauczycieli, jak i dyrektorów.     Podstawą takiego stanu rzeczy jest między innymi brak odpowiednich narzędzi. Tymczasem dyrektor szkoły może stosować różnorodne sposoby obserwacji pracy oraz rozwoju nauczyciela. Można wśród nich wyliczyć: a) zbiór kryteriów oraz wskaźników jakościowo dobrej pracy nauczyciela; b) arkusz hospitacyjny; c) rozmową dotyczącą rozwoju nauczyciela połączoną ze wspólną analizą odpowiedzi nauczyciela na pytania z arkusza samooceny. Kryteria oceny pracy nauczyciela    Poniższy zbiór kryteriów opatrzonych zestawem wskaźników jest próbą opisania trzech postaw nauczyciela:  pracy na oczekiwanym poziomie edukacyjnym; odpowiednim zachęcaniu uczniów do uczenia się; wykazywaniu entuzjazmu w pracy edukacyjnej.    Zbiór wskaźników opisujących każdą z wymienionych wyżej postaw jest z jednej strony źródłem analizy jakości pracy danego nauczyciela, z drugiej zaś strony jest zestawem oczekiwań, jakie wobec nauczycieli reprezentuje dyrekcja szkoły. Wymienione kryteria oraz zbiór wskaźników, jakie zostaną wypisane niżej, mogą być różne w zależności od szkoły i tak naprawdę są skuteczne wówczas, kiedy wypracowane są wspólnie przez wszystkich nauczycieli, z pewnym wsparciem na początku udzielonym przez uczniów oraz rodziców, a także dyrekcję szkoły. Oto zestaw wskaźników dla każdego z wymienionych wyżej kryteriów.    A. Nauczyciel pracuje na oczekiwanym w szkole poziomie edukacyjnym: nauczyciel potrafi planować lekcje, jasno precyzuje cele i zadania dla uczniów; wszystkie dzieci mogą w pełni uczestniczyć w lekcji; nauczyciel aktualizuje swoją wiedzę z przedmiotu, wzbogaca swój warsztat pracy i uczestniczy w doskonaleniu zawodowym;  metody nauczania stosowane przez nauczyciela są zróżnicowane i odpowiednio dobrane do tematu i potrzeb oraz poziomu uczniów; nauczyciel w miarę potrzeby stosuje metody aktywizujące; nauczyciel zbiera informację zwrotną od uczniów, jest otwarty i elastyczny wobec propozycji i wniosków wnoszonych przez uczniów; nauczyciel ma odpowiednio wysokie wymagania w stosunku do uczniów i stosuje adekwatne do potrzeb, zróżnicowane metody pomiaru dydaktycznego; nauczyciel zna cele główne szkoły oraz oczekiwany model absolwenta danego etapu kształcenia. B. Nauczyciel w sposób odpowiedni zachęca uczniów do uczenia się: nauczyciel systematycznie ocenia wyniki uczenia się ucznia i dokonuje z zainteresowanymi analizy tych wyników; nauczyciel potrafi stawiać uczniom wymagania na górnej granicy ich możliwości (uczniowie zdolni otrzymują ukierunkowanie w celu pogłębienia zagadnień przedmiotowych, a uczniowie mający trudności - poradę i pomoc); uczniowie wykazują umiejętność planowania swoich działań edukacyjnych i dokonywania samooceny ich wykonania; uczniowie wykazują umiejętność rozwiązywania problemów edukacyjnych w sposób indywidualny i zespołowy; uczniowie potrafią poszukiwać i przetwarzać informacje z zakresu danego przedmiotu; uczniowie uznają, że mają sukcesy i powodzenie w uczeniu się danego przedmiotu. C. Nauczyciel wykazuje entuzjazm w pracy edukacyjnej: nauczyciel podejmuje działania innowacyjne (tworzy i realizuje własne projekty edukacyjne, proponuje jakieś zmiany w szkole, eksperymentuje); nauczyciel uczestniczy w analizowaniu i rozwiązywaniu pojawiających się w szkole problemów wychowawczych, organizacyjnych, programowych i innych; nauczyciel podejmuje w szkole działania pozalekcyjne lub pozaszkolne; nauczyciel współdziała z innymi nauczycielami, zespołem kierowniczym, rodzicami; nauczyciel upowszechnia swoje osiągnięcia, a także jest skłonny pomagać innym nauczycielom - zwłaszcza tym, którzy rozpoczynają pracę w zawodzie; nauczyciel daje przykład „dobrej roboty” nauczycielskiej - staranności w pracy, ukierunkowania na potrzeby uczniów, praktycznego realizowania zasady partnerstwa z rodzicami, dokonywania samooceny; nauczyciel uzyskuje kolejne stopnie specjalizacji zawodowej. Arkusz hospitacyjny    Przedstawiony niżej arkusz hospitacyjny skupia uwagę obserwatora na dwu kryteriach: jakości nauczania i jakości uczenia się - oba stanowią odzwierciedlenie podstawowej powinności nauczyciela, jaką jest organizacja optymalnych sytuacji edukacyjnych, w które z chęcią i pozytywnym skutkiem angażować się będą uczniowie. Zestawienie wartości pozytywnych i negatywnych wraz z możliwością określenia ich znaczenia pozwala w efekcie finalnym skupić się nie tylko na mocnych bądź słabych stronach pracy nauczyciela, ale również na skutkach zachowań nauczyciela. Przykłady dobrego nauczania Potwier dzenie Niezadowalające przykłady nauczania Potwierdzenie Lekcja jest dobrze zaplanowana, ma jasno sprecyzowane cele  a Lekcja jest zaplanowana powierzchownie  a Lekcja odbywa się w dobrym tempie  a Tempo lekcji jest wolne, nierówne  a Praca nauczyciela współgra z potrzebami wszystkich dzieci  a Specyficzne potrzeby dzieci nie są odpowiednio rozpoznawane  a Wszyscy uczniowie mogą w pełni uczestniczyć w lekcji a Treść lekcji wyklucza udział niektórych uczniów  a Metody nauczania są zróżnicowane i odpowiednio dobrane do tematu i poziomu uczniów  a Nauczanie jest zrutynizowane, uczniowie nie są w stanie dostrzec celu tego, co robią  a Nauczyciel ma odpowiednio wysokie wymagania w stosunku do uczniów  a Oczekiwania nauczyciela są zbyt niskie i nie stawiają uczniom odpowiednich wyzwań a Umiejętne przekazywanie uczniom informacji zwrotnej pozwala uczniom na dokonywanie odpowiednich wyborów oraz postępu we własnym rozwoju  a Uczniowie nie otrzymują informacji na temat postępów oraz potrzeb, których zaspokojenie umożliwi ich dalsze doskonalenie się  a Ocenianie i rejestracja ocen są regularne i wspierają przyszłe planowanie pracy nauczyciela  a Ocenianie i zapisywanie wyników jest rzadkie i praktycznie niczemu nie służy  a Uczniowie gromadzą wiedzę i nabywają umiejętności progresywnie, ze zrozumieniem, zgodnie z przyjętym planem oraz znanymi im standardami osiągnięć  a Uczniowie nie znają i w efekcie nie osiągają w sposób systemowy oczekiwanych od nich standardów osiągnięć  a Prace domowe, jeśli są zadawane, w odpowiedni sposób uzupełniają bądź rozwijają wiedzę i umiejętności przekazywane i kształtowane podczas lekcji  a Prace domowe nie są zadawane bądź nie służą ani poszerzeniu, ani utrwaleniu zdobytej przez uczniów wiedzy oraz umiejętności  a Relacje między nauczycielem a uczniami są pozytywne i wzmacniają poczucie wartości własnej uczniów  a Stosunki między nauczycielem a uczniami są niepewne i hamują rozwój oraz proces uczenia się uczniów  a        Zachowania uczniów świadczące o wysokiej jakości uczenia się Potwier dzenie Zachowania uczniów świadczące o niezadowalającej jakości uczenia się Potwier dzenie Większość uczniów ochoczo podejmuje wyzwania zawarte w zadaniach a Uczniowie nie są dostatecznie zaangażowani w swoją pracę a Uczniowie chętnie koncentrują się na podstawowych zadaniach a Uczniowie koncentrują się tylko w krótkich okresach czasu a Uczniowie wykazują dobre postępy - zadania wykonywane są szybko i sprawnie a Uczniowie wykazują niepotrzebną zależność od nauczyciela a Uczniowie dobrze dostosowują się do wymagań pracy w różnych warunkach a Uczniowie nie są w stanie dostosować swojej wiedzy do nowych sytuacji a Uczniowie są w stanie wybrać odpowiednie metody i zorganizować zasoby, których potrzebują a Uczniowie bezkrytycznie, często bezcelowo używają pomocy naukowych a Pracy uczniów towarzyszy zaangażowanie i poczucie zadowolenia a Uczniowie nie są ani zainteresowani, ani zaangażowani a Uczniowie sami poszukują rozwiązań, często zadają pytania- a Uczniowie niechętnie wykazują inicjatywę, z oporem zadają pytania a Uczniowie potrafią koncentrować się na pracy, nawet jeśli na wyniki trzeba poczekać a Uczniowie potrafią się koncentrować się tylko pod wpływem nauczyciela a Uczniowie potrafią analizować własną pracę i oceniać ją realistycznie a Uczniowie nie potrafią dokonać samooceny, nie są pewni wartości swojej pracy a Uczniowie chętnie pomagają sobie nawzajem a Uczniowie bez potrzeby konkurują ze sobą, nie potrafią pracować zespołowo a

---