Wykorzystanie naturalnych okazów przyrodniczych na zajęciach lekcyjnych.

„W procesie poznawania przyrody, ona sama ( okazy naturalne i zjawiska przyrodnicze) - winna stanowić podstawowe źródło wiedzy ucznia. Uczeń winien ją zdobyć w pierwszej kolejności w drodze bezpośredniej obserwacji, samodzielnie przeprowadzanych eksperymentów i doświadczeń.” Odkrycia” uczniowskie winny być dokonywane na konkretnym materiale roślinnym lub zwierzęcym. Wiadomości o przyrodzie, o ile to możliwe, uczeń winien w pierwszej kolejności kojarzyć sobie z konkretnymi okazami i środowiskiem ich życia. Wykorzystując okazy naturalne uczeń może nimi dowolnie manipulować, dotykać ich, oglądać z różnych stron, a także wąchać, a nawet smakować. Wymienione walory mogą spełniać okazy roślinne i zwierzęce zebrane we własnym zakresie przez nauczyciela i uczniów.” (B. K. Lewandowscy- „Zbieranie, konserwowanie i przechowywanie owadów” WOM Olsztyn 1993”)

W swojej pracy jako nauczyciela przyrody podjęłam działania zmierzające do wzbogacenia pracowni przyrodniczej w różnorodne okazy naturalne.

Przez kilka lat systematycznie zbierałam okazy skał, minerałów, szyszki, nasiona, przygotowywałam zielniki. W moje przedsięwzięcie zaangażowałam uczniów. Z satysfakcją stwierdzaliśmy, że z roku na rok nasze zbiory się wzbogacają.

Obecnie bardzo często wykorzystuję je na lekcjach. Zauważyłam, że tematy lekcji „ ilustrowane” naturalnymi okazami przyrodniczymi są ciekawsze i przynoszą lepsze efekty edukacyjne. Dzieci bardziej się angażują w powierzane zadania, zdobywają cenne umiejętności obserwowania natury oraz doceniają jej doskonałość.

Przedstawiam poniżej trzy scenariusze lekcji przyrody w klasie czwartej z wykorzystaniem naturalnych okazów przyrodniczych.

Scenariusz zajęć w klasie czwartej szkoły podstawowej

„ Rośliny nasienne”

Czas: 90 minut.

Treści programowe

- wspólne cechy budowy i czynności organizmów

- złożoność świata żywego, znaczenie różnych sposobów jego porządkowania

- przykłady różnorodności roślin, grzybów i zwierząt oraz środowisk ich życia

Cele lekcji

Wiadomości

Uczeń:

- zna nazwy i rolę roślin nasiennych

- zna rolę nasion w życiu rośliny

- wie, jak zbudowane jest nasienie

- zna sposoby rozsiewania się nasion

Umiejętności

Uczeń:

- wyjaśnia pojęcie rośliny nasiennej

- wskazuje i nazywa elementy budowy morfologicznej rośliny nasiennej

- wyjaśnia znaczenie wiatru, wody, zwierząt i człowieka w rozsiewaniu nasion

- przyporządkowuje nasiona różnych roślin odpowiednim sposobom

rozsiewania

Postawy

Uczeń:

- współpracuje w grupie

- interesuje się różnorodnością i bogactwem świata przyrody

Metody

- obserwacja makroskopowa

- pogadanka

- praca z podręcznikiem

Środki dydaktyczne

- zestawy okazów nasion rozsiewanych przez wiatr, przenoszonych przez

zwierzęta( nasiona ciężkie, spadające na ziemię, nasiona i owoce czepne)

- podręcznik „ Mój świat” 4

- zeszyt ucznia „ Mój świat” 4

- lupy

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca

1. Czynności organizacyjno- porządkowe.

2. Powtórzenie wiadomości o cechach żywego organizmu.

3. Zapisanie tematu lekcji.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie oglądają różne rośliny nasienne zasuszone w zielnikach.

2. Na podstawie własnych obserwacji i podręcznika „ Mój świat 4”

( str. 137.), uczniowie formułują definicję roślinny nasiennej oraz opisują

jej zewnętrzną budowę ( zeszyt ćwiczeń,ćw.3 str. 65).

3. Po krótkiej pogadance uczniowie stwierdzają, że nasiona to organy, służące roślinom do rozmnażania.

Nauczyciel rysuje na tablicy nasionko fasoli i omawia jego budowę.

4. Dyżurni rozdają uczniom zestawy nasion:

1. nasiona rozsiewane przez wiatr

2. nasiona ciężkie, spadające na ziemię

3. nasiona i owoce czepne

5. Na podstawie dokładnych obserwacji wyglądu nasion, dzieci formułują

wnioski dotyczące różnych sposobów rozsiewania się nasion. Przy

pomocy nauczyciela rozpoznają nasiona różnych roślin i wskazują

przystosowania do rozsiewania się.

6. W trakcie pracy uczniowie formułują wnioski a następnie zapisują je w

zeszycie.

1. rozsiewanie przez wiatr

- skrzydlaki: klon, wiąz, lipa, jesion, grab, sosna

- nasiona z puchem lotnym: mniszek, sasanka, wierzba, oset,

kozibród łąkowy

2. rozsiewanie przez zwierzęta

- owoce i nasiona czepne : łopian, przytulia, uczep, rzepik, kulik

- nasiona ciężkie, spadające na ziemię : orzechy, żołędzie, kasztany,

bukiew

- owoce soczyste ( zwierzę żywi się owocami, ale nie trawi nasion i

wydala je na zewnątrz) : jarzębina, głóg, dzika róża, kalina, bez

czarny, ligustr

3. rozsiewanie przez człowieka

- wysiewanie ziarna zbóż

- wysiewanie nasion warzyw i roślin ozdobnych

Faza podsumowująca

1. Quiz „ Czy znasz te nasiona”

2. Praca domowa : Wykonaj zadania 1str.64 i 2 str.65 w zeszycie ćwiczeń.

Scenariusz zajęć w klasie czwartej szkoły podstawowej

„ Poznajemy minerały”

Czas trwania 45 min.

TREŚCI PROGRAMOWE

- opis miejsca zamieszkania

- wpływ człowieka na środowisko przyrodnicze

- zajęcia uwzględniają realizację standardów wymagań edukacyjnych:

1. uczeń rozpoznaje charakterystyczne cechy i własności obiektów przyrodniczych, wskazuje różnice i podobieństwa i porządkuje je

2. uczeń posługuje poznanymi terminami do opisywania zjawisk i sytuacji spotykanych w środowisku

3. uczeń pisze notatkę w formie streszczenia

CELE LEKCJI

1. wiadomości

uczeń :

• wie co to jest skała i minerał

• wymienia przykłady minerałów występujących w najbliższej okolicy

• umiejętności

uczeń :

• wyjaśnia, jaka jest różnica między skałą i minerałem

• rozróżnia najpospolitsze minerały

• wskazuje sposoby wykorzystania poznanych minerałów

• postawy

uczeń :

• jest zainteresowany światem, jego różnorodnością i pięknem

METODY

• pogadanka

- obserwacja makroskopowa

• ćwiczenia praktyczne

• ćwiczenia redakcyjne

FORMY PRACY

• zbiorowa

• praca w parach

ŚRODKI DYDAKTYCZNE

• podręcznik „ Mój świat” 4

• zestawy skał i minerałów z komentarzem merytorycznym :

( „ Informacje dla ucznia” )- zał. nr 1

PRZEBIEG LEKCJI

Faza wprowadzająca

1. Czynności organizacyjno- porządkowe.

2. Na polecenie nauczyciela uczniowie przypominają z poprzedniej lekcji różne sposoby powstawania ciał stałych. Nauczyciel zwraca uwagę na fakt, że na skutek krzepnięcia magmy ( płynnej masy skalnej z wnętrza ziemi ) powstają niektóre skały.

3. Zapisanie tematu lekcji na tablicy i w zeszycie uczniowskim.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie oglądają i porównują kwarc i granit ( zawarte w zestawach ).

Stwierdzają, że kwarc to jednolita przezroczysta lub biała masa, natomiast w granicie można wyróżnić 3 składniki różniące się kolorem.

2. Uczniowie czytają z podręcznika definicję minerału i skały. Na postawie obserwacji, wyciągają wniosek, że kwarc to minerał, a granit to skała.

3. Nauczyciel wyjaśnia, że kwarc jako minerał ma bardzo dużo odmian. Jedną z nich jest krzemień. Można go znaleźć na naszych polach, dróżkach leśnych i wielu innych miejscach. Krzemień znany jest z tego, że służył pierwotnym ludziom do krzesania ognia.

4. Uczniowie oglądają krzemienie. Próbują uderzać kawałkami krzemieni o siebie. Następnie wąchają uderzane powierzchnie. Czuć wyraźny zapach spalenizny.

5. Z pomocą nauczyciela oraz wykorzystując podręcznik dzieci zapoznają się z innymi minerałami. Poznają kalcyt, halit, bursztyn i grafit.

Oglądają sól kamienną ( halit ), bursztyn ( przypominają gdzie można go znaleźć), grafit z ołówka, kawałek kredy szkolnej.

Faza podsumowująca

1. Jako podsumowanie lekcji, uczniowie przy pomocy nauczyciela formułują notatkę i zapisują ją w zeszycie.

Na świecie znanych jest około 2 tysiące minerałów.

Bardzo pospolitym minerałem jest kwarc. Można go znaleźć na naszych polach w postaci białych kamieni lub kawałków krzemienia.

Minerałami są również :

• kalcyt - składnik skał wapiennych

• halit - budujący sól kamienną

• bursztyn - powstały z żywicy dawnych drzew iglastych

• grafit - bardzo miękka odmiana węgla, używany, np. do wyrobu ołówków

2. Uczniowie oglądają jeszcze raz zawarte w zestawach minerały. Czytają dołączone do zestawów „Informacje dla ucznia”.

3. Dyżurni porządkują klasę po zajęciach.

Scenariusz zajęć w klasie czwartej szkoły podstawowej

„ W kręgu najpospolitszych skał”

Czas trwania 45 min.

TREŚCI PROGRAMOWE

- opis miejsca zamieszkania

- wpływ człowieka na środowisko przyrodnicze

- zajęcia uwzględniają realizację standardów wymagań edukacyjnych:

1. uczeń rozpoznaje charakterystyczne cechy i własności obiektów przyrodniczych, wskazuje różnice i podobieństwa i porządkuje je

2. uczeń posługuje poznanymi terminami do opisywania zjawisk i sytuacji spotykanych w środowisku

CELE LEKCJI

4. wiadomości

uczeń :

• wie co to jest skała i minerał

• wymienia przykłady skał występujących w najbliższej okolicy

• zna podział skał na zwięzłe i luźne

5. umiejętności

uczeń :

• rozróżnia skały najpospolitsze w okolicy

• potrafi podzielić poznane skały na luźne i zwięzłe

6. postawy

uczeń :

• jest zainteresowany światem, jego różnorodnością i pięknem

METODY

• pogadanka

• obserwacja makroskopowa

• ćwiczenia praktyczne

• obserwacja za pomocą lupy

FORMY PRACY

• zbiorowa

• praca w parach

ŚRODKI DYDAKTYCZNE

• podręcznik „ Mój świat” 4

• zestawy skał z komentarzem merytorycznym - zał. nr 1

• lupy

Faza wprowadzająca

1. Czynności organizacyjno- porządkowe.

2. Dla przypomnienia wiadomości z poprzedniej lekcji, uczniowie ponownie

oglądają granit i starają się wyróżnić jego składniki. Rozróżniają je po

kolorze. Wnioskują, że granit składa się z trzech składników. Nauczyciel

informuje, że te składniki to skaleń, mika i kwarc. Są one minerałami.

Faza realizacyjna

1. Przy pomocy lup uczniowie oglądają piasek, a następnie makroskopowo żwir.

Nauczyciel objaśnia, że piasek i żwir też są skałami. Różnią się między sobą

wielkością ziarenek. Te ziarna składają się z kwarcu.

2. Kolejne zadanie to określenie różnicy między budową piasku i piaskowca.

Uczniowie, korzystając lupy porównują te dwie skały.

3. Nauczyciel podsumowuje- piasek i żwir składają się z luźno ułożonych

ziaren, dlatego nazywamy je skałami luźnymi. Natomiast piaskowiec ma

ziarenka zlepione i dlatego określany jest jako skała zwięzła.

4. Oglądanie skał wapiennych. Dzieci sprawdzają, czy na okazach są odciski

muszelek. Nauczyciel objaśnia, że skały wapienne powstały na dnie morza

ze zgromadzonych muszelek i szkieletów różnych zwierząt morskich.

Uczniowie określają przynależność wapienia do skał zwięzłych.

Faza podsumowująca

1. Krótka zgaduj- zgadula pt. „ Jaki to minerał, jaka to skała” ?

Nauczyciel pokazuje uczniom wybrane z zastawu skały i minerały.

Dzieci przez podniesienie ręki zgłaszają chęć udzielenia odpowiedzi.

Każda dobra odpowiedź jest nagradzana brawami.

2. Zapisanie notatki z lekcji.

Skały zbudowane są z minerałów.

Najpospolitszą skałą jest granit, składający się z trzech minerałów. Można

go znaleźć na naszych polach w postaci kamieni koloru szarego lub różowo-

czerwonego.

Niektóre polne kamienie to piaskowce.

Piasek i żwir to też skały.

Skały wapienne powstały z muszli zwierząt morskich.

3. Praca domowa

Na podstawie podręcznika i zdobytych na lekcji wiadomości, uzupełnij

poniższy schemat przykładami poznanych skał:

SKAŁY





Luźne Zwięzłe

Opracowanie :

mgr Krystyna Szulczak Załącznik nr 1

Minerały i skały - informacja dla uczniów

Kwarc - inaczej krzemionka, wzór chemiczny SiO₂ - tlenek krzemu. Najpospolitszy i najbardziej rozpowszechniony minerał skałotwórczy. Kwarc jest bezbarwny, może być też biały, szarawy, czerwonawy. Jest bardzo odporny na działanie czynników chemicznych i na wietrzenie. Występuje w wielu odmianach /ok. 200/. Białe kamienie znajdywane na polach to kawałki kwarcu. Drobiny piasku, żwiru to też ziarenka kwarcu.

Krzemień - to odmiana kwarcu. Bywa czarny, brunatny, szary z tzw. „białą korą”. Jest twardy, ale daje się łatwo rozłupywać, tworząc przy tym ostre krawędzie, nadające się do krajania. Dzięki temu był podstawowym surowcem do wyrobu narzędzi i broni w czasach przedhistorycznych. Służył też do krzesania ognia. Był pierwszym surowcem, który pod koniec paleolitu ( czyli ok. miliona lat temu) zaczęto wydobywać sposobem górniczym.

W miejscowości Krzemionki koło Ostrowca Świętokrzyskiego można zwiedzić znajdujący się tam rezerwat archeologiczny w miejscu, gdzie przed 5 tysięcy lat temu znajdowała się jedna z największych w Europie kopalnia krzemienia pasiastego. Zachowało się tu ponad 700 szybów.

Bursztyn - minerał pochodzenia organicznego. Jest kopalną żywicą dawnych drzew iglastych. Często zawiera szczątki owadów. W największych ilościach występuje na wybrzeżu Bałtyku, między Gdańskiem, a Kłajpedą (Litwa). Kawałki bursztynu można znaleźć na plaży, zwłaszcza po sztormie.

Granit - najbardziej rozpowszechniona skała skorupy ziemskiej. Powstał w głębi ziemi przez zastyganie magmy, czyli znajdującego się tam gorącego stopu. Dlatego zaliczamy go do skał magmowych głębinowych. Granit składa się z 3 podstawowych składników, które możemy wyróżnić nawet gołym okiem, a są to: kwarc, mika i skaleń. Kwarc ma ziarna białe lub przezroczyste, bez połysku. Mika - w granicie występuje rodzaj miki zw. biotytem. Jest on czarny, nieprzezroczysty, tworzący łatwo dzielące się blaszki, dające się zarysować paznokciem. Skaleń ma ziarna białe, różowe, czerwonawe. Odłupana powierzchnia ma połysk, co odróżnia go od kwarcu. Od barwy skalenia zależy barwa granitu.

Bazalt - zaliczamy go do skał magmowych wylewnych, gdyż powstał z zastygłej lawy wulkanicznej. Ma kolor szaro - czarny, jest bardzo twardy. Nawet za pomocą lupy trudno wyróżnić w nim składniki mineralne.

Żwir, piasek, less - to skały osadowe luźne, gdyż ich ziaren nie zlepia żadne spoiwo. Okruchy tworzące te skały to ziarna kwarcu, a różnica leży w wielkości ziarenek. W żwirach ziarna kwarcu mają średnicę większą niż 2 mm, w piaskach 0,1 - 2 mm, a w lessach 0,02 - 0,05mm.

Less - ma postać proszku o barwie żółtej. Zgnieciony w ręce nie zlepia się, lecz rozsypuje się na delikatny pył o niewyczuwalnych dotykiem ziarenkach. Jest to jego cecha charakterystyczna. Lessy są osadem przyniesionym przez wiatr. Stanowią podłoże bardzo żyznych gleb. W Polsce występują na Wyżynie Lubelskiej, Podkarpaciu, w krakowskiem i na Dolnym Śląsku.

Piasek - powstał w wyniku wietrzenia granitu. Ziarna kwarcu unoszone przez wodę, a następnie osadzane utworzyły piaski. Największe ilości piasków znajdują się na obszarach pustynnych.

Żwiry - składają się z okruchów skalnych zwanych o średnicy powyżej 2 mm zw. otoczakami. Najczęściej otoczaki mają średnicę od kilku do kilkunastu cm. Otoczakiem może być kawałek np. kwarcu, granitu, piaskowca, wapienia. Wygładzoną powierzchnię i owalny kształt uzyskał przez długi i daleki transport przy pomocy wody lub lodowca.

Piaskowiec - to skała powstała przez scementowanie (zlepienie) ziaren piasku przy pomocy różnego rodzaju spoiwa. Barwa piaskowca bywa biała, żółtawa, czerwonawa, brunatna.

Wapienie - powstanie zawdzięczają organizmom morskim, których skorupki, muszle i szkielety zbudowane z węglanu wapnia opadły na dno, a następnie zostały scementowane. Wapienie mają kolor biały. W Polsce ze skał wapiennych zbudowane są Pieniny, Jura Krakowsko - Częstochowska.

Węgle kopalne - do których zaliczamy węgiel kamienny, brunatny i torf, są skałami osadowymi powstałymi dzięki nagromadzeniu i przeobrażeniu szczątków roślin. Obliczono, że na powstanie pokładu węgla o grubości 1 metra potrzeba 1200 lat gromadzenia się materiału roślinnego.

Sól kamienna- jej złoża powstały na brzegach mórz przez odparowanie wody. W Polsce mamy najstarszą na świecie, pochodzącą z XIII wieku kopalnie soli w Wieliczce.

Marmur - powstał w wyniku przeobrażenia (przemiany) wapienia pod wpływem wysokiej temperatury. W wyniku zetknięcia się wapienia z gorącą magmą wapień uległ krystalizacji.

Otoczaki - to kamienie o obtoczonych, zaokrąglonych kształtach, o średnicy powyżej 2 mm. Najczęściej mają średnicę kilka lub kilkanaście cm. Otoczaki mogą być zbudowane z samego kwarcu, jak np. ziarna piasku lub żwiru, lub mogą być kawałkami takich skał jak np. granit, piaskowiec, wapień. Otoczaki z granitu mają kształt kulisty lub jajowaty, natomiast z piaskowca są obtoczone płasko. Jak powstały otoczaki? Podczas wietrzenia pierwotne skały ulegały rozkruszeniu. Następnie powstałe okruchy przy pomocy wody lub lodowca były przenoszone na duże odległości i osadzane daleko od miejsca powstania. Podczas transportu kawałki skał zostały obtoczone i zaokrąglone - i stąd pochodzi ich nazwa - otoczaki. Z nagromadzonych otoczaków powstały żwiry. Jeśli żwiry były gromadzone na dnie morza mogły ulec scementowaniu, dając w rezultacie skały zw. zlepieńcami.

RODZAJE SKAŁ

MAGMOWE

• GŁĘBINOWE, np. granit

• WYLEWNE, np. bazalt

OSADOWE

• OKRUCHOWE LUŹNE, np. żwir, piasek, less

• OKRUCHOWE ZWIĘZŁE, np. piaskowiec, zlepieniec

• ORGANICZNE, np. wapień, węgle kopalne, ropa naftowa

• CHEMICZNE, np. sól kamienna, siarka, anhydryt, gips

PRZEOBRAŻONE

Np. marmur, gnejs, kwarcyt

---