ZASADY OPIEKUŃCZE - ich specyfika polega głównie na tym, że obejmują swym zakresem przede wszystkim działania opiekuńcze i określają podstawowe warunki, w których sprawowana opieka zyskuje walory merytoryczne, moralne i wychowawcze w zakresie wszystkich możliwych do osiągnięcia na tej drodze celów

ZASADA OPIEKI SPRAWIEDLIWEJ - kategoria zmienna; 4 główne składniki :

1. W traktowaniu człowieka i postępowaniu z nim

2. Odnośnie dystrybucji służących potrzebom ludzi

3. W tworzeniu i realizowaniu określonych procedur postępowania

4. W wymierzaniu kar za przewinienia

3 KARDYNALNE ZASADY

1. Należności w ramach słuszności moralnej

2. Równej zapłaty i odpłaty

3. Równej miary

Ad. 1

„Sprawiedliwe jest to, że każdemu dziecku należy się optymalna opieka wg słuszności ( racji )”

Wyróżniamy opiekę :

• Antropologiczno - egzystencjalna

• Naturalna

• Sytuacyjna

• Moralna

• Społeczna

• Umowna

Ad. 2

• Spłata tzw. długu wdzięczności wobec opiekunów w przyszłości

• Spłata długu przez opiekę nad własnym potomstwem lub innymi potrzebującymi

• Kompensacja lub nadkompensacja ( uzupełnianie braków przez opiekuna zastępczego za doznane niedostatki i krzywdy )

ZASADA OPTYMALIZACJI OPIEKI

Opieka optymalna - zaspokajanie potrzeb w zakresie i stopniu uwzględniającym jego samodzielność i własne możliwości, zaradność i wysiłek przy wzrastaniu autonomii wychowanka

Optymalizacja opieki - działalność szanująca w sposób zrównoważony właściwie pojęte potrzeby i interesy podopiecznych, opiekuńcze i społeczne i dotyczące jej uznawane powszechnie normy moralne, wychowawcze i prawne

ZASADY AKTYWNOŚCI PODOPIECZNYCH W ZASPOKAJANIU ICH POTRZEB

• Stwarzanie warunków do jak największej aktywności podopiecznych

• Rodzaje współdziałania podopiecznych w procesie ciągłej i pełnej opieki :

1. Bierne korzystanie

2. Aktywne zachowanie się

3. Samodzielne zaspokajanie wielu potrzeb lub czynne współdziałanie w tym zakresie

4. Wciąż korzystając lecz i organizując samodzielne zadania

5. Przejęcie na siebie samodzielności

ZASADA ODDZIAŁYWAŃ WYCHOWAWCZYCH NA POTRZEBY

Potrzeby podopiecznych :

• Względnie trwałe

• Ich właściwości są podstawowymi składnikami struktury osobowości

• Ich dynamiczność i możliwości wpływają na nie

Ta zasada odnosi się do :

• Dzieci w domach dziecka bez możliwości adopcji

• Dzieci zdemoralizowanych

• Aktualizacja dzieci zaniedbanych

• Tworzenie dobrych tradycji w domu w zakresie form i norm

Od czego zależy rozwój jednostki ?

1. Geny - teoria natawistyczna i naturalistyczna

2. Środowisko

3. Wychowanie

4. Aktywność własna ( nasza osobowość, wszechstronny jej rozwój zależy od motywacji - przede wszystkim )

Ad. 1

Rozwój osobowości uwarunkowany jest genetycznie. Jakie dostaniemy geny ( posag genetyczny ) - tacy będziemy

Ad. 2

Człowiek - indywidualność

Tabularasa - przez rozwój postrzegania do osobowości

Środowisko :

• Lokalne

• Rodzinne

• Skolne

Przykład : ludzie wychowani przez wilki, co zaprzecza teorii genów (..., że tylko geny kształtują osobowość rozwój jednostki )

W momencie zaburzenia pewnej funkcji ćwiczenie jej na nowo może przynieść poprawę ( terapia ) nigdy nie będzie w 100%

Ad. 3

Normalna rodzina - rozwój

Patologiczna rodzina - zaburzony rozwój

Od czego zależy więź emocjonalna dziecka i w jaki sposób kształtuje się ?

Więź emocjonalna powstaje w procesie stopniowym

PRAUFNOŚĆ - pierwotne zaufanie na początku do najbliższych, a potem do osób obcych; dziecko uczy się postawy pozytywnego ustosunkowania się. Hasło : „najbliższym można zaufać”; dziecko w wieku 3 - 6 miesięcy.

w momencie zaburzenia powstaje „pranieufność”

3 STANY DEPRYWACJI / DESTRUKCJI OSOBOWOŚCI DZIECKA :

1. Krzyk dziecka, jego nieufność następuje depresja analityczna ( utrata odporności psychicznej i fizycznej )

2. Zmniejszona aktywność ruchowa, duży % umieralności, słaba mimika twarzy, przytulanie się do wszystkiego i do wszystkich

3. Utrata kontaktu z ludźmi

W żłobku 2 zachowania : ( do 3 roku życia )

• Sceny dantejskie - rozpacz, krzyk, płacz

• Osłupienie - izolacja od otoczenia

OKRES KRYTYCZNY - okres życia, w którym dziecko jest najbardziej podatne na ukształtowanie odpowiednich umiejętności, po przekroczeniu tego okresu też można osiągnąć rezultaty, ale nie takie jak w okresie krytycznym, od 6 miesięcy do 3 roku życia - okres krytyczny - to czas świetnego rozwoju fizycznego, psychicznego, społecznego, kształtuje się praufność i pranieufność

KORCZAK JANUSZ 1878 - 1942 ( Henryk Goldszmit )

• „współczesny Sokrates”

• pedagog, lekarz, pisarz

• organizator i kierownik „Domu Sierot” w Warszawie - dla dzieci żydowskich

„Naszego domu” - dla dzieci polskich

• stworzył system wychowania w domu dziecka

• prowadził szeroką działalność w obronie praw dziecka

• zginął wraz z dziećmi z Domu Sierot w hitlerowskim obozie zagłady w Treblince

• główne dzieła :

• „Dzieci ulicy” (1901)

• „Dziecko salonu” (1906)

• „Momenty wychowawcze” (1919)

• „Jak kochać dziecko” (1920/21)

• „Prawo dziecka do szacunku” (1929)

• „Pedagogika żartobliwa” (1939)

SYSTEM KORCZAKA :

1. Oprzeć organizację wychowania na równych prawach i obowiązkach na wzajemnej sympatii i społecznym zbliżeniu współmieszkańców domu

2. Poszukiwać drogi pośredniej między przymusem a samowolą dziecka, między formalnym nakazem a motywami płynącymi z wewnętrznych przekonań dziecka np. z chęci przynależności do grupy

3. Poszukiwać drogi łączenia zasady jawności z zasadą poszanowania świata wewnętrznego dziecka. Znajdować złoty środek wobec wewnętrznych wysiłków dziecka na drodze jego rozwoju, a śladami jakie pozostawiło w jego osobowości sierodztwo z obsesyjnie powracającymi nawykami i uprzedzeniami

4. Poszukiwać granicy między dobrem jednostki a dobrem gromady oraz taktownie przechodzić do kontroli i samokontroli.

5. Mieć przede wszystkim na uwadze ostateczny cel wychowania jakim jest usamodzielnienie dziecka. Wyrażać się ono powinno zwiększającą się inicjatywą, która eliminować będzie stałą pomoc niesioną przez rodzinę i wychowawców

6. Mobilizować dziecko do aktywności, umożliwiając mu publiczne wypowiadanie się na temat życia własnego i zbiorowego.

7. Kształtowaną przez wychowawców inicjatywę stopniowo wykorzystywać, kierować nią na tory systematycznej pracy i szeroko rozumianej samorządności ułatwiającej start w dorosłe życie.

• „Jeżeli dziecko jest pełnym człowiekiem w każdym okresie swojego rozwoju to ma prawo do

szacunku, ma prawo do tego, aby nie było lekceważone, ma prawo do tego, aby było, czym jest.”

Nowe wychowanie Korczaka :

• samorządność wśród dzieci ( Rada i Sąd Koleżeński )

• utworzenie środowiska wychowawczego, w którym dziecko będzie czuło się dobrze

• wprowadził : pocztówkę pamiątkową, listę pochwał i uchybień, sąd koleżeński, kasę oszczędności, kasę pożyczkową, plebiscyt życzliwości

Dobry wychowawca wg Korczaka powinien :

• dążyć do wszechstronnego poznania dziecka

• poznawać samego siebie, doskonalić swą pracę

• nie może być dozorcą, ani prokuratorem, powinien być bardziej lekarzem, który leczy

BABICKI JÓZEF CZESŁAW 1880 - 1952

• działacz oświatowy, pedagog

• pracował w zakładach wychowawczych podczas wojny

• 1916r. Realizuje własny system wychowania zakładowego tzw. rodzinkowy

• 1918r. Otrzymuje pracę w Ministerstwie Pracy i Płac Socjalnych na stanowisku radcy do spraw kształcenia kadry

• 1926r. Utworzył Związek Zawodowy Wychowawców Polskich

• ukończył szkołę średnią z maturą

• 1945r. Pracuje w Domu Dziecka

• główne dzieła :

• „Wychowanie dziecka opuszczonego w zakładach opiekuńczo - wychowawczych” (1929)

• „Opieka społeczna nad dziećmi i młodzieżą”

• „Encyklopedia wychowania” (1937)

Cechy opiekuna - wychowawcy wg Babickiego :

1. przygotowanie fachowe ( nie może wypływać tylko z teorii, ale i z praktyki ).

2. „Trzeba najpierw miłować, odczuwać, rozumieć.”

3. Konsekwencja w postępowaniu i cierpliwość niezbędna w czekaniu na efekty.

4. Umiejętność samodoskonalenia, chęć, by wychowankowie dążyli wzwyż.

5. Takt w postępowaniu ( źródło w subtelności odczuwania innych, empatia ).

6. Musi posiadać prawdę wewnętrzną - autentyczność w prezentowaniu swoich cech

7. Młodość ducha

8. Obiektywizm i jasność sądów

Organizacja pracy wychowawczej w zakładach dla dzieci opuszczonych i bezdomnych :

1. Dzielą się na grupy wiekowe ( wychowankowie ); 10 - 12 osób silnie zespolonych

2. Grupa zorganizowana na wzór rodzinny; ma sypialnię, jadalnię

3. Kierownik wybrany przez członków grupy czuwa nad ich życiem

4. Grupa stanowi wspólnotę pracy i zabawy

5. Wychowawca inspiruje i nadzoruje

Objawy choroby zawodowej :

1. Dzieci niedorozwinięte, nie umieją pracować

2. Nie mają ideałów

3. Niszczą i kradną

4. Brak indywidualnego myślenia

5. Źle się uczą

6. Są brudne i „oberwane”

7. Nie ufają wychowawcom

8. Marnują się w zakładach

ROZWÓD - to wydarzenie traumatyczne z punktu widzenia dziecka, w jego odczuciu rodzice rozwodzą się z jego powodu, zawsze będzie odczuwało, że jest odtrącone / odrzucone.

2 etapy wydarzeń traumatycznych :

• Moment odejścia jednego z rodziców

• Życie w rodzinie niepełnej

Skutki odejścia rodzica ( osobowość i życie ) :

• Dziecko otrzymuje gorsze oceny

• Przeświadczenie walki o byt / przetrwanie

• Nadmierne rozpieszczenie ( niedostosowanie społeczne )

Fazy reakcji dziecka na rozwód :

1. Dziecko nie przyjmuje informacji o rozwodzie

2. Następuje żal, rozpacz w gniew

3. Dziecko chce na siłę pogodzić rodziców ( udaje chorobę, ucieka z domu itp. )

4. Stan bezsilności

5. Dziecko zaczyna przygotowywać się do pełnienia nowej roli i powoli dostosowuje się do życia z jednym rodzicem.

Skutki rozstania dziecka z matką :

• Problemy z nauką

• Problemy z nawiązywaniem kontaktów społecznych

• W wieku młodszym : regres, większa zachorowalność i śmiertelność, depresja anaklityczna

• Usztywnienie w reakcjach

• W wieku starszym : kradzieże, alkohol, narkotyki, ucieczki, przedwczesna ciąża, powtarzanie błędów rodziców

3 typy reakcji dziecka na rozłąkę z matką :

1. Rozpacz, kiedy dziecko płacze bez przerwy kilka dni, odmawia jedzenia

2. Osłupienie - dziecko nie płacze, nie porusza się, nie okazuje emocji, drewniana mimika, oczy bez wyrazu

3. Dziecko próbuje ponowić więź z matką max. 3 razy ( ponieważ jest to bolesne )

Długoterminowe skutki rozstania dziecka z matką :

• Kłopoty w nawiązywaniu kontaktów

• Poczucie zagrożenia, osamotnienia, mniejszej wartości

• Brak wiary w siebie

• Niechęć do wysiłku, nauki

• Egocentryzm

• Niewdzięczność

• Nielojalność

• Brak życzliwości do ludzi

• Mniejsza tolerancja na flustracje

• Częstsze lęki

• Niedostosowanie społeczne

• Kłamstwo

• Wulgaryzm

• Nadpobudliwość

• Agresja

• Pejoratywna odmienność ( stygmatyzacja )

• Egzystencjalna tymczasowość

Skutki rozstania dziecka z ojcem :

• Brak identyfikacji z płcią u chłopca

• Dystans uczuciowy wobec ojca po jego ewentualnym powrocie

• Szukanie przez chłopca niepożądanych wzorców do identyfikacji

• Bliższe przywiązanie do matki

• Ograniczenie czynności motorycznych

• Agresja i wrogość do innych dzieci

• Brak wzoru mężczyzny dla dziewczynki

• Sytuacja traumatyzująca

• Słaba motywacja osiągnięć

• Niska samoocena

• Podatność na wpływy grupy

• Słabsze wyniki w nauce

• Mniejsza samodzielność

• Gorsze przystosowanie społeczne

• Napięcia uczuciowe

• „zespół braku ojca”

SIEROCTWO

sieroctwo - sytuacja, w której dziecko pozostaje bez rodziców

sieroctwo naturalne - bez rodziców, bo nie żyją

półsieroctwo - gdy jeden rodzic nie żyje

sieroctwo społeczne - gdy rodzice żyją, ale nie opiekują się dzieckiem, bo nie potrafią, nie chcą lub nie mogą : wówczas dziecko umieszcza się w placówce opiekuńczo - wychowawczej; ( wąskie rozumienie )

sieroctwo społeczne - ( w szerokim znaczeniu ) - odnosi się do dzieci, które żyją z rodzicami, mają zapewnioną opiekę i realizację niektórych potrzeb, ale mają poczucie osamotnienia; inaczej - sieroctwo duchowe

Alicja Szymborska w „Sieroctwie społecznym” mówi o 3 stopniach sieroctwa społecznego :

1. najwyższy - występuje gdy dziecko nie ma w ogóle kontaktu z rodzicami i przebywa w placówce, nie zna rodziców, albo po oddaniu do placówki już ich nie widziały

2. średni - dotyczy dzieci, których rodzice utrzymują z nimi kontakt wychowawców, np. raz na 2 lata; dziecko wie, że ma rodziców, ale więź jest luźna

3. najniższy - dzieci, które utrzymują dosyć regularny kontakt z rodzicami, np. raz w miesiącu, rodzice czasem coś kupują, interesują się osiągnięciami

POTRZEBY PONADPODMIOTOWE

POTRZEBY - własność gatunkowa człowieka, która sprawia, że jesteśmy zależni od jakiegoś elementu środowiska w którym żyjemy, które spełnia doniosłą funkcję życiową; bez tego elementu nie możemy funkcjonować

Potrzeby ponadpodmiotowe - dzieci same ich nie zaspokajają

NORMALNE :

Powszechne - właściwe wszystkim ludziom; np. biologiczne, miłości

Standardowe - mieszczą się w granicach poziomu, ma je większość podopiecznych

Hiperstandardowe - wykraczające ponad poziom średni, u dzieci zdolnych

Dzieciństwa - wynikają z właściwości osobowych dzieci

Indywidualne - wynikają ze specyficznych cech osobowościowych

PATOLOGICZNE :

Niezależne - spowodowane przez czynniki niezależne od podmiotu np. choroba, wypadek

Zależne - powstają w wyniku uzależnienia się jednostki albo od opiekuna, albo od nałogów

OPIEKA NA PRZEŁOMIE LAT

1. STAROŻYTNOŚĆ

2. XVIII WIEK

3. XIX WIEK

4. XX WIEK

5. MIĘDZYWOJENNY

6. PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ

7. TERAŹNIEJSZOŚĆ

Ad. 1

• Prawo decydowania o dziecku mieli ojcowie, jeśli nie podobała im się płeć, mogli zabić potomka

• W 366 roku w Rzymie zniesiono prawo dzieciobójstwa, lecz prawo karania zachowano

• Ojcowie nie sprawujący opieki nad swym dzieckiem byli karani

• Opieka była głównie charytatywna i oparta na datkach

• Dzieci nieślubne były szykanowane

Ad. 2

• Zmiana prawa karnego wobec nieletnich

• Zatrudniano dzieci do nieludzkiej pracy ( 12h )

• Protest ludzi świeckich, którzy domagali się zmniejszenia ilości godzin w pracy

Ad. 3

1801r. - Owen zakłada pierwszy żłobek przyzakładowy

1808r. - utworzenie Karty Wolności Dziecka, która nakładała obowiązek na samorządy, aby tworzyły opiekę nad dzieckiem osieroconym i opuszczonym

• Tworzono szkolnictwo specjalne ( nowe metody pracy z niewidomymi i głuchymi )

• Pierwsze zakłady, które pracowały z niewidomymi i głuchymi

• Powstają instytucje wspierające rodzinę w aspekcie pracy

Ad. 4

1902r. - Key na konferencji i w rozprawie „stulecie dziecka” upowszechniła temat losu dziecka

Ad. 5

1923r. - ustawa o opiece społecznej odrywała opiekę nad dzieckiem od systemu oświaty

1925r. - prace nad budową placówek opiekuńczo - wychowawczych

1926 - 1930r. -powstało ok. 10 placówek; między innymi : sierocińce, ośrodki dla głuchych, zaniedbanych moralnie

1926r. - Rada Opieki Społecznej ( powstała )

1926r. - Korczak - wydaje „Prawo dziecka do szacunku”.

Ad. 6

• Państwo sprawuje opiekę nad dziećmi

• Powstało Ministerstwo Oświaty i Wychowania

• Powstają pierwsze żłobki

• Nowy prąd w pedagogice antypedagogika

• Krytyka szkół i wychowania w USA

Ad. 7

• Opieka od filantropii do opieki państwowej

• Od opieki państwowej do harytatywnej

• DEKLARACJA GENEWSKA : ( XX wiek I wojna światowa )

• Prosto sformułowana

• Nie miała mocy prawnej

• Była tylko deklaracją

ZAWIERAŁA : ( deklaracja genewska )

• Dziecku należy dać możliwość rozwoju fizycznego i duchowego

• Dziecko głodne nakarmić

• Dziecko chore pielęgnować

• Dziecko upośledzone wspomagać, kształtować

• W razie klęski, pierwsza pomoc dzieciom

• Należy wychowywać je w wierze, a pozytywne cechy jednych przelewać na inne

• Dziecko należy wdrożyć do drogi zawodowej

• Dziecko należy chronić przed niekorzystnymi czynnikami

BIBLIOGRAFIA :

1. Dąbrowski : „Pedagogika opiekuńcza - historia, terminologia, teoria”

2. Dąbrowski : „Pedagogika opiekuńcza w zarysie” (cz. I i II)

3. Kozak : „Sierodztwo społeczne”

4. A. Kelm : „Formy opieki nad dzieckiem w Polsce ludowej”

5. Lepalczyk : „Źródła do Pedagogiki opiekuńczej” (tom I i II)

6. Kawula, Brągiel : „Pedagogika rodziny”

7. Brągiel : „Zrozumieć dziecko skrzywdzone”

8. Badura, Marzec : „Twórcy polskiej Pedagogiki opiekuńczej”

9. Żebrowski : „Pedagogika opiekuńcza w okresie przemian demokratycznych”

10. Kelm : „Węzłowe problemy z Pedagogiki opiekuńczej”

---