1. Ogólny algorytm wykonywania oceny ryzyka

Pojęcie ryzyka w aktach prawnych Wspólnoty Europejskiej - zostało wprowadzone do prawa europejskiego dyrektywa z 1989 r.

Ocena ryzyka należy do obowiązku wynikającego z przepisów prawa i powinna być przeprowadzana na każdym stanowisku pracy.

Wyniki oceny ryzyka zawodowego powinny być wykorzystywane do planowania działań korygujących i zapobiegawczych zmierzających do zapewnienie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników oraz poprawy warunków pracy.

Ocena ryzyka to proces ciągły, prowadzący do systematycznej poprawy warunków pracy, powtarzany okresowo w zależności od występujących zagrożeń.

Ocena ryzyka wymaga odpowiedzi na pytania:

1. Co złego może stać się pracownikowi?

2. Jak często i jak bardzo jest to prawdopodobne?

3. Jakie mogą być tego skutki dla zdrowia pracownika?

Osoby przeprowadzające ocenę ryzyka zawodowego powinny:

• znać i rozumieć zasady oceny

• posiadać wiedzę niezbędną do identyfikowania zagrożeń na ocenianych stanowiskach

• umieć ocenić szkodliwe następstwa występujących zagrożeń

Zaleca się, aby potrafiły one również:

• formułować propozycje działań korygujących i/lub zapobiegawczych

• oceniać ich skuteczność

• identyfikować te problemy, które powinny być rozwiązane z udziałem ekspertów zewnętrznych

Podstawowe informacje potrzebne do oceny ryzyka zawodowego

• lokalizacja stanowiska pracy i/lub realizowane na nim zadanie;

• osoby pracujące na stanowisku;

• środki pracy, materiały, operacje technologiczne;

• wykonywane czynności oraz sposób i czas ich wykonywania;

• zagrożenia, które już zostały zidentyfikowane;

• odpowiednie wymagania przepisów prawnych i norm;

• możliwe skutki występujących zagrożeń;

• stosowane środki ochronne;

• wypadki, choroby zawodowe oraz inne choroby pracujących na stanowiskach.

Źródła informacji w ocenie ryzyka zawodowego

• dane techniczne o obiekcie (maszynie) lub procesie, otrzymane od producenta lub dostawcy

• procedury technologiczne i instrukcje obsługi

• obserwacje środowiska pracy i zadań wykonywanych na stanowisku pracy

• obserwacje zadań wykonywanych poza stanowiskiem pracy

• wywiady z pracownikami

• obserwacje przebiegu pracy;

• wyniki pomiarów czynników szkodliwych i niebezpiecznych występujących na stanowiskach pracy;

• obserwacja czynników zewnętrznych, które mogą wpłynąć na stanowisko pracy (np. prace wykonywane przez pracowników zewnętrznych);

• analiza czynników psychologicznych, społecznych i fizycznych, które mogą wywołać stresy;

• analiza działań, w celu zapewnienia właściwych warunków pracy.

Ocena ryzyka zawodowego

• Przepisy prawne dokładnie nie podają terminu, kiedy należy przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego.

• Konieczne jest przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego:

• przy tworzeniu nowych stanowisk pracy;

• przy wprowadzaniu zmian na stanowiskach pracy (na przykład technologicznych, organizacyjnych);

• po zmianie obowiązujących wymagań, odnoszących się do ocenianych stanowisk pracy;

• po wprowadzeniu zmian w stosowanych środkach ochronnych.

Aktualne przepisy nie określają zasad przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego oraz metod przeprowadzania tej oceny

Przebieg oceny ryzyka zawodowego

2. Identyfikacja zagrożeń występujących w procesie pracy

3. Określenie osób narażonych na zagrożenia

4. Określenie ryzyka

5. Ocena ryzyka

6. Określenie środków kontroli ryzyka

2. Metoda wstępnej analizy zagrożeń (PHA)

• Metoda stosowana jest na wstępnych etapach projektowania stanowisk pracy, przy wstępnej ocenie linii technologicznej itp.

Stopnie oceny stosowane w metodzie PHA

Poziom	Stopień szkody	Prawdopodobieństwo
1	Znikome urazy, lekkie szkody	Bardzo nieprawdopodobne
2	Lekkie obrażenia, wymierne szkody	Mało prawdopodobne, zdarzające się na 10 lat
3	Ciężkie obrażenia, znaczne szkody	Doraźne wydarzenia (raz w roku)
4	Pojedyncze wypadki śmiertelne, ciężkie szkody	Dosyć częste wydarzenie (na przykład raz w miesiącu)
5	Zbiorowe wypadki śmiertelne, szkody na bardzo dużą skalę na terenie zakładu	Regularne wydarzenie (na przykład raz w tygodniu)

Kryteria dopuszczalności ryzyka w metodzie PHA

	Prawdopodobieństwo szkód
Stopień szkód		5	4	3	2	1
		5	25	20	15	10	5
		4	20	16	12	8	4
		3	15	12	9	6	3
		2	10	8	6	4	2
		1	5	4	3	2	1

Ryzyko nie do zaakceptowania

Możliwe do zaakceptowania (należy podjąć działania zapobiegawcze)

Ryzyko akceptowane

3. Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego

Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego powinna uwzględniać elementy określone w §39 a ust. 3 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy tj. zawierać opis ocenianego stanowiska pracy, wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy, niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko oraz datę oceny i osobę, która ją przeprowadziła. W ww. rozporządzeniu nie zaproponowano wzoru formularza do takiej dokumentacji i nie ma jednolitego wzorca dla takiego dokumentu.

4. Klasyfikacja czynników w środowisku pracy

1. Czynniki niebezpieczne - czynniki, których oddziaływanie może prowadzić do natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia pracownika, a nawet przyczynić się do śmierci

2. Czynniki szkodliwe - czynniki, których oddziaływanie może prowadzić do schorzenia

3. Czynniki uciążliwe - czynniki, których oddziaływanie na pracowników nie prowadzi od trwałego pogorszenia stanu zdrowia, ale może spowodować złe samopoczucie lub nadmierne zmęczenie

Czynniki szkodliwe, niebezpieczne w środowisku pracy:

• Chemiczne

• Fizyczne

• Biologiczne

• Psychofizyczne

5. Normatywy dotyczące dopuszczalnych stężeń w środowisku pracy

Normatywy dotyczące dopuszczalnych stężeń w środowisku pracy określają:

• NDS - najwyższe dopuszczalne stężenie w środowisku pracy

• NDSCh - najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe

• NDSP - najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe

Najwyższe dopuszczalne stężenie NDS (wartość najmniejsza)

Wartość średnia ważona, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8 godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.

Najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe NDSCh

Wartość średnia stężenia, która nie powinna spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 min i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina.

Najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe NDSP (wartość najwyższa)

Wartość stężenia, która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie.

6. Podział czynników chemicznych ze względu na sposób działania

Podział czynników chemicznych ze względu na sposób działania:

• Substancje o działaniu toksycznym - szkodliwość substancji uzależniona jest od stopnia wchłaniania oraz sposobu działania na organizm człowieka

• Substancje drażniące - przeważają związki chemiczne w postaci gazowej, działają drażniąco na oczy, skórę i układ oddechowy (chlor, amoniak)

• Substancje uczulające - wywołują uczulenie (alergie w postaci swądu, pieczenia skóry, plam rumieniowych, grudek, złuszczenia naskórka)

• Substancje rakotwórcze - substancje, które mogą powodować kontrolowany wzrost komórek prowadzący do zmian nowotworowych, często objawy chorobowe mogą pojawiać się po upływie kilku lat od narażenia

• Substancje mutagenne - związki powodujące zmiany w genach przekazywanych następnym pokoleniom

7. Wymienić czynniki fizyczne

Czynniki fizyczne:

• Hałas

• Wibracje

• Mikroklimat gorący i zimny

• Promieniowanie (laserowe, jonizujące, elektromagnetyczne, nadfioletowe, podczerwone, widzialne)

• Pyły przemysłowe

8. Jakie zdarzenie nazywamy wypadkiem przy pracy

Wypadek przy pracy- jest to zdarzenie nagłe wywołane przyczyną zewnętrzną związaną z wykonywaną pracą powodujące uraz lub śmierć.

9. Wypadek w drodze do pracy i z pracy

Za wypadek w drodze do pracy i z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które w drodze do lub z miejsca pracy

10. Klasyfikacja wypadków przy pracy

• Wypadki indywidualne

• Wypadki zbiorowe

Ze względu na skale skutków wyróżniamy:

• Śmiertelne

• Uszkodzenia ciężkie ciała

• Pozostałe wypadki

11. Modele wypadków przy pracy

W klasycznym modelu wypadku przyjmuje się, że do urazu dochodzi na skutek kolejno po sobie występujących zdarzeń, z których każde jest skutkiem zdarzenia poprzedniego i przyczyną zdarzenia przyszłego [2]. W modelu tym (tzw. modelu domina) przyjęto założenie, że zdarzenia występujące w łańcuchu tworzą ciąg przyczynowo-skutkowy prowadzący do wypadku a także, że zagrożenia powstają w wyniku nieprawidłowości w środowisku pracy i niewłaściwych działań człowieka w sekwencji postępujących po sobie zdarzeń:

środowisko pracy Þ człowiek Þ zagrożenie Þ wypadek Þ uraz

W modelach przyczynowości wypadkowej [9] przyjmuje się, że wypadek poprzedzony jest zakłóceniem w układzie człowiek Û maszyna (model Bennera). W modelach tych uwzględnia się wiele czynników wpływających na powstanie wypadku (model Hale'ów), przyjmuje się założenie, że do wypadku dochodzi w wyniku nałożenia się na siebie ukrytych, niebezpiecznych warunków na różnych poziomach prowadzonych działań (model Reasona). Tego typu modele są bardzo przydatne w analizie TOL (Technika, Organizacja Ludzie). W analizie tej przyjmuje się, że każda sytuacja wypadkowa składa się z fazy inkubacyjnej (warunki niebezpieczne + niewłaściwe postępowanie) i aktywnej (niebezpieczne wydarzenie).

Model STEP zakłada, że aby doszło do zdarzenia wypadkowego musi występować działanie człowieka (lub przedmiotu materialnego). Model ten stał się podstawą do analizowania wypadków za pomocą drzewa błędów FTA (fault tree analysis) oraz drzewa zdarzeń ETA (event tree analysis). W modelowaniu za pomocą drzewa błędów wykorzystuje się bramki logiczne typu „I” (zdarzenie może wystąpić jeżeli wystąpią wszystkie elementy z poziomu niższego) oraz „LUB” (zdarzenie może wystąpić jeżeli wystąpi przynajmniej jeden element z poziomu niższego Metoda ta należy do metod retrospektywnych i wymaga dostępności do bardzo szczegółowego materiału dokumentacyjnego [6].

Modelowanie za pomocą drzewa zdarzeń mimo, że należy do analiz prospektywnych pozwala także na określenie działań profilaktycznych przy analizach retrospektywnych. Modele umożliwiają przeprowadzenie wszechstronnych analiz wypadków oraz wyjaśnienie ich przyczyn. Pozwalają również ustalić obszary przyczyn wypadków. W statystyce wypadków wykorzystywane są modele, gromadzące informacje dotyczące przyczyn i okoliczności wypadków.

W ostatnich latach rozwinęły się metody modelowania zachowań człowieka, coraz częściej wykorzystuje się elementy teorii logiki rozmytej, dzięki czemu prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia definiuje się w przestrzeni prawdopodobieństwa.

W Polsce dla celów statystycznych GUS opracował model gromadzenia informacji o przyczynach i okolicznościach wypadków. Klasyfikacja GUS określa miejsca wypadków , rodzaje czynności, umiejscowienie urazu, czynniki niebezpieczne, szkodliwych lub uciążliwe, czynniki mające zdolność spowodowania urazów, przyczyny wypadków. W statystyce europejskiej model wypadku podzielono na trzy fazy: przedwypadkową, wypadku i powypadkową [1

12. Typy strategii zarządzania bhp

Typy strategii zarządzania bhp:

1. Proaktywna (zapobiegawcza, prewencyjna)

• Bezpieczne miejsce pracy/proces

• Bezpieczny człowiek

Reaktywna (korygująca)

• Badania powypadkowe

• Plany ratowniczo - operacyjne na wypadek awarii

• Działania łagodzące skutki

13. Struktura systemu zarządzania bhp według PN-N-18001 (schemat)

System zarządzania bhp PN-N-18001

Ogólna część systemu zarządzania, która obejmuje struktury organizacyjne, planowanie, odpowiedzialność, zasady postępowania, procedury, procesy i zasoby potrzebne do opracowania, wdrażania, realizowania, przeglądania i utrzymywania polityki bezpieczeństwa i higieny pracy.

14. Rodzaje dokumentów systemu zarządzania bhp

---