WYKúAD 03 b, licencjat, rok 3, Zaawansowana rachunkowosc zarzadcza


Wykład 3

Temat: BUDŻETOWANIE KAPITAŁOWE

Zagadnienia:

  1. Istota budżetowania kapitałowego

  2. Modele budżetowania kapitałowego

  3. Etapy procesu budżetowania kapitałowego

  4. Istotne przepływy pieniężne w budżetowaniu kapitałowym

  5. Przydatność mierników oceny projektów inwestycyjnych w procesie budżetowania kapitałowego

  6. Instrukcja budzetowa

  7. Problemy budżetowania kapitałowego

Literatura: jak wykład 1

  1. Istota budżetowania kapitałowego

Budżetowanie kapitałowe jest definiowane jako proces oceny proponowanych długoterminowych projektów lub przebiegu przyszłej działalności przedsiębiorstwa w celu alokacji ograniczonych zasobów. Budżetowanie kapitałowe jest definiowane również jako podejmowanie decyzji o wydatkach kapitałowych.

Budżet kapitałowy należy zatem rozumieć jako listę, zwykle uszeregowaną (postać rankingu) wszystkich zatwierdzonych projektów długoterminowych, na które będą poniesione wydatki w celu podniesienia zdolności lub efektywności operacyjnej przedsiębiorstwa.

Patrząc szerzej na proces budżetowania kapitałowego można więc stwierdzić, że w procesie tym dochodzi do integracji decyzji inwestycyjnych i finansowych przedsiębiorstwa, umożliwiając łączną ocenę ich efektywności z punktu widzenia celów tego przedsiębiorstwa.

Procedura budżetowania kapitałowego, wykorzystując odpowiednie metody oceny efektywności rozważanych możliwości alokacji kapitału ułatwia podjęcie decyzji o wyborze konkretnych przedsięwzięć do realizacji zgodnych z przyjętą strategią działania przedsiębiorstwa. Procedura budżetowania kapitałowego powinna kończyć się sporządzeniem długofalowego budżetu kapitałowego, w którym określa się poziom środków finansowych przeznaczonych na realizację wybranych projektów. Instrumentem, za pomocą którego następuje implementacja budżetów kapitałowych w perspektywie rocznej działalności przedsiębiorstwa, w krótkim okresie jest roczny budżet przedsiębiorstwa. Podejście to zapewnia możliwość dodatkowej weryfikacji założeń budżetów kapitałowych w konfrontacji z bieżącą sytuacją finansową przedsiębiorstwa.

Zastosowanie procesu budżetowania kapitałowego w przedsiębiorstwie oznacza konieczność wbudowania go w całościowy system zarządzania. Integracja budżetowania z innymi stosowanymi instrumentami zarządzania jest warunkiem efektywnego funkcjonowania tego procesu. Miejsce budżetowania kapitałowego w procesie planowania w przedsiębiorstwie ilustruje schemat 1.

SCHEMAT 1

W strukturach organizacyjnych przedsiębiorstw zazwyczaj nie występują komórki zajmujące się procedurą budżetowania kapitałowego, stąd tez brak zespołu zajmującego się budżetowaniem kapitałowym i brak współzależności pomiędzy decyzjami odnośnie budżetowania kapitałowego, a budżetem rocznym.

Procedura budżetowania kapitałowego - jak wynika z samej natury procesu budżetowania - musi obejmować etap planowania i etap kontroli. Ponadto procedura budżetowania kapitałowego powinna umożliwić:

2. Modele budżetowania kapitałowego

Ze względu na złożony charakter budżetowania kapitałowego i zróżnicowanie potrzeb różnych przedsiębiorstw w budżetowaniu tym nie stosuje się sformalizowanych procedur postępowania charakterystycznych dla budżetu wiodącego. Praktyka gospodarcza wypracowała jednak algorytmy postępowania wspomagające budżetowanie kapitałowe. Są to najczęściej wieloetapowe modele, obejmujące zazwyczaj etapy identyfikacji projektów, poszukiwania alternatywnych możliwości, zdobywania informacji o projektach, selekcji projektów, wyboru, wdrażania i kontroli.

Modele budżetowania kapitałowego mają za zadanie ułatwienie podjęcia decyzji o przydziale środków na realizację konkretnych projektów i stworzenie budżetu kapitałowego, przedstawiającego wielkości zasobów finansowych przydzielonych do realizacji podjętej decyzji. Przygotowując procedurę budżetowania kapitałowego należy przyjąć następujące ogólne założenia:

  1. Zadaniem procedury budżetowania kapitałowego jest wskazanie optymalnych decyzji o alokacji kapitału na dany projekt przyczyniających się do wzrostu wartości przedsiębiorstwa.

  2. Wyodrębnia się dwie podstawowe sfery budżetowania kapitałowego: sferę inwestycyjną i sferę finansową. Obie sfery będą się łączyć na etapie oceny efektywności. Fakt wyodrębnienia sfery inwestycyjnej od finansowej w procedurze budżetowania kapitałowego umożliwia odrębną analizę dostępnych dla przedsiębiorstwa źródeł finansowania. Przy podejmowaniu decyzji finansowych należy bowiem uwzględnić inne niż w decyzjach inwestycyjnych parametry, takie jak:

Analiza dostępnych źródeł finansowania może odbywać się równolegle do etapu opracowywania wariantów projektów. W aspekcie efektywności finansowej, koszt kapitału jest istotnym parametrem umożliwiającym obiektywna ocenę propozycji, jak również pozwalającym na porównywalność różnych badanych rozwiązań. Integracja sfery inwestycyjnej i finansowej w procesie budżetowania kapitałowego odbywa się na etapie wyboru projektu do realizacji poprzez ocenę efektywności na podstawie odpowiednio dobranych kryteriów oceny.

  1. Uwzględnia się konieczność zastosowania zróżnicowanego podejścia do analizy różnych projektów, z uwagi na istnienie wielu możliwości klasyfikacji rozpatrywanych projektów inwestycyjnych.

  2. Uwzględnia się czynniki niefinansowe w ocenie efektywności.

  3. Ocena efektywności projektów opiera się na zdyskontowanych przepływach pieniężnych.

  4. Implementacja założeń ujętych w budżetach kapitałowych odbywa się poprzez budżet roczny.

  5. zapewnia się odpowiednie zestawy informacji decyzyjnych i procedur kontrolnych.

  6. następuje ocena wpływu każdej możliwości alokacji kapitału na tle przyszłej spodziewanej sytuacji całego przedsiębiorstwa.

SCHEMAT 2

Wraz ze wzrostem wielkości i złożoności rozpatrywanych propozycji projektów, procedura budżetowania kapitałowego staje się również coraz bardziej złożona.

Wszystkie modele budżetowania kapitałowego są wieloetapowe. Zastosowanie wieloetapowego podejścia do weryfikacji i wyboru projektów pozwala na elastyczne podejście do procedury budżetowania kapitałowego. Zastosowane rozwiązania nie ograniczają przy tym swobody decyzyjnej osób zarządzających. Założona wieloetapowość procesu budżetowania kapitałowego, zakończona na każdym etapie podjęciem decyzji pozwala decydentowi aktywnie wpływać na zakres potrzebnej analizy.

3. Etapy procesu budżetowania kapitałowego

Pierwszy krok w procesie budżetowania kapitałowego to jasne określenie strategii i wizji przedsiębiorstwa. rozpatrywane projekty muszą być zgodne z długofalową strategią przedsiębiorstwa.

SCHEMAT 3

W literaturze przedmiotu w procesie budżetowania kapitałowego wyróżnia się sześć podstawowych etapów. Są to:

  1. Etap pierwszy - identyfikacja projektu nazywany inaczej identyfikacją możliwości alokacji kapitału. Obejmuje ustalenie typu przedsięwzięcia lub inaczej typu programu projektu umożliwiającego osiągnięcie wytyczonych celów. Celem może być np. wzrost dochodów, którego osiągnięcie wiąże się z rozwojem nowych produktów, zdobywaniem nowych klientów, wchodzeniem na nowe rynki itp. Alternatywnie cel polegający na redukcji kosztów działalności można osiągnąć realizując projekty polegające na ulepszeniu produktywności i efektywności, wymianie dotychczasowych urządzeń itp. Etap identyfikacjo projektów, odpowiadających strategii działalności przedsiębiorstwa, to etap niezwykle ważny. Od trafności wyboru projektów zależy bowiem efektywność działania przedsiębiorstwa w długim horyzoncie czasowym.

  2. Etap drugi - poszukiwanie alternatywnych możliwości rozpatrywanych projektów, sprowadzający się do przedstawienia różnych wariantów zidentyfikowanych projektów. Szczegółowe poszukiwanie i badanie alternatywnych możliwości przed ostateczną decyzją o ich wdrożeniu zwiększa prawdopodobieństwo wyboru najkorzystniejszych alternatyw.

  3. Etap trzeci - zdobywanie informacji o projektach, obejmuje przygotowanie danych wartościowych, ilościowych i jakościowych, charakteryzujących poszczególne warianty projektu. Od dokładności oszacowania wyżej wymienionych danych zależy wiarygodność wyniku rachunku efektywności projektu. Przygotowanie danych na temat rozpatrywanego projektu wymaga przeprowadzenia kilku odrębnych studiów - studium rynkowego, studium technicznego i studium finansowego.

Studium rynkowe musi ustalić, czy istnieje realny rynek i czy proponowany produkt lub usługa mogą z powodzeniem konkurować na tym rynku. Analiza rynku pozwala również ustalić proponowaną polityką cenową wraz z planami realizacji sprzedaży i dystrybucji. Informacje wynikające z analizy rynku dla potrzeb procedury budżetowania kapitałowego to szacunkowa wielkość sprzedaży oraz szacunkowe koszty sprzedaży i dystrybucji.

Analiza techniczna, przyjmując dane rynkowe, wypracowuje plan produkcji z oszacowaniem podstawowych kosztów. Analiza techniczna powinna obejmować m. in.:

  1. Określenie technicznej wykonalności proponowanego projektu.

  2. Lokalizację zakładu produkcyjnego.

  3. Projekt systemu produkcyjnego.

  4. Organizację potrzeb kadrowych.

  5. Oszacowanie pro forma poziomu nakładów inwestycyjnych i kosztów operacyjnych.

Studium finansowe stanowi kulminację prac analitycznych nad rozpatrywanym projektem. Dokonuje się tutaj oszacowania pozostałych składników kosztowych, związanych z rozpatrywanym projektem oraz konstruuje się przepływy finansowe projektu pro forma. Etapy studium finansowego przedstawia schemat 4.

SCHEMAT 4

Kluczowe informacje zgromadzone na etapie studium finansowego dotyczą strumieni wpływów i wydatków charakteryzujących dane przedsięwzięcie oraz wyboru właściwej stopy dyskontowej. Z uwagi na fakt, że proces budżetowania kapitałowego bazuje na ocenach szacunkowych i wartościowaniu przyszłych korzyści, należy również odpowiednio uwzględnić w analizie opłacalności czynnik ryzyka. Oszacowanie stopnia ryzyka jest niezbędnym warunkiem prawidłowej oceny efektywności projektów.

  1. Etap czwarty obejmuje selekcję projektów, gdzie na podstawie określonych (wybranych) technik budżetowania kapitałowego wybiera się projekty do realizacji. Przy selekcji projektów inwestycyjnych preferuje się metody oparte na zdyskontowanych przepływach pieniężnych, które są określane jako dynamiczne. Zastosowanie metod opartych na zdyskontowanych przepływach pieniężnych umożliwia bardziej kompleksową ocenę efektywności niż oparcie się na tradycyjnych wskaźnikach.

  2. W etapie piątym ustala się źródła sfinansowania wybranych projektów, zgodnie z możliwym sposobem finansowania, określonym na etapie planowania. Wybór źródeł finansowania projektów może odbywać się również równolegle do etapu gromadzenia informacji o projektach (etap 3). Z reguły informacja o możliwych źródłach finansowania przygotowywana jest przez pion finansowy przedsiębiorstwa.

  3. Etap szósty to wdrożenie projektu i kontrola jego wykonania.

Zatwierdzenie budżetu kapitałowego oznacza wdrożenie projektu do realizacji, łącznie z ustaleniem osoby odpowiedzialnej za dany projekt. Konieczne jest zatem przeprowadzanie okresowych analiz i kontroli wydatków kapitałowych, tak aby zapewnić wydatkowanie pieniędzy zgodnie z zatwierdzonym budżetem kapitałowym. Działania te określane są powszechnie jako postaudyt projektów.

Procedura kontroli budżetów kapitałowych powinna składać się z dwóch elementów, a mianowicie:

Wydatki kapitałowe są trudne do kontrolowania, ponieważ każda inwestycja jest zazwyczaj unikalna i dlatego żadne wcześniej ustalone standardy czy dawne doświadczenia nie mogą stanowić bazy do rozliczenia ewentualnych odchyleń. Jedynie osoba odpowiedzialna za dany projekt inwestycyjny może wyjaśnić wszelkie odstępstwa w tym zakresie. Sprawozdania podające procent realizacji założonych wydatków kapitałowych i wszelkie odchylenia mogą umożliwić zarządowi podjęcie szybkich działań korekcyjnych.

W postrealizacyjnym audycie przepływów pieniężnych trudno jest (z wyjątkiem tylko bardzo dużych projektów) wyizolować tę część przepływów pieniężnych, które wynikają z konkretnej inwestycji kapitałowej. Można jedynie przeprowadzić ścisłą kontrolę weryfikacyjną oraz zbadać łączny efekt projektu inwestycyjnego w ramach okresowej analizy uzyskiwanych przez przedsiębiorstwo wyników.

4. Istotne przepływy pieniężne w budżetowaniu kapitałowym

Szacowanie strumieni przepływów pieniężnych jest uznawane z kluczowe zagadnienie w procesie budżetowania kapitałowego. Przekształcenie korzyści projektu na przewidywane, przyrostowe przepływy pieniężne dla każdego z przyszłych okresów żywotności projektu jest pierwszym i podstawowym etapem wyceny wartości projektu.

Przy szacowaniu przepływów pieniężnych związanych z realizacją danego projektu inwestycyjnego, uwzględnia się wiele różnego rodzaju zmiennych i parametrów, angażowane są różne działy przedsiębiorstwa oraz kontrahenci zewnętrzni, począwszy od biur konstrukcyjno - projektowych, poprzez służby zaopatrzenia, marketingu do służb finansowych.

Jednym z ważniejszych założeń, które powinno być uwzględnione przy szacowaniu przepływów pieniężnych związanych z danym przedsięwzięciem jest założenie, że bierze się pod uwagę przede wszystkim przepływy pieniężne wynikające z podjęcia tego przedsięwzięcia. Efektem przyjęcia tego założenia jest krańcowe podejście do analizy przepływów pieniężnych. Rozumie się przez to uwzględnianie w analizie zmiany strumieni pieniężnych, jakie następują wskutek realizacji danego projektu.

Przyrostowe przepływy pieniężne to przepływy, które stanowią różnicę (przyrosty) pomiędzy wartościami przepływów przedsiębiorstwa „z proponowanym przedsięwzięciem”, a wartościami przepływów przedsiębiorstwa „bez przedsięwzięcia”. Prawidłowe ustalenie przepływów pieniężnych zgodnie z przedstawionym ujęciem jest możliwe jedynie przy uwzględnieniu wniosków płynących z koncepcji kosztów istotnych. Przepływy pieniężne wyodrębnione zgodnie z założeniami koncepcji kosztów istotnych nazywane są przepływami istotnymi.

Przepływy istotne dla budżetowania kapitałowego wyodrębnia się w następujących etapach:

  1. Identyfikuje się wszystkie przepływy pieniężne związane z rozważanym problemem decyzyjnym, w tym:

  • pomija się w analizie wszystkie przepływy pieniężne związane z kosztami poniesionymi, czyli przepływy będące efektem podjętych w przeszłości decyzji.

  • Eliminuje się przepływy pieniężne identyczne we wszystkich rozpatrywanych wariantach, przy czym część przepływów istotnych z punktu widzenia decyzji o realizacji projektu może być nieistotna dla wskazania, według którego wariantu powinna być realizowana inwestycja.

    • Podkreślić należy, że omawiane przepływy pieniężne identyfikowane w procesie budżetowania kapitałowego są związane z inwestycją, a nie ze źródłami jej finansowania. Wynika to z faktu, że wszelkie przepływy finansowe związane z finansowaniem projektu są uwzględniane pośrednio, jako średni ważony koszt kapitału użytego do sfinansowania projektu używany jako stopa dyskontowa w miernikach oceny efektywności projektów inwestycyjnych.

    Rachunek przepływów może być sporządzony w cenach stałych (z reguły z momentu sporządzania rachunku) lub w cenach bieżących. Ta zasada determinuje rodzaj stopy dyskontowej wykorzystywanej w technikach budżetowania kapitałowego. Ustalenie przewidywanej wartości przepływów pieniężnych netto stanowi podstawę oceny opłacalności rozpatrywanych projektów inwestycyjnych przeprowadzanej w ramach procesu budżetowania kapitałowego. Celowi temu służą, bazujące na tej prognozie, wspomniane wcześniej techniki budżetowania kapitałowego.

    5. Przydatność mierników oceny projektów inwestycyjnych

    w procesie budżetowania kapitałowego

    Wyboru projektu inwestycyjnego na etapie selekcji projektów dokonuje się za pomocą mierników oceny zwanych technikami budżetowania kapitałowego.

    Najbardziej popularnym podziałem mierników wykorzystywanych do oceny analizowanych projektów jest podział ze względu na czynnik czasu. Mierniki ujmujące czynnik czasu określane są jako dynamiczne (rozwinięte), natomiast mierniki nie uwzględniające czynnika czasu określa się jako statyczne (proste). W teorii oraz w praktyce preferuje się metody oparte na zdyskontowanych przepływach pieniężnych.

    Statyczne mierniki wykorzystywane są głównie do wstępnej oceny i selekcji badanych projektów w procesie budżetowania kapitałowego z uwagi na ich uproszczony charakter. Wielkości roczne wykorzystywane w tych metodach są wielkościami nominalnymi, nie zdyskontowanymi na moment przeprowadzania oceny. Prowadzi to do równoważnego traktowania nakładów i efektów, bez względu na moment rzeczywistego ich wystąpienia.

    Kolejnym uproszczeniem stosowanym w wyżej wymienionych miernikach jest oparcie oceny na wybranych wielkościach rocznych lub średniorocznych oraz nieuwzględnianie w ocenie pełnego okresu żywotności projektu. Wymienione mankamenty tej grupy mierników obniżają wprawdzie wiarygodność oceny przeprowadzanej na ich podstawie, ale nie negują potrzeby wykorzystywania tych mierników we wstępnym etapie oceny projektu w procesie budżetowania kapitałowego.

    Procedury te, pomimo wspomnianych wad koncepcyjnych są bardzo szeroko stosowane w praktyce. Jedna z przyczyn stosowania prostej metody oceny, jaką jest miernik okresu zwrotu jest fakt, że wynagrodzenia zarządów są oparte na przychodach przedsiębiorstwa w krótkoterminowych okresach rozrachunkowych. Im bardziej wynagrodzenie zarządu uzależnione jest od wyników ekonomicznych, tym bardziej zarząd uznaje przychody za najważniejszy cel działalności przedsiębiorstwa (a w mniejszym stopniu majątek właścicieli), co w konsekwencji prowadzi do szerszego stosowania miernika okresu zwrotu jako metody oceny projektów w procesie budżetowania kapitałowego. Konflikt pomiędzy właścicielami a zarządem oraz ukierunkowanie działalności zarządu na własny interes, stanowią dwa główne czynniki, które promują stosowanie miernika okresu zwrotu. Szeroko również do oceny projektów w procesie budżetowania kapitałowego wykorzystuje się odmianę okresu zwrotu, tzw. miernik zdyskontowanego okresu zwrotu.

    Kierując się miernikiem księgowej stopy zwrotu przy ocenie opłacalności pojedynczych projektów inwestycyjnych, porównuje się ją do stopy granicznej, natomiast spośród wielu projektów wybiera się projekt charakteryzujący się najwyższą księgową stopa zwrotu. Wśród wielu zalet tego miernika najczęściej wymienia się jego prostotę, bazowanie na ściśle zdefiniowanych i powszechnie zrozumiałych danych księgowych, powiązanie z analizą sprawozdań finansowych przedsiębiorstwa. Osiągnięcia zarządu przedsiębiorstwa są bardzo często oceniane przez właścicieli w kategoriach łącznego zwrotu z zaangażowanego kapitału np. piramidalny model Du Ponta, stąd też ocena poszczególnych propozycji (projektów) inwestycyjnych w procesie budżetowania kapitałowego na podobnej bazie wydaje się logiczne i uzasadnione. Księgowa stopa zwrotu może być również przydatna kierownikom ośrodków odpowiedzialności (budżetowych) do oceny wpływu realizowanej inwestycji na wynik operacyjny przedsiębiorstwa.

    Wykorzystując w procesie budżetowania kapitałowego miernik księgowej stopy zwrotu należy mieć świadomość, że nie jest ona wolna od wad. Pomimo krytyki i zarzutów, miernik ten nadal jest powszechnie stosowany w procesie oceny projektów w budżetowaniu kapitałowym. Zaleca się stosowanie tego miernika we wstępnej fazie oceny projektów lub jeśli brakuje dokładnych danych charakteryzujących przedsięwzięcie inwestycyjne. Jest to miernik przydatny jako uzupełniające kryterium wstępnej selekcji projektów.

    Wśród mierników opartych na zdyskontowanych przepływach pieniężnych najbardziej popularnymi są: wartość aktualna netto - NPV oraz wewnętrzna stopa zwrotu - IRR. Każdy z tych mierników wyraża inny aspekt zyskowności projektu: IRR mierzy efekty inwestycji poprzez stopę zwrotu, natomiast NPV wyraża efekty projektu w postaci wartości zwrotu.

    Obliczenie NPV wymaga oceny szacunkowej wartości właściwej stopy dyskonta - stopy dyskonta odzwierciedlającej ryzyko, termin spłaty i inne właściwości charakterystyczne dla danego projektu. W niektórych przypadkach różne stopy dyskonta muszą być przewidziane dla różnych okresów lub dla różnych składników przepływów pieniężnych. Opracowanie takich ocen szacunkowych może stwarzać ogromne trudności, wycena i obliczanie właściwych dla projektu stóp dyskonta może być subiektywna, a w wielu przypadkach kontrowersyjna. Trudności z wyborem odpowiedniego poziomu stopy dyskontowej zalicza się do jednego z głównych mankamentów miernika NPV. Stad też bardzo często do oceny projektów inwestycyjnych stosuje się zmodyfikowaną wartość aktualną netto zakładającą reinwestycję wpływów pieniężnych netto.

    WZÓR 1

    6. Instrukcja budżetowa

    Dobrze przeprowadzony proces budżetowania kapitałowego uwarunkowany jest - jak każdy proces budżetowania - przygotowaniem odpowiednich instrukcji precyzujących zadania procedur budżetowania kapitałowego i wytyczne do działania. W literaturze przedmiotu sugeruje się, aby instrukcja budżetowa obejmowała pięć etapów.

    1. Kierunki działania przedsiębiorstwa:

  • Zdefiniowanie projektu kapitałowego: