Teoria wychowania

wykład

28.02.2011

Rozwój jednostki w koncepcjach psychologicznych i pedagogicznych

- wszyscy podlegają zmienom, ale w różnym tempie i stopniu

- na różne sytuacje reagujemy w różny sposób

Zmiany

1. Zmiany uniwersalne

- przypisywane są do wieku i odnoszą siędo każdego człowieka, w każdej grupie wiekowej,

- zmiany te są uwarunkowane biologicznymi procesami dojrzewania organizmu oraz tzw. uniwersalnym doświadczeniem społecznym,

- wszystkie zmiany podlegają zegarowi biologicznemu,

- środowisko zewnętrzne może te zmiany przyspieszać lub opóźniać,

- podlegamy również oddziaływaniu zegara społecznego --> w określonym wieku kierowane są do nas konkretne oczekiwania

Punktualność i niepunktualność zmian

• zmiany punktualne - zgodne z oczekiwaniami (np. urodzenia pierwszego dziecka między 20, a 30 rokiem życia)

• zmiany niepunktualne - wszystkie wcześniejsze lub późniejsze od tych, które są zgodne z oczekiwaniami

Zegar biologiczny i społeczny sprawia, że wszyscy ludzie posiadają podobne doświadczenia. Wynika z tego, że ludzie w podobnym wieku w podobny sposób oceniają swoje doświadczenia. Dzieje się tak dlatego, że dysponują podobnymi narzędziami poznawania siebie i świata.

Doświadczenia wspólne - np. u nastolatków niestabilność emocjonalna lub utrata sił fizycznych u ludzi po 75 roku życia

2. Zmiany wspólne

- charakteryzują osoby należące do jakiejś społeczności lokalnej, wspólnoty, grupy (np. grupy rodzinnej), a więc wynikają z uczestnictwa w podobnych sytuacjach. Efektem tego jest podzielanie podobnych doświadczeń społecznych, podobnych przeżyć.

- każda grupa tworzy własne standardy, które określają zachowania jej członków w zależności od wieku, płci, zajmowanej pozycji. Wynika z tego, że w stosunku do różnych grup ludzi kierowane są różne oczekiwania ( w zależności od czasu historycznego, kultury)

3. Zmiany indywidualne

- wywoływanie są czynnikami unikatowymi, oddziaływującymi tylko na daną jednostkę. Rozwój każdego człowieka kształtuje się pod wpływem różnych indywidualnych doświadczeń, więc mamy do czynienia z niepowtażalnościa różnych zdarzeń (np. zdarzenia nagłe, przypadkowe, traumatyczne)

Rozwój

- nieodwracalny, spontaniczny, monotoniczny ciąg zmian.

Aby zmianę można uznać za rozwojową musi ona się charakteryzować następującymi cechami:

• nie może to być zmiana ani nagła ani jednorazowa ani krótkotrwała, ale musi to być zmiana względnie długotrwała

• zmiana nie może być pojedyńcza, tylko kilka następujących po sobie, czyli ciąg zmian

• nie może to być ciąg zmian stale powtarzających się, ale ciąg o charakterze jednokierunkowym otwartym, kiedy to w miarę upływu czasu jeden parametr danego obiektu zmienia się monotonicznie np. stale rośnie lub maleje; ciąg zmian musi tworzyć uporządkowaną w czasie sekwencję

• zmiana musi dotyczyć wewnętrznej struktury obiektu, a więc jakościowych przeobrażeń poszczególnych elementów niektórych relacji między nimi lub całego układu powiązań

• zmiany układu są względnie nieodwracalne

• przyczyny zmian tkwią w samym zmieniającym się układzie

Rozwój rozpatruje się też jako:

I. przyrost ilościowy np. wzrost wiedzy w jakiejś dziedzinie

II. osiąganie standardów

- źródła standardów

• opis zachowań występujących najczęściej, a więc uznanych za typowe w danym okresie życia

• zadanie, jakie stawia się przed człowiekiem w danej fazie rozwoju, a więc kierowane wobec niego oczekiwania

• możliwości jednostki, jej dojrzałość do wykonania czegoś, co jest związane z procesami biologicznego dojrzewania

- zakłada się, że pewien standard zostanie osiągnięty przez człowieka w danym okresie życia

III. ukierunkowane zmiany jakościowe, czyli zmierzanie od stanów niższych do wyższych

Obszary rozwoju

1. poziom zmiany zachowania

2. poziom zmian struktur umysłowych (poznawczo-emocjonalno-motywacyjnych)

3. poziom zmian osobowości

4. poziom relacji osoba-otoczenie

- te poziomy są wzajemnie od siebie zależne --> zmiana na jednym poziomie możeby skutkiem, czy przyczyną zmian na innym

Wszystkie zmiany zachodzą przez wpływ:

1. czynników biologicznych (płynących z wnętrza organizmu) - zmiany te nazywamy mianem dojrzewania

oraz

2. nacisków społecznych, czyli płynących ze strony innych ludzi - te zmiany wynikają z nauczania, uczenia się i wychowania. W ten sposób możliwa jest stymulacja rozwoju.

Modele przebiegu zmiany rozwojowej

1. model liniowy

- rozwój jest gromadzeniem doświadczeń

- proces jest płynny, ciągły, odbywa się w charakterystycznym dla każdej osoby tempie, zależnym od właściwości jej układu nerwowego i temperamentu

- zmiany jakie zachodzą kolejno w czasie mają charakter ilościowy i ukierunkowany

- obejmuje zarówno zmiany korzystne, jak i niekorzystne

2. model stadialny

- rozwój jest procesem nieciągłym, skokowym, przebiega w kolejnych stadiach

- w każdym stadium wyróżnia się określony efekt końcowy(porządany)

-zmiany jakie zachodzą w każdym stadium mają dwojakiego rodzaju naturę:

• najpierw mamy do czynienia z progresem/przyrostem, jest to I element

• później następuje II element, 2 faza, w której następuje proces porządkowania i integracji doświadczenia, faza ta nosi nazwę pletau

- w tym modelu zakłada się pewien stan końcowy, po którego osiągnięciu może znowu nastąpić progres

- przeplatają się zmiany ilościowe i jakościowe

- proces zmian dla każdego człowieka ma inną dynamikę

- na długość trwania każdej z faz wpływają właściwości temperamentalne jednostki, one bowiem wyznaczają gotowość do uczenia się, wytrwałości

7.03.2011

3. model cykliczno-fazowy

- w ramach każdego cyklu wyodrębnia się 4 fazy

1. faza progresu

2. faza platou

3. faza regresu

4. faza (punkt) kryzysu

- zakłada się, że aktywność cżłowieka oscyluje między progresem, a regresem

- dla powodzenia w rozwoju jest ważny nie tylko progres, ale też i regres

1 faza - progres

• przyswajane są nowe informacje, zaczyna się proces różnicowania doświadczenia

• zmiana ilościowa

2 faza - platou

• identyczna jak modelu stadialnym

• porządkowanie i wstępna integracja doświadczenia

• zmiany jakościowe

3 faza - regres

• dochodzi do konfliktu nowego ze starym

• proces umacniania nowego doświadczenia, dalej następuje dezintegracja doświadczenia uprzedniego, które zostało zdobyte i uporządkowane we wcześniejszym cyklu rozwoju

• w fazie regresu jednostka doświadcza rozmaitych rozmaitych konfliktów między tym co wie, a tym co nagle obserwuje/doświadcza

• zmianie uległy warunki

• przede wszystkim jest to konflikt pomiędzy pojawiającymi się nowym działaniem, które ma swoje źródła w oczekiwaniach społecznych, w zmianie poziomu możliwości orgaznimu, w zmianie własnych oczekiwań względem siebie oraz otoczenia, a posiadanymi możliwościami podjęcia i wykonania tego zadania

• napięcia, które powstają przez te konflikty ujawniają się w następujący sposób:

1) w sferze aktywności - obserwuje się spadek aktywności, dłuższy czas wykonywania działań, pojawienie się błędów

2) w sferze emocjonalnej - co raz bardziej impulsywne reagowanie w sytuacjach dobrze znanych, wahania nastrojów

3) w sferze poznawczej - trudności z zapamiętywaniem, spadek koncentracji uwagi, decyzje niezrozumiałe dla otoczenia → zachowania irracjonalne

4) w sferze społecznej - zwiększa się liczba konfliktów interpersonalnych

4 faza - kryzys

- konflikt jest niezwykle silny

- bardzo silne pobudzenie emocjonalne ujawnia się w 4 sferach:

1) s. aktywności - bardzo widoczne dla otoczenia ograniczenie aktywności, czasami wręcz jej zablokowanie

- mutyzm selektywny - zablokowanie aktywności werbalnej

- gwałtowna senność

- uporczywe zajmowanie się czymś → nadmierna aktywność

wyżej wymienionych zachowań jednostka nie wykazywała wcześniej lub wykazywała w bardzo małym stopniu

2) s. emocjonalna

- gwałtowne reakcje w sytuacjach dobrze znanych, wybuchowość

- zachowania nierozumianie przez otoczenie i samą jednostkę

3) s. poznawcza

- niemożność koncentracji uwagi

- niechęć do podejmowania wysiłku poznawczego

- zawężenie zainteresowań

4) s. społeczna

- albo izolowanie się z kontaktów społecznych albo wręcz przeciwnie → nadmierne wchodzenie w rekacje, prowokowanie sytuacji konfliktowych

- przejawy kryzysu są różne dla różnego wieku

- faza kryzysu jest momentem kluczowym

- jeżeli kryzys zostanie rozwiązany cykl zostaje zamknęty i wtedy jednostka “odbija się od dna” i te nowe informacje zostają zasymilowane i rozpoczyna się integracja całości

- do przejścia z jednej fazy rozwoju do drugiej konieczna jest interwencja z zewnątrz → powinna mieć charakter antycypacyjny, czyli powinna angażować jednostkę w takie działania, do których jednostka nie jest jeszcze wystarczająco przygotowana, tzn. że rola dorosłego/pedagoga to stawianie przed dzieckiem zadan trochę trudniejszych niż dotychczas

- w fazie progresu należy postawić dziecku nowe zadanie, następnie na granizy fazy 1 i 2 stawiamy dziecku takie zadanie, w którym będzie nowy element (pojawienie się nowego elementu wiąże się z tym, że dziecko nie może odwoływać się tylko do wcześniejszych doświadczeń)

- efektem będzie rosnący stan napięcia

- na etapie regresu dziecko musi otrzymać pomoc i wsparcie emocjonalne, społeczne (polegające na podtrzymaniu zaangażowania dziecka) i wsparcie dydaktyczne (kiedy stymuje się konkretne działanie poprzez stawianie wymagań)

- udzielenie wsparcia przy jednoczesnym obniżeniu poziomu jest antyrozwojowe

- nie można pozwolić się dziecku cofać

- dojrzewanie wpływa na uczenie się w ten sposób, że niektóre postacie uczenia się, które nie występnują u małych dzieci pojawiają się później

- uczenie się wpływa na dojrzewanie w ten sposób, że dojrzewanie przez odpowienie ćwiczenia można przyspieszyć

- intensywność odziaływań (nauczanie i wychowanie) zmienia się z wiekiem jednostki

- współczesne badania wykazują, że te oddziaływania są ważne w każdym okresie życia

- nauczanie i wychowanie to optymalizacja → działanie wspomagające rozwój, pomagające jednostce jak najpełniej wykorzystać swoje możliwości

- optymalizacja rozwoju to wywołanie, wspieranie zmian rozwojowych; jest ona możliwa i dokonuje się w ramach różnorodnych oddziaływań pochodzących z zewnątrz, czyli rodziców/nauczycieli, ale też podejmowanych przez podmiot w stosunku do siebie

- uważa się, że każdy człowiek ma w sobie tylko sobie właściwe możliwości, które są w mniejszym lub większym stopniu realizowane w ciągu życia

Umiejętna stymulacja pedagogiczna to pomoc w jak najpełniejszej realizacji indywidulanych możliwości rozwojowych → chodzi o to, żeby różnica między możliwościami, a osiągnięciami była jak najmniejsza. Ważne jest to, żeby zdawać sobie sprawę, że możliwości zmienią się w różnych okresach życia.

---