WPROWADZENIE

Prawo karne wykonawcze - jest to ogół norm prawnych regulujących wykonanie kar i innych środków penalnych (środków probacyjnych, środków prawnych, środków zabezpieczających i środków przymusu) przewidzianych w prawie karnym, prawie karnym skarbowym i prawie wykroczeń.

Ujęcie pionowe: prawo karne wykonawcze

↑

Polityka karna

↑

Normotwórstwo

Ujęcie poziome: prawo karne materialne → prawo karne wykonawcze → prawo karne formalne

Prawo karne wykonawcze nie obejmuje norm prawnych regulujących wykonywanie środków poprawczych i wykonawczych przewidzianych w prawie nieletnich, które reguluje ustawa z 26.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich.

Zadania prawa karnego wykonawczego w świetle obowiązującej teorii kary:

1. Teorie retrybutywne (absolutne) - kara jest odpłatą za wyrządzone zło, jest skierowana w przeszłość i w związku z tym nie wymaga uzasadnienia z punktu widzenia jakiejś użyteczności lub celowości (Kant, Hegel);

2. Teorie utylitarne (względne) - kara jest środkiem skierowanym w przyszłość, zmierza do osiągnięcia konkretnych celów, a szczególności ma zapobiec popełnieniu nowego przestępstwa (Bentham);

3. Teorie mieszane - zawierają w/w elementy; na nich opiera się polski system prawa karnego.

Polski system prawa karnego zbudowany jest z przewagą:

1. Elementów retrybutywnych - na etapie tworzenia normy prawnej;

2. Elementów mieszanych - na etapie wykrywania, ścigania i wymierzania kary;

3. Elementów utylitarnych - na etapie wykonania kary.

Cele wykonania kary i środków penalnych:

1. Cel sprawiedliwościowy - polega na zaspokojeniu społecznego poczucia sprawiedliwości;

2. Cele z zakresu prewencji generalnej - polegają na zabezpieczeniu społeczeństwu poczucia bezpieczeństwa;

3. Cele z zakresu prewencji indywidualnej - polegają na pozytywnym oddziaływaniu na sprawcę przestępstwa;

4. Cel kompensacyjny - polega na naprawie szkody wyrządzonej przestępstwem.

Cele w/w występują w jednakowym stopniu i tym samym czasie.

Formy reakcji na przestępstwo:

1. Kary:

• Grzywna,

• Ograniczenie wolności,

• Pozbawienie wolności.

• 25 lat pozbawienia wolności,

• Dożywotnie pozbawienie wolności.

2. Środki karne:

• Pozbawienie praw publicznych,

• Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej,

• Zakaz prowadzenia działalności związaniem z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi,

• Obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu,

• Zakaz wstępu na imprezę masową,

• Zakaz prowadzenia pojazdów,

• Przepadek,

• Obowiązek naprawienia szkody,

• Nawiązka,

• Świadczenie pieniężne,

• Podanie wyroku do publicznej wiadomości.

3. Środki probacyjne:

• Warunkowe umorzenie postępowania karnego,

• Warunkowe zawieszenie kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lat,

• Warunkowe zawieszenie kary ograniczenia wolności,

• Warunkowe zawieszenie kary grzywny samoistnej,

• Warunkowe zwolnienie z reszty kary pozbawienia wolności,

• Uznanie za wykonanie określonych środków karnych po połowie okresu,

• Zwolnienie z reszty kary ograniczenia wolności.

4. Środki zabezpieczające:

• Związane z umieszczeniem w zakładzie zamkniętym,

• O charakterze administracyjnym.

KARA GRZYWNY

Formy wykonania kary grzywny:

1. proste (czyste, jednorodne):

1. wezwanie skazanego do jej uiszczenia w terminie 30 dni od doręczenia wezwania;

2. podjęcie czynności zmierzających do ściągnięcia grzywny w drodze egzekucji po bezskutecznym upływie 30 dni od doręczenia wezwania - cechy egzekucji:

• podlega przepisom KPC,

• prowadzi ją komornik sądowy - sąd przesyła mu tytuł wykonawczy (zaopatrzony w klauzulę wykonalności) wraz z żądaniem wszczęcia egzekucji;

3. zamiana grzywny na pracę społecznie użyteczną - wymaga łącznego wystąpienia następujących przesłanek:

• wysokość orzeczonej grzywny nie przekracza 120 stawek dziennych albo 240 000 zł w przypadku grzywny kwotowej, co obejmuje również sytuację, gdy grzywna orzeczona w wyroku była wyższa, ale część grzywny przekraczającą wymienione progi skazany uiścił,

• egzekucja grzywny okazała się bezskuteczna lub z okoliczności sprawy wynika, że byłaby bezskuteczna,

• skazany wyraził zgodę na podjęcie pracy społecznie użytecznej;

4. zastępcza kara pozbawienia wolności - wymaga łącznego spełnienia następujących przesłanek:

• skazany, mimo możliwości, nie uiścił grzywny w terminie,

• zostało stwierdzone, że grzywny nie można ściągnąć w drodze egzekucji,

• skazany nie podjął pracy społecznie użytecznej, jeśli została ona orzeczona;

5. odroczenie wykonania grzywny albo jej rozłożenie na raty - maksymalnie na 3 lata;

6. umorzenie grzywny w całości - wymaga łącznego spełnienia następujących przesłanek:

• skazany nie może uiścić grzywny z przyczyn od niego niezależnych,

• wykonanie tej kary w innej drodze okazało się niemożliwe lub niecelowe,

• zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek;

7. zaliczenie na poczet orzeczonej grzywny okresu rzeczywistego pozbawienia wolności, przy czym jeden dzień więzienia lub aresztu równa się dwóm stawkom dziennym grzywny.

2. złożone:

1. częściowe umorzenie i częściowe uiszczenie - gdy skazany w terminie zrealizował część grzywny, a następnie znalazł się w sytuacji uniemożliwiającej zapłacenie pozostałej części grzywny;

2. częściowe uiszczenie albo częściowe wykonanie pracy społecznie użytecznej oraz częściowe wykonanie kary pozbawienia wolności;

3. uiszczenie co najmniej połowy grzywny, a co do reszty orzeczenie zastępczej kary pozbawienia wolności z uwzględnieniem przelicznika: 1 dzień więzienia = 4 stawki dzienne;

4. zwolnienie się skazanego od zastępczej kary pozbawienia wolności lub pracy społecznie użytecznej poprzez zapłatę kwoty pozostającej jeszcze do uiszczenia;

5. zamiana zastępczej kary pozbawienia wolności na pracę społecznie użyteczną;

6. częściowe wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności i częściowe odroczenie albo rozłożenie na raty;

7. możliwość wykonania poprzez odroczenie albo rozłożenie na raty i częściowo poprzez formy zastępcze, jeżeli sąd dojdzie do wniosku, że skazany uchyla się od wykonania.

Zasadniczą rolę w procesie wykonania grzywny odgrywa sąd. Właściwym jest ten sąd, który orzeka w I instancji, a wyjątkowo - sąd penitencjarny, który udzielając skazanemu warunkowego zwolnienia może wstrzymać wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności i odroczyć grzywnę lub rozłożyć ją na raty.

KARA OGRANICZENIA WOLNOŚCI

1. istota tej kary (treść) - skazany:

1. nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu,

2. ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary,

3. ma obowiązek wykonywania pracy wskazanej przez sąd - może być realizowany dwojako:

• w stosunku do osoby zatrudnionej - możliwość orzeczenia przez sąd potrącenia od 10% do 25% wynagrodzenia za pracę na rzecz Skarbu Państwa albo na cel społeczny wskazany przez sąd; przyjmuje się, że potrącenie dotyczy kwoty wynagrodzenia brutto; skazanemu, w ramach tak określonego obowiązku pracy, nie wolno rozwiązać stosunku pracy bez zgody sądu;

• w stosunku do osoby niezatrudnionej - możliwość orzeczenia przez sąd obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne, wskazane przez sąd w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej, organizacji lub instytucji niosącej pomoc charytatywną lub na rzecz społeczności lokalnej w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym; sąd określa miejsce, czas, rodzaj i sposób wykonania obowiązku pracy jedynie po wysłuchaniu skazanego;

• w obu w/w przypadkach:

• sąd określa miejsce, czas, rodzaj i sposób wykonania obowiązku pracy jedynie po wysłuchaniu skazanego;

• skazany może zostać oddany pod dozór kuratora, osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji labo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym;

4. może zostać obarczony przez sąd wykonywaniem następujących obowiązków o charakterze probacyjnym:

• przeproszenia pokrzywdzonego,

• wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,

• powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,

• naprawienia szkody w całości lub w części,

• uiszczenia świadczenia pieniężnego.

2. Wymiar:

1. co do zasady: od miesiąca do 12 miesięcy,

2. 18 miesięcy - jeśli sąd zdecydował się orzec o nadzwyczajnym obostrzeniu kary;

3. Uprawnienia sądu - przez cały okres odbywania kary sąd może zmieniać warunki jej odbywania poprzez jej modyfikowanie, ustanawianie czy uchylanie obowiązków, jak również oddanie skazanego pod dozór lub zwolnienie z niego;

4. Organy wykonawcze (nadzór):

1. Sąd rejonowy, w którego okręgu kara ograniczenia wolności jest lub ma być wykonywana;

2. Sądowy kurator zawodowy - właściwość miejscowa j. w.;

5. Cel wykonania kary - wzbudzenie w skazanym woli kształtowania jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego;

6. Skutki prawne uchylania się od kary - obligatoryjne orzeczenie kary zastępczej:

1. Zastępcza kara grzywny - kara brana pod uwagę przez sąd przede wszystkim; jeden dzień kary jest równy jednej stawce dziennej;

2. Zastępcza kara pozbawienia wolności - orzeka się ją, jeśli skazany, mimo możliwości uiszczenia zastępczej kary grzywny, nie uiści jej w terminie, a zostanie stwierdzone, że nie można jej ściągnąć w drodze egzekucji; jeden dzień zastępczej kary jest równoważny dwóm dniom ograniczenia wolności;

3. Zastępcza kara pozbawienia wolności - zostaje orzeczona przez sąd, gdy orzeczenie kary grzywny byłoby niecelowe z uwagi na brak możliwości jej uiszczenia lub ściągnięcia w drodze egzekucji; ograniczenie: gdy przestępstwo, za które wymierzona została kara ograniczenia wolności, nie jest w ogóle zagrożone karą pozbawienia wolności, kara zastępcza nie może przekroczyć 6 miesięcy pozbawienia wolności;

Kodeks karny nie zna definicji ,,uchylania się”. Sprecyzował je SN - zaznaczył on, iż uchylanie to takie zachowanie skazanego, które jest wyrazem jego negatywnego stosunku do tej kary lub nałożonych obowiązków, a więc wynika z jego złej woli, nie zaś z innych przyczyn obiektywnych albo nawet przez niego zawinionych;

7. Przerwa w odbywaniu kary:

1. Obligatoryjna - wówczas, gdy stan zdrowia skazanego uniemożliwia wykonanie kary;

2. Fakultatywna - może nastąpić w razie przejściowych trudności, tj. w sytuacji, gdy nieprzerwane wykonywanie kary pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki;

3. Odwołanie - jest orzekane:

• do czasu ustania tej przeszkody,

• gdy skazany nie korzysta z przerwy zgodnie z celem, w jakim zostało udzielone,

• gdy skazany rażąco narusza porządek prawny;

8. Odroczenie wykonania kary:

1. Obligatoryjne - następuje w razie powołania skazanego do czynnej służby wojskowej i trwa do momentu ukończenia tej służby;

2. Fakultatywne - może nastąpić wówczas, gdy przemawiają za tym okoliczności wskazujące, że natychmiastowe wykonanie kary pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki; może zostać orzeczona do 6 miesięcy; podstawę może stanowić również choroba umysłowa lub inna choroba skazanego;

3. Odwołanie - jest orzekane:

• w momencie ustania tej przeszkody,

• gdy skazany nie korzysta z przerwy zgodnie z celem, w jakim zostało udzielona,

• gdy skazany rażąco narusza porządek prawny.

KARA POZBAWIENIA WOLNOŚCI

Wykonywanie kary pozbawienia wolności - charakterystyka:

1. W wymiarze od 1 miesiąca do 15 lat;

2. Obejmuje przepisy dotyczące aresztu dla żołnierzy;

3. Obejmuje przepisy o zastępczej karze pozbawienia wolności orzeczonej za grzywnę;

4. Do jej okresu wlicza się czas tymczasowego aresztowania;

5. Do jej okresu wlicza się czas wykonywania środków zabezpieczających polegających na zamknięciu w zakładzie zamkniętym.

Podstawowe akty prawne dotyczące kary pozbawienia wolności:

1. Kodeks karny wykonawczy (KKW) z 06.06.1996 r.;

2. Ustawa o służbie więziennej z 26.04.1996 r.;

3. Ustawa o zatrudnieniu osób pozbawionych wolności z 27.08.1997 r.

Znaczenie resocjalizacji jako jednego z celów wykonania kary pozbawienia wolności.

Ujęcie zadań wykonania kary pozbawienia wolności aktualnie różni się diametralnie od poprzednich przepisów. Oddziaływanie resocjalizacyjne wobec skazanego ma się stać jego uprawnieniem lub ofertą ze strony organu skazującego, z którego skazany nie musi w ogóle korzystać. Ograniczenia w tym zakresie dotyczą obligatoryjnie jedynie młodocianych oraz skazanych objętych przymusem leczenia.

Odrzucenie przymusu resocjalizacji skazanego wynika z:

1. Koncepcji poszanowania praw człowieka (decydowanie o sobie);

2. Realistycznego uznania faktu, iż efektywne jest tylko takie oddziaływanie na dorosłego człowieka, które on sam zaakceptuje i jako podmiot nawiąże współpracę (art. 67 KKW).

W konsekwencji takiego ujęcia celu KKW stanowi, że dla jego osiągnięcia prowadzi się zindywidualizowane oddziaływanie na skazanych w ramach 3 systemów wykonania kary, 4 rodzajach zakładów karnych i 3 typów zakładów karnych przy zastosowaniu zasady klasyfikacji skazanych.

ODROCZENIE WYKONYWANIA KARY POZBAWIENIA WOLNOŚCI:

1. obligatoryjne:

• ma wyłącznie miejsce w wypadku choroby psychicznej lub ciężkiej choroby uniemożliwiającej wykonanie kary;

• trwa tak długo, aż ustanie przyczyna (art. 150 KKW);

2. fakultatywne:

• jeżeli natychmiastowe wykonanie kary odbije się na:

• zdrowiu skazanego,

• jego interesach (np. ekonomicznych),

• życiu jego rodziny w sposób zbyt uciążliwy,

• przeludnienie zakładów karnych (art. 151 w związku z 248 KKW);

• zostaje przyznane jednorazowo maksymalnie na okres 6 miesięcy, można je udzielić kilkukrotnie, ale łączny czas odroczenia nie może przekroczyć roku, chyba że chodzi o kobietę w okresie ciąży lub do 3 lat po urodzeniu przez nią dziecka;

• zostaje odwołane, gdy:

• ustała przyczyna, dla której zostało udzielone;

• skazany nie korzysta z odwołania w celu, w jakim zostało udzielone;

• skazany rażąco narusza porządek prawny;

• jeżeli odroczenie trwało co najmniej przez okres jednego roku, sąd może zmienić wykonanie tej kary na zasadach określonych w art. 69-75 KKW.

PRZERWA W WYKONANIU KARY POZBAWIENIA WOLNOŚCI:

1. obligatoryjna - te same przesłanki, co przy odroczeniu obligatoryjnym (art. 153 § 1 KKW)

2. fakultatywna:

• identyczne przesłanki jak w przypadku odroczenia fakultatywnego za wyjątkiem przeludnienia zakładów karnych (art. 153 § 2 KKW).

• także może być udzielona kilkukrotnie, przy czym nie może zostać udzielona w okresie roku od odbycia poprzednio przyznanej przerwy, chyba że pojawi się przerwa obligatoryjna;

• udzielając przerwy sąd może zobowiązać skazanego do:

- utrzymywania kontaktu z kuratorem sądowym w miejscu pobytu,

- nie zmieniania bez jego zgody miejsca pobytu,

- meldowania się we wskazane j jednostce policji;

- podjęcia starania o pracę zarobkową;

• przesłanki odwołania są takie jak przy odroczeniu + niewykonywanie nałożonych wspomnianych obowiązków;

• niezależnie od instytucji odwołania przerwy istnieje instytucja automatycznego zakończenia przerwy, która znajduje zastosowanie w przypadku popełnienia przez skazanego przestępstwa i zastosowania wobec niego tymczasowego aresztu (art. 156 §3 KKW).

KLASYFIKACJA PENITENCJARNA SKAZANYCH

Klasyfikacja skazanych - jest to podstawowe narzędzie służące podziałowi skazanych na grupy i podgrupy, a w dalszej kolejności - indywidualizacji postępowania.

Zasadniczo przepisy w art. 66 KK przewidują, że sąd orzekając karę pozbawienia wolności może określić rodzaj i typ zakładu karnego, w którym kara ma być odbywana, jak i system jej odbywania.

W przypadku nie dokonania powyższego przez sąd orzekający częściowo na podstawie Aret. 66 KKW mógłby to robić sąd penitencjarny. Mimo zapisu art. 77 KKW także ten sądy nie dokonują czynności klasyfikacyjnych. W wyniku tego wymienione czynności wykonuje komisja penitencjarna na podstawie art. 76 i 85 KKW.

Do zakresu działań komisji penitencjarnej należy:

1. Kierowanie skazanego do właściwego zakładu karnego;

2. Kierowanie skazanego do określonego systemu;

3. Ustalanie indywidualnych programów oddziaływania i ich ocena;

4. Dokonywanie ocen postępów skazanych w resocjalizacji;

5. Kwalifikowanie skazanych do nauczania w szkołach i na kursach;

6. Kwalifikowanie określonych skazanych do odbywania kary w oddziałach terapeutycznych;

7. Kwalifikowanie określonych skazanych do odbywania kary w zakładzie zamkniętym w warunkach zapewniających ochronę społeczeństwa i bezpieczeństwo zakładu oraz wymagających osadzenia w w/w zakładzie w wyznaczonym oddziale lub celi oraz dokonywanie, co najmniej raz na 3 miesiące, weryfikacji tych decyzji;

8. Weryfikowanie indywidualnych programów oddziaływania albo indywidualnych terapeutycznych, a także kierowanie i wycofywanie skazanych z oddziałów terapeutycznych;

9. Wyrażanie opinii w sprawach przyznania skazanemu przepustki, nagrody, projektu porządku wewnętrznego zakładu karnego oraz zmiany tego porządku i innych przekazanych jej przez dyrektora;

10. Podejmowanie decyzji w sprawie korzystania przez skazanego z określonych w odrębnych przepisach uprawnień oraz zwolnienia z wykonywania pracy;

11. Wykonywania innych zadań przewidzianych w ustawie i w przepisach wydanych na jej podstawie.

Cele klasyfikacji skazanych:

1. Stworzenie warunków indywidualnego postępowania ze skazanym;

2. Zapobieganie wpływom skazanych zdemoralizowanych na niezdemoralizowanych;

3. Wybór właściwego systemu;

4. Wybór właściwego rodzaju zakładu karnego;

5. Wybór właściwego typu zakładu karnego;

6. Właściwe rozmieszczenie wewnątrz zakładu karnego;

7. Zapewnienie bezpieczeństwa skazanym na terenie zakładu karnego.

Kryteria klasyfikacji:

1. Płeć,

2. Wiek,

3. Uprzednia karalność,

4. Umyślność/nieumyślność czynu,

5. Czas pozostały do odbycia kary,

6. Stan zdrowia fizycznego i psychicznego, w tym stopień uzależnienia od środków odurzających,

7. Stopień demoralizacji sprawcy,

8. Rodzaj popełnionego przestępstwa.

W związku z istnieniem niektórych ocennych kryteriów klasyfikacji podstawą sklasyfikowania są w szczególności badania osobo poznawcze (nie mylić z badaniami psychiatrycznymi).

SYSTEMY, TYPY I RODZAJE ZAKŁADÓW KARNYCH

Klasyfikacja skazanych służy prawidłowemu rozmieszczeniu skazanych już praktycznie w 3 systemach, 3 typach i 4 rodzajach zakładów karnych.

Istotną nowością są systemy wykonania kary. Dzięki nim odchodzimy od przymusu jednakowego postępowania wobec wszystkich sprawców - wyliczenie:

1. System programowego oddziaływania:

• obowiązkowo odbywają w nim karę młodociani, zaś pozostali - dobrowolnie pod warunkiem aktywnego włączenia się w jego opracowanie i wykonanie

• w systemie tym wykonanie i realizacja programów podlega okresowym ocenom; programy te mogą ulegać zmianom i co więcej, jeśli skazany nie realizuje programu przenosi się go do systemu zwykłego albo terapeutycznego (jeśli jest chory);

2. System terapeutyczny - przebywają w nim skazani:

• Z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi,

• Upośledzeni umysłowo,

• Skazani niepełnosprawni fizycznie,

• Uzależnieni od alkoholu, środków psychotropowych lub odurzających;

3. System zwykły - karę w nim odbywa reszta skazanych.

Typy organizacyjne zakładów karnych i zasady odbywania w nich kary:

1. Zamknięte:

• Cele mieszkalne mogą być otwarte w porze dziennej przez określony czas, jeżeli względy bezpieczeństwa nie stoją temu na przeszkodzie;

• Skazani mogą być zatrudniani poza terenem zakładu karnego w pełnym systemie konwojowania;

• Zajęcia kulturalno-oświatowe i sportowe oraz nauczanie organizuje się w obrębie zakładu karnego;

• Ruch skazanych po terenie zakładu karnego odbywa się w sposób zorganizowany i pod dozorem;

• Skazani mogą korzystać w własnej bielizny i obuwia, a za zezwoleniem dyrektora zakładu karnego - także z odzieży;

• Skazani mogą korzystać z dwóch widzeń w miesiącu, a za zgodą dyrektora zakładu wykorzystać je jednorazowo;

• Widzenia skazanych podlegają nadzorowi administracji zakładu karnego;

• Korespondencja skazanych podlega cenzurze administracji zakładu karnego z wyłączeniem wyjątków określonych w odrębnych przepisach.

2. Półotwarte:

• Cele mieszkalne skazanych pozostają otwarte w porze dziennej, natomiast w porze nocnej mogą być zamknięte;

• Skazani mogą być zatrudniani poza terenem zakładu karnego w systemie zmniejszonego konwojowania lub bez konwojenta, w tym również na pojedynczych stanowiskach pracy;

• Skazanym można zezwalać na uczestniczenie w nauczaniu, szkoleniu oraz w zajęciach terapeutycznych organizowanych poza terenem zakładu karnego;

• Skazani mogą brać udział w organizowanych przez administrację poza terenem zakładu karnego grupowych zajęciach kulturalno-oświatowych lub sportowych;

• Skazani mogą poruszać się po terenie zakładu karnego w czasie i miejscach ustalonych w porządku wewnętrznym;

• Skazani mogą korzystać z własnej odzieży, bielizny i obuwia;

• Skazanym można udzielać przepustek z zakładu karnego, nie częściej niż raz na dwa miesiące, łącznie na okres nie przekraczający 14 dni w roku;

• Skazani mogą korzystać z trzech widzeń w miesiącu, które za zgodą dyrektora zakładu karnego mogą być połączone;

• Widzenia skazanych podlegają nadzorowi administracji zakładu karnego; rozmowy skazanych w trakcie widzeń mogą podlegać kontroli administracji zakładu karnego;

• Korespondencja skazanych może podlegać cenzurze administracji zakładu karnego;

• Rozmowy telefoniczne skazanych mogą podlegać kontroli administracji zakładu karnego;

W zakładach karnych dla młodocianych typu zamkniętego i półotwartego skazani mają ponadto prawo do dodatkowego widzenia w miesiącu.

3. Otwarte:

• cele mieszkalne skazanych pozostają otwarte przez całą dobę,

• skazanych zatrudnia się przede wszystkim poza terenem zakładu karnego, bez konwojenta, na pojedynczych stanowiskach pracy,

• skazanym można zezwalać na uczestniczenie w nauczaniu, szkoleniu oraz zajęciach terapeutycznych organizowanych poza terenem zakładu karnego,

• skazani mogą brać udział w organizowanych przez administrację, poza terenem zakładu karnego, grupowych zajęciach kulturalno-oświatowych lub sportowych,

• skazanym można zezwalać na udział w zajęciach i imprezach kulturalno-oświatowych lub sportowych organizowanych poza terenem zakładu karnego,

• skazani mogą poruszać się po terenie zakładu karnego w czasie i miejscach ustalonych w porządku wewnętrznym,

• skazani mogą korzystać z własnej odzieży, bielizny i obuwia,

• skazani mogą otrzymywać z depozytu zakładu karnego pieniądze pozostające do ich dyspozycji,

• skazanym można udzielać przepustek z zakładu karnego, nie częściej niż raz w miesiącu, łącznie na okres nie przekraczający 28 dni w roku,

• skazany może korzystać z nieograniczonej liczby widzeń,

4. ¹⁰⁸⁾ Art. 92 pkt 10 dodany przez art. 1 pkt 56 ustawy z dnia 24 lipca 2003 r. (Dz.U.03.142.1380) zmieniającej nin. ustawę z dniem 1 września 2003 r.

• widzenia skazanych mogą podlegać nadzorowi administracji zakładu karnego; rozmowy skazanych w trakcie widzeń nie podlegają kontroli administracji zakładu karnego,

5. ¹⁰⁹⁾ Art. 92 pkt 11 dodany przez art. 1 pkt 56 ustawy z dnia 24 lipca 2003 r. (Dz.U.03.142.1380) zmieniającej nin. ustawę z dniem 1 września 2003 r.

• skazanym, w miarę możliwości, stwarza się warunki do przygotowywania dodatkowych posiłków we własnym zakresie,

6. ¹¹⁰⁾ Art. 92 pkt 12 dodany przez art. 1 pkt 56 ustawy z dnia 24 lipca 2003 r. (Dz.U.03.142.1380) zmieniającej nin. ustawę z dniem 1 września 2003 r.

• korespondencja skazanych nie podlega cenzurze administracji zakładu karnego,

7. ¹¹¹⁾ Art. 92 pkt 13 dodany przez art. 1 pkt 56 ustawy z dnia 24 lipca 2003 r. (Dz.U.03.142.1380) zmieniającej nin. ustawę z dniem 1 września 2003 r.

• rozmowy telefoniczne skazanych nie podlegają kontroli administracji zakładu karnego.

W/w wymienionych typach zakładów karnych na szczególną uwagę zasługują różnice w kwestii przepustek.

Prócz nagrodowego opuszczania zakładu karnego przepisy art. 138 KKW wymieniają jeszcze przepustkę nagrodową, która wynosi 24h bądź 14 dni.

Ostatnią możliwość opuszczenia zakładu karnego stanowi przepustka losowa, określona w art. 141 KKW, która pozwala wypuścić skazanego na 5 dni z powodów losowych.

Rodzaje zakładów karnych:

1. Dla młodocianych - odbywają w nim karę skazani, którzy:

• nie ukończyli 21 roku życia, a w uzasadnionych przypadkach także po ukończeniu tego wieku;

• są dorośli, ale odbywają karę po raz pierwszy i jest to uzasadnione potrzebami oddziaływania, a sam skazany wyraża na to zgodę;

• są młodocianymi, którym pozostało co najmniej 6 miesięcy do nabycia prawa do ubiegania się o warunkowe zwolnienie lub sprawiający trudności wychowawcze, poddaje się badaniom psychologicznym.

2. Dla recydywistów penitencjarnych - odbywają w nim karę dorośli skazani za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności lub zastępczą karę pozbawienia wolności oraz ukarani za wykroczenia umyślne zasadniczą lub zastępczą karą aresztu, którzy uprzednio już odbywali takie kary lub karę aresztu wojskowego za umyślne przestępstwa lub wykroczenia, chyba że szczególne względy resocjalizacyjne przemawiają za skierowaniem ich do zakładu karnego dla odbywających karę po raz pierwszy.

3. Dla ukaranych po raz pierwszych;

4. Dla odbywających karę aresztu wojskowego.

ŚRODKI I METODY ODDZIAŁYWANIA PENITENACJARNEGO

W art. 67 KKW został określony podstawowy cel wykonania kary pozbawienia wolności, którym jest ,,wzbudzenie w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw”. W dalszej części artykułu zawarty został sposób, w jaki ten cel ma być osiągnięty. Jest nim zindywidualizowane oddziaływanie na skazanego we wcześniej omówionych rodzajach, typach i systemach zakładów karnych.

Dla osiągnięcia tego celu prowadzi się oddziaływanie na skazanych przy pomocy środków oddziaływania. Niektóre spośród nich wymienia art. 67 KKW:

1. Zatrudnienie sprzyjające zdobywaniu kwalifikacji;

2. Nauczanie;

3. Zajęcia kulturalno-oświatowe i sportowe;

4. Podtrzymywanie kontaktów z rodziną i światem zewnętrznym;

5. Środki terapeutyczne;

6. Oddziaływanie przy pomocy nagród i kar dyscyplinarnych;

7. Praktyki religijne.

Ustawodawca kar i nagród dyscyplinarnych oraz praktyk religijnych nie wymienia w środkach oddziaływania.

Sposób posługiwania się środkami oddziaływania nazywa się metodą oddziaływania penitencjarnego, czyli środki oddziaływania penitencjarnego to narzędzia oddziaływania, metody zaś to sposób posługiwania się tymi narzędziami.

Środki oddziaływania penitencjarnego są określone w aktach prawnych i mają charakter pojęć prawnych. Metody natomiast nie są uregulowane w aktach prawnych, nie mają charakteru prawnego i zachowują charakter pedagogiczny. Konsekwencją tego jest, iż podmiot je stosujący powinien mieć możliwość ich doboru i twórczego stosowania. Działalność ta jednak nie może być rozwijana poza granice prowadzące do neutralizacji dolegliwości kary. KKW zakreśla te granice i są one dodatkowo uwarunkowane zasadami na jakich opiera się klasyfikacja skazanych, typologia zakładów karnych czy system wykonania.

OPIS ŚRODKÓW ODDZIAŁYWANIA PENITENCJARNEGO

ZATRUDNIENIE:

1. Jest to podstawowy środek oddziaływania penitencjarnego;

2. Obecnie skazani mają obowiązek pracy, jeżeli są do niej skierowani, ale nie mają prawa do żądania przyznania im pracy;

3. Aktualne regulacje nie przewidują obowiązku pracy wobec więźniów politycznych;

4. Wyróżniamy następujące formy zatrudnienia skazanych:

• Odpłatne:

• skierowanie do pracy,

• zwykła umowa o pracę,

• praca nakładcza, umowa o dzieło, umowa-zlecenie,

• inna podstawa prawna.

• Nieodpłatne:

• prace porządkowe i pomocnicze na rzecz jednostek służby więziennej lub samorządu terytorialnego w wymiarze 90 godzin miesięcznie,

• jednomiesięczny okres zatrudnienia w zakładzie pracy przy zakładzie karnym celem przyuczenia zawodu,

• za pisemną zgodą skazanego i na jego wniosek nieodpłatne zatrudnienie przy pracach publicznych bez bariery czasowej.

Sposób wyliczania wynagrodzenia - praca skazanych co do zasady jest odpłatna i zgodnie z uregulowaniem art. 123 § 2 KKW może wynosić połowę minimalnego wynagrodzenia w stosunku do identycznego zatrudnienia podjętego na wolności.

Urlopy pracownicze - aktualnie na podstawie art. 124 KKW skazanym przysługuje prawo do urlopu (maksymalnie 14 dni w roku, a nawet przepustka w tym czasie) i zachowanie prawa do wynagrodzenia pod warunkiem zatrudnienia w odpłatnych formach.

Uprawnienia pracownicze - skazani zatrudnieni w formach odpłatnych wypracowują okresy składkowe na zasadach określonych w zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (wypracowują prawo de emerytury i renty).

Fundusz Pomocy Postpenitencjarnej - z odpłatnej pracy skazanych część środków (tj. 20% otrzymywanej przez skazanych pracujących pensji, jak również darowizny, spadki itp. pochodzące od osób trzecich) trafia na konto wymienionego Funduszu, z którego zgromadzone środki przeznacza się na pomoc materialną byłym skazanym oraz na zwalczanie przestępczości.

NAUCZANIE SKAZANYCH:

1. Według KKW w zakładach karnych prowadzi się nauczanie obowiązkowe w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum, a także nauczanie na kursach zawodowych (art. 130 § 1 KKW);

2. Pierwszeństwo w uzyskaniu możliwości pobierania nauki mają osoby przed 21 rokiem życia nie mające ukończonej szkoły podstawowej i ponadpodstawowej oraz nie posiadające zawodu i nie mogące go wykonywać;

3. Zakład karny prowadząc nauczanie ma je prowadzić stosownie do możliwości skazanych;

4. Skazanym nie posiadającym środków pieniężnych udostępnia się nieodpłatnie środki naukowe;

5. W zakładach karnych nie jest możliwe zorganizowanie optymalnej sieci szkół i z tego powodu oraz przyczyn zewnętrznych, zgodnie z ideą integracji skazanych, trzeba im zapewnić tę możliwość poza nimi;

6. Odbywa się w zakładach typu półotwartego i otwartego;

7. w/w możliwości istnieją po spełnieniu następujących warunków przez skazanego:

• zgoda dyrektora zakładu karnego;

• przymus spełniania ogólnie obowiązujących wymagań w oświacie publicznej;

• przymus poprawnego zachowania się;

• brak możności zagrażania porządkowi prawnemu;

8. dla skazanych na karę dożywotniego pozbawienia wolności nie ma możliwości pobierania nauki poza zakładem karnym;

9. po 1 roku nienagannej nauki skazani mają nieodpłatny urlop (quasi wakacje, art. 133 KKW);

ZAJĘCIA KULTURALNO-OŚWIATOWE:

1. według KKW skazanym w zakładach karnych stwarza się warunki odpowiedniego spędzania wolnego czasu;

2. w w/w celu organizuje się zajęcia kulturalno-oświatowe, sportowe oraz pobudza się aktywność społeczną skazanych:

• w każdym zakładzie prowadzi się biblioteki oraz stwarza możliwość korzystania z urządzeń audio-wideo;

• skazanym można zezwolić na tworzenie zespołów w celu prowadzenia w/w działalności;

• skazanym można zezwolić na współdziałanie ze wskazanymi organizacjami i instytucjami;

3. w zależności od typu zakładu karnego skazanym stwarza się mniejsze lub większe możliwości spędzania czasu wolnego poza zakładem karnym:

• szerokie - w zakładzie karnym typu otwartego;

• określone - w zakładzie karnym typu półotwartego;

• na terenie zakładu - w zakładzie karnym typu zamkniętego.

PRAKTYKI RELIGIJNE (art. 38 i 106 KKW):

1. skazany ma prawo do praktyk religijnych i posługi religijnej (m. in. udział w nabożeństwach, posiadanie stosownych książek, pism, przedmiotów);

2. prawo do nauki religii, spotkań indywidualnych z duchownymi i prawo do korzystania z działalności charytatywnej i społecznej Kościoła;

3. prawo kościołów i związków wyznaniowych do prowadzenia nie tylko działalności religijnej, ale także resocjalizacyjnej, społecznej i kulturalnej w zakładach karnych.

OPIEKA ZDROWOTNA (art. 115 i 117 KKW):

1. skazani mają prawo do bezpłatnej opieki medycznej, bezpłatnych leków i środków opatrunkowych;

2. prawo skazanych do leczenia się na własny koszt;

3. skazanego uzależnionego obejmuje się leczeniem i rehabilitacją, także przymusowo w przypadku nie wyrażania przez niego zgody;

4. skazani chorzy psychicznie, upośledzeni umysłowo, niepełnosprawni fizycznie i uzależnieni odbywają karę pozbawienia wolności w systemie terapeutycznym (art. 96-97 KKW);

5. prawo do zabiegu (również chirurgicznego) w przypadku zagrożenia życia skazanego nawet w razie sprzeciwu skazanego (art. 118 § 2 KKW);

6. prawo do odroczenia lub przerwy w wykonaniu kary (art. 150 KKW);

7. prawo do zawieszenia postępowania wykonawczego w całości lub części (art. 15 § 2 KKW).

KONTAKT SKAZANYCH ZE ŚWIATEM ZEWNĘTRZNYM (art. 38 i nast. KKW) - działania prowadzi się dwutorowo:

• jedne sprowadzają się do maksymalnego ,,wyciągania” skazanego z zakładu karnego,

• a w stosunku do skazanych objętych zakazem opuszczania zakładu karnego do maksymalnego wkraczania różnych instytucji i osób zaufania do zakładu karnego.

NAGRODY I ULGI (art. 137-141 KKW):

1. nagrody przyznawane są za wyróżniające zachowanie i mogą być przyznawane jako ulgi w celu zachęcenia do poprawy zachowania;

2. sytuacje skutkujące opuszczeniem przez skazanych zakładu karnego:

• przepustka nagrodowa - 14 dni (art. 138 § 1 KKW);

• przepustka losowa - 5 dni (art. 141 § 1 KKW);

• z elementu typu półotwartego - 14 dni lub w typie otwartym - 28 dni (art. 91-92 KKW).

KARY DYSCYPLINARNE:

1. wg KKW skazany podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej za zawinione naruszenie zakazów lub nakazów;

2. katalog kar jest zamknięty (art. 143 § 3 KKW);

3. surowe kary wymierza wyłącznie dyrektor zakładu karnego;

4. nie można stosować w procesie karania odpowiedzialności zbiorowej;

5. kary należy wykonać w wciągu 3 miesięcy od ich wymierzenia;

6. najcięższą karą jest umieszczenie w celi izolowanej na okres 28 dni (w praktyce nie jest stosowana wobec kobiet).

STOSOWANIE ŚRODKÓW PRZYMUSU:

1. użycie siły fizycznej;

2. umieszczenie w celi zabezpieczającej;

3. założenie kasku ochronnego;

4. założenie kajdanek lub prowadnic;

5. założenie pasów obezwładniających lub kaftana bezpieczeństwa;

6. użycie wonnych środków obezwładniających;

7. użycie siatki obezwładniającej;

8. użycie chemicznych środków obezwładniających;

9. użycie reflektora olśniewającego;

10. użycie petard;

11. użycie pałek służbowych;

12. użycie środków niepenetrujących przy pomocy broni palnej;

13. użycie psa służbowego;

14. użycie broni palnej.

ŚRODKI PROBACYJNE

Środki probacyjne - ich istotą jest nałożenie na sprawcę określonych obowiązków z jednoczesnym złagodzeniem odpowiedzialności karnej przez odstąpienie od skazania, wymierzenia lub wykonania kary bądź zwolnienia z części ich odbycia.

ART. 60 KK - TZW. MAŁY ŚWIADEK KORONNY

§ 3. Sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia.

§ 4. Na wniosek prokuratora sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy przestępstwa, który, niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie, ujawnił przed organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności, nieznane dotychczas temu organowi, przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności.

§ 5. W wypadkach określonych w § 3 i 4 sąd wymierzając karę pozbawienia wolności do lat 5 może warunkowo zawiesić jej wykonanie na okres próby wynoszący do 10 lat, jeżeli uzna, że pomimo niewykonania kary sprawca nie popełni ponownie przestępstwa; przepisy art. 71-76 stosuje się odpowiednio.

ŚRODKI ZABEZPIECZAJĄCE

Środki zabezpieczające - pośród nich szczególne znaczenie mają środki leczniczo-rehabilitacyjne połączone z umieszczeniem w zakładzie zamkniętym podlegającym ministrowi zdrowia i opieki społecznej.

14 | Strona

---