ZOBOWIĄZANIE - Rodzaj stosunku cywilnoprawnego. Polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Świadczenie może polegać na działaniu lub zaniechaniu.
Wierzytelność - Prawo podmiotowe względne. Kieruje się ona przeciwko indywidualnie oznaczonej osobie (dłużnikowi) i tylko przez niego może być naruszona. Każda wierzytelność zawsze prowadzi do powstania roszczenia - najpóźniej w chwili wykonania świadczenia.
Uprawnienia wierzyciela mogą być główne i uboczne.
1. służą do realizacji podstawowego interesu wierzyciela i polegają na wykonaniu pierwotnego świadczenia lub na spełnieniu świadczenia zastępczego (np. odszkodowawczego).
2. (pomocnicze) przygotowują lub uzupełniają świadczenie główne i nie mogą istnieć bez uprawnienie głównego. (np. roszczenie o zapłatę odsetek w razie opóźnienia świadczenia pieniężnego).
Zobowiązania realne - (nie umowy realne!) -osiągają cel, jakim jest wzmocnienie ochrony wierzyciela (nie przez rozszerzenie kręgu osób, od których wierzyciel może poszukiwać zaspokojenia swojego interesu, lecz) przez swoiste wyznaczenie osoby dłużnika. Polega ono na pośrednim wskazaniu jej przez określenie sytuacji tej osoby wobec danej rzeczy. Roszczenie wierzyciela kieruje się zawsze do zindywidualizowanej każdocześnie osoby dłużnika, z tym tylko zastrzeżeniem, że dłużnik ten zmienia się wtedy, gdy następuje zmiana osoby uprawnionej do określonej rzeczy. ZR powstają tylko w przypadkach wyraźnie w ustawie przewidzianych.
Ochrona typu bezwzględnego (wyjątek!) - przewidziane w KC w odniesieniu do najemcy lokalu mieszkalnego, któremu zapewnia się analogiczną ochronę do ochrony prawa własności, a także wobec prawa dożywocia (690, 910 §1).
Odpowiedzialność osobista - pełna lub ograniczona. Z zasady dłużnik (i tylko on) ponosi odpowiedzialność majątkową za swój dług. Odpowiada on całym swoim majątkiem, jaki ma w chwili prowadzenia przeciwko niemu egzekucji. Od tej reguły ogólnej są różnorodne wyjątki, np.:
A. Zobowiązania niezupełne - (naturalne). Polegają na tym, że dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za swój dług. W konsekwencji wierzytelność jest niezaskarżalna. Prawo polskie nie zawiera żadnych ogólnych przepisów poświęconych ZN. Do ZN należą: a) zobowiązania, które wynikają z gry lub zakładu (z wyłączeniem gier lub zakładów zatwierdzonych przez właściwe organy państwowe i z gier zakazanych albo nierzetelnych. b)zobowiązania,w których roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu
B. Ograniczona odpowiedzialność osobista - są 2 postacie OOO.
a) polega na tym, że dłużnik odpowiada określoną częścią swojego majątku, wyodrębnioną wg wskazanych w ustawie kryteriów.
b) polega na wskazaniu maksymalnej wartości, jaka może być uzyskana z majątku osoby odpowiedzialnej. Wartości tej można dochodzić (w przeciwieństwie do pierwszego ograniczenia) z całego majątku dłużnika.
Odpowiedzialność rzeczowa - polega na tym, że wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swojej wierzytelności z wartości, jaką stanowi indywidualnie oznaczona rzecz. Odpowiedzialność tę ponosi każdoczesny właściciel rzeczy, którym nie musi być dłużnik. Uprawnienie wierzyciela ma więc w tym zakresie charakter bezwzględny. Ponadto wierzyciel w toku egzekucji uzyskuje pierwszeństwo zaspokojenia swojej wierzytelności przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy obciążonej. Odpow-ść tego typu powstaje w szczególności w razie obciążenia rzeczy hipoteką, zastawem lub prawem dożywocia (art. 910).
Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika - 527-534. Wywodzi się z prawa rzymskiego (skarga pauliańska). Dzięki niej pokrzywdzony wierzyciel może bezpośrednio żądać zaspokojenia od osoby trzeciej. By doszło do SP, czynność prawna dłużnika musi być dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela. Pokrzywdzenie polega na zminimalizowaniu szans zaspokojenia interesu wierzyciela. Wierzyciel może dochodzić (w drodze egzekucji) zaspokojenia tylko z przedmiotów majątkowych osoby 3ej, które w skutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły. Wierzytelność musi być zaskarżalna. Nie podlegają więc ochronie pauliańskiej roszczenia przedawnione, z gier i zakładów oraz żądania oparte tylko na powinnościach moralnych. Nie jest konieczne by wierzytelność była już wymagalna. Ochroną pauliańską objęte są tylko wierzytelności pieniężne (w wartości pieniężnej).zaskarżeniu podlegają umowy, ale i jednostronne czynności prawne dłużnika. [ciężar dowodu - art.6 - wierzyciel]
Legitymowanym biernie (osobą przeciwko której kieruje się żądanie) jest osoba trzecia odnosząca korzyść z czynności zawartej z dłużnikiem. Jeśli nastąpiła sukcesja uniwersalna (np. dziedziczenie) to legitymowanym biernie jest następca dłużnika pod tytułem ogólnym.
Wierzyciel może żądać uznania cz.pr. za bezskuteczną względem niego w terminie 5 lat licząc od daty dokonania tej czynności. Jest to termin zawity, do którego nie odnoszą się przepisy o przedawnieniu.
DŁUG - to zespół obowiązków dłużnika. Polega zawsze na powinności spełnienia określonego świadczenia na rzecz wierzyciela. - patrz KC
Odpowiedzialność - dopuszczalność stosowania przymusu (sankcji) realizowanego z reguły nie przez wierzyciela, lecz przez odpowiednie organy państwowe (egzekucyjne)
Przedmiot zobowiązania = świadczenie
ŚWIADCZENIE
To zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i czyniące zadość interesom wierzyciela. Może dotyczyć dóbr materialnych i niem. Może polegać na działaniu lub zaniechaniu. Musi być możliwe do wykonania. (niemożliwe - prawa natury, działania niezgodne z regułami np. gry, zjawiska społeczne itp.). Jest też tzw. Następcza niemożliwość - dłużnik jest zobowiązany dać odszkodowanie w miejsce pierwotnego świadczenia, gdy niemożliwość pierwotnego świadczenia jest następstwem okoliczności, za które ponosi on odpowiedzialność.
Zobowiązanie z upoważnieniem przemiennym - opiewa ono od samego początku na jedno świadczenie, z tym zastrzeżeniem, że dłużnik może spełnić inne świadczenie, co także powoduje wykonanie i wygaśnięcie zobowiązania. Powstaje z umowy lub w przypadkach przewidzianych szczególnymi przepisami prawnymi (np. niedostatek darczyńcy). Pierwotna niemożliwość świadczenia zasadniczego zawsze powoduje nieważność zobowiązania, chociażby świadczenie zastępcze było możliwe.
Świadczenia uboczne - (obok głównych) wspomagają realizację świadczenia głównego lub je uzupełniają. Str. 49 Z1 ?????
Świadczenia jednorazowe - np. wykonanie określonego dzieła, przewiezienie rzeczy lub osób - element czasu nie wpływa tu na treść i rozmiar świadczenia, lecz jedynie wskazuje na sposób jego wykonania (w szczególności na termin wykonania).
Świadczenie okresowe - (tu konieczny jest element czasu), polegają na określonym, stałym zachowaniu się dłużnika w czasie trwania zobowiązania. Nie da się w nich wyróżnić (jak przy śj) powtarzających się, odrębnych czynności, które można by było traktować jako świadczenia samodzielne. Przykłady: świadczenie usług, pracy; ś-a przybierające postać zaniechania (nieczynienia).
Podzielne i niepodzielne - nie można wykonać go częściowo bez istotnej zmiany jego istoty lub wartości. Np. dostarczenie pary rękawiczek albo brylantu.
Prawo nie definiuje pojęcia pieniądza.
Zapłata bezgotówkowa - zastosowanie wymaga zgody stron. Zgoda taka może być wyrażona w sposób dorozumiany (np. przez wskazanie rachunku bankowego na formularzu dokumentu), jeżeli przepis szczególny nie wymaga zachowania określonej formy. Np. polecenia przelewu/zapłaty, czek rozrachunkowy, karta płatnicza. ZB może być realizowana w postaci elektronicznej.
Nominalizm - zobowiązanie pieniężne należy spełnić przez zapłatę tej samej sumy pieniężnej, na jaką opiewał dług w chwili jego powstania (358KC). N. odnosi się wyłącznie do zobowiązań opiewających na świadczenia pieniężne.
Waloryzacja - ma na celu dostarczenie wierzycielowi takiej samej wartości ekonomicznej, jaką reprezentowała wierzytelność pieniężna w chwili jej powstania. Zasada nominalizmu prowadzi do pokrzywdzenia wierzyciela w razie deprecjacji pieniądza w okresie trwania zobowiązania. W. odnosi się wyłącznie do zobowiązań opiewających na świadczenia pieniężne. Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona wg innego niż pieniądz miernika wartości - to tzw. klauzule waloryzacyjne. Określają one ile pieniędzy należy zapłacić, aby zobowiązanie zostało umorzone. Strony wskazują miernik wartości wg którego ustalić należy wysokość świadczenia pieniężnego. Typowe KW to:
a) klauzule złota (dłużnik ma zapłacić tyle pieniędzy, ile w dniu wymagalności wynosi cena określonej ilości złota)
b) walutowe - za miernik przyjmują inną walutę niż ta na którą opiewa zob-e pien-ne.
c) towarowe - miernik to jeden towar lub koszyk towarów (tzw. Klauzula indeksowa)
d) klauzula kosztów - wskazuje na typowy koszt wytworzenia pewnych przedmiotów
e) k-a usług lub uposażenia - miernik to koszt jakiejś typowej usługi lub zarobek miesięczny (minimalny lub średni, w danym zawodzie).
Waloryzacja sądowa (?clausula rebus sic stantibus?) - W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość LUB sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie. Z żądaniem zmiany wysokości świadczenia lub sposobu spełnienia nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. WS nie znajduje zastosowania przy świadczeniach opiewających na walutę obcą - jednak kontrowersyjne.
Odsetki - świadczenia uboczne (akcesoryjne) od świadczeń pieniężnych, realizowane z reguły w takich samych przedmiotach, co świadczenie główne i w wysokości obliczonej wedle stopy procentowej i czasu potencjalnego korzystania z przedmiotów objętych świadczeniem głównym. Zawsze przybierają postać świadczeń okresowych. Odsetki mogą pełnić różne f. gospodarcze, np. za możliwość korzystania z cudzych pieniędzy, za opóźnienie, o f. waloryzacyjnej. Wysokość - należą się ustawowe jeśli nie jest w inny sposób określona (określa ustawowe RM). W braku odmiennego zastrzeżenia płatne są co roku z dołu, a jeżeli termin płatności sumy pieniężnej jest krótszy niż rok - jednocześnie z zapłatą tej sumy. Zakaz anatocyzmu = pobierania odsetek od zaległych odsetek. Zakaz ten nie dotyczy przypadków a) gdy po powstaniu zaległości w płaceniu odsetek strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek od dłużnej sumy (gdy zawarły odpowiednią umowę po powstaniu zaległości); b) gdy wierzyciel wytoczył powództwo o zapłatę sumy zaległych odsetek; c) gdy zaległe raty kredytu długoterminowego udzielane są przez instytucje kredytowe.
Roszczenia o zapłatę odsetek przedawniają się z upływem 3 lat - bez względu na to czy są związane z prowadzeniem dział. gosp-j. Roszczenia te nie wygasają, mimo że wierzytelność główna uległa przedawnieniu lub została umorzona. Bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie o zapłatę odsetek stało się wymagalne.
Naprawienie szkody (odpowiedzialność odszkodowawcza) - przesłanki: a)zdarzenie, z którym system prawny łączy czyjś obowiązek naprawienia szkody; b) powstanie szkody c) związek przyczynowy między zdarzeniem a szkodą.
ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI: 1. Zasada winy - opiera się na etycznym założeniu, że ten, kto swoim zawinionym czynem (także zaniechaniem) wyrządził komuś szkodę, powinien ponosić konsekwencje swego zachowania i wyrównać poszkodowanemu doznaną przez niego szkodę 2. Ryzyka -opiera się na założeniu, że ten, kto eksploatuje pewne niebezpieczne dla otoczenia urządzenia lub posługuje się dla realizacji swoich interesów podległymi mu osobami, powinien ponosić odpow-ść za szkody stąd wynikłe dla innych osób, chociażby on sam winy nie ponosił. Odp-ść ta z reguły sięga do granic siły wyższej - czyli zdarzenia zewnętrznego, niemożliwego do przewidzenia i zapobieżenia. 3. Słuszności - polega na odejściu od zasady winy i przypisaniu odpow-ci odszkod-ej podmiotowi ze wzgl. na szczególnie silne motywy etyczne wskazane w zasadach współżycia społ-go. 4. Gwarancyjno-repartacyjna - jej przejawem są ubezpieczenia. Jej uzasadnieniem jest uczestnictwo potencjalnych sprawców szkód lub osób nimi zagrożonych w tworzeniu ogólnego funduszu, z którego wypłaca się odpowiednie odszkodowania. W przypadku ubezpieczeń funduszem tym zarządza zakład ubezpieczeń.
RODZAJE ODPOWIEDZIALNOŚCI -to wskazany przez system prawny zespół reguł określających odpow-ść odszkodowawczą. Wyróżniamy m.in.: deliktową, kontraktową i gwarancyjno-repartacyjną (1 i 2 jeszcze z tradycji rzymskiej). Ad1. KC zawiera przepisy prawne łączące obowiązek odszkodowawczy z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem istniejącego uprzednio zobowiązania. Nie jest jednak istotne czy to niewykonanie lub nien. wykon. zobowiązania powstało z umowy, czy z innego zdarzenia prawnego. Obowiązek naprawienia szkody jest tu obowiązkiem następczym. Ad2. KC wyróżnia tzw. „czyny niedozwolone”, które przewidują różne stany faktyczne nie polegające wyłącznie tylko na delikcie. Obowiązek naprawienia szkody (w przeciw. do odpow. Kontraktowej) jest obowiązkiem pierwotnym a nie następczym. Ad3. Wyraża się zwłaszcza w ubezpieczeniach. Świadczenie ubezpieczyciela ma charakter świadczenia pierwotnego, a nie zastępczego. Zobowiązanym nie jest sprawca szkody, lecz inna osoba (zakład ubezpieczeń).
Szkoda- pojęcie nie zostało w ustawie zdefiniowane. Najogólniej można stwierdzić, że określenie to odnosi się do wszelkich uszczerbków w dobrach lub interesach prawnie chronionych, których poszkodowany doznał wbrew swojej woli. W KC uszczerbek typu niemajątkowego określony został mianem krzywdy, a suma pieniężna przeznaczona na złagodzenie tej krzywdy zadośćuczynieniem. Krzywda i zadośćuczynienie stanowią szczególną postać szkody i odszkodowania.
Rodzaje szkody majątkowej- 1.Strata-polega na zmniejszeniu majątku poszkodowanego wskutek zdarzenia, z którym związana jest czyjaś odpowiedz-ść; np.: zniszczenie czyjegoś samochodu używanego na potrzeby osobiste, a nie zarobkowe.
2.Utracone korzyści- w tym przypadku majątek poszkodowanego nie wzrósł tak, jakby to się stało, gdyby nie nastąpiło zdarzenie, z którym złączona jest czyjaś odpow-ść (zdarzeni sprawcze). Np. uszkodzenie taksówki.
Ogólna reguła mówi, że należy uwzględniać oba rodzaje szkód majątkowych wszędzie tam, gdzie pojawia się odpowiedzialność odszkodowawcza.
Szkoda powstała w granicach ujemnego interesu umownego-określa się tym różne przypadki powstania szkody w związku z niedojściem zamierzonej umowy do skutku. Powszechnie przyjmuje się, że odszkodowanie w granicach negat-go interesu umo-go nie może być wyższe od szkody ustalonej w granicach pozyt-go interesu umownego.
Pozytywny interes umowny -pojęcie to obejmuje szkodę powstałą w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania zawartej już umowy.
Świadczenie zmierzające do naprawienia szkody- może pełnić różne funkcje społeczne. Wyróżnia się 3 podst. ich rodzaje: a) f. kompensacyjna- polega na wyrównaniu szkody doznanej przez poszkodowanego i doprowadzeniu do takiej sytuacji, jak gdyby zdarzenie wywołujące szkodliwe następstwa nie nastąpiło.
b) f. represyjna - wyraża się w zadaniu osobie odpowiedzialnej za szkodę dolegliwości, związanej z ciążącym na niej obowiązkiem świadczenia odszkodow-go.
c) f. prewencyjna i wychowawcza- polega na oddziaływaniu norm prawnych wyznaczających odpowiedzialność odszkodowawczą, a zwłaszcza orzeczeń stosujących te normy, w kierunku kształtowania lub umacniania postaw ludzi sprzyjających zapobieganiu wyrządzaniu szkód.
Przyczynienie się poszkodowanego -za to uważa się jedynie jego zachowanie stanowiące odrębny i samodzielny względem przyczyny głównej czynnik kauzalny, a nie wynik przyczyny głównej.Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody,obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okol-ści,a zwłaszcza do stopnia winy obu stron (np.przy obr. koniecznej).
Wielość wierzycieli lub dłużników
1. Zobowiązania solidarne -Są 2 postacie ZS: A.solidarność dłużników (bierna) i B.solidarność wierzycieli (czynna). Ad1. Jej cechy: Wierzycielowi przysługuje wierzytelność o spełnienie jednego świadczenia. Po stronie długu występuje kilka podmiotów. Wierzyciel może żądać w całości lub w części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna- zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych dłużników. [441KC-łączy powstanie solidarności biernej z faktem, że kilka osób ponosi odp-ść za szkodę spowodowaną czynem niedozwolonym]. [Ogólna zasada-w następstwie odnowienia dotychczasowe zobowiązanie wygasa]. Stosunek solidarności może powstać także wtedy, gdy każdy z dłużników zobowiązany jest w sposób odmienny (np. odmienność czasu, miejsca, sposobu spełnienia itd.).Jednak podmiot świadczenia musi być ten sam.
Roszczenia regresowe- Jeśli jeden lub niektórzy z dłużników solidarnych przyczynili się do zaspokojenia wierzyciela w części większej, niżby na to wskazywał wiążący ich stosunek wewnętrzny, każdy z nich może żądać zwrotu odpowiedniej części od tych dłużników solidarnych, którzy nie świadczyli w ogóle albo zaspokoili wierzycieli w części mniejszej. Dłużnik, który spełnił świadczenie, może żądać od pozostałych dłużników solidarnych zwrotu w częściach równych. W razie niewypłacalności jednego z dłużników solidarnych, przypadająca na niego część rozkłada się na wszystkich pozostałych, pozostałych to w takim stosunku, w jakim mają się między sobą rozliczać. Ad2. Charakteryzuje się tym, że po stronie wierzytelności występuje kilka podmiotów. Jednakże dłużnik zobowiązany jest tylko do jednego świadczenia, które może spełnić do rąk któregokolwiek z wierzycieli solidarnych. Dopiero, kiedy jeden z wierzycieli wystąpi przeciwko dłużnikowi z powództwem, dłużnik zobowiązany jest spełnić świadczenie do jego rąk. Zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli solidarnych umarza dług także wobec pozostałych wierzycieli. Solidarność czynna może powstać wyłącznie z mocy czynności prawnej, a nie z mocy ustawy, ponieważ nie ma przepisów szczególnych kreujących ten rodzaj zobowiązania. Zdarzenia pogarszające położenie jednego z wierzycieli solidarnych (np. korzystna dla dłużnika ugoda zawarta z jednym z wierzycieli) nie wpływają na położenie prawne pozostałych wierzycieli. Między tymi samymi wierzycielami i dłużnikami może równocześnie istnieć zarówno solidarność bierna, jak i czynna.
Solidarność niewłaściwa (pozorna, nieprawidłowa, in solidum)- to sytuacja, w której dłużnicy z różnych tytułów prawnych zobowiązani są spełnić na rzecz tego samego wierzyciela identyczne świadczenie - z tym skutkiem, że spełnienie go przez jednego z dłużników zwalnia pozostałych. Równocześnie nie ma ani umowy, ani przepisu prawnego, uzasadniającego powstanie zobowiązania solidarnego. Pomimo to każdy z dłużników odpowiada wobec wierzyciela za całość świadczenia. Roszczenia regresowe dłużnika, który zaspokoił wierzyciela, względem innych podmiotów zobowiązaniowych powinny opierać się na ogólnych zasadach prawa cywilnego.
2. Zobowiązania niepodzielne- świadczenie jest niepodzielne, jeżeli nie może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości. Gdy po stronie wierzytelności lub długu występuje kilka podmiotów, ich sytuacja prawna kształtuje się wg modelu zobowiązań solidarnych. Do wielości dłużników zobow-ch do świadczenia niep-go stosuje się bez zmian reżim prawny solidarności biernej oraz zasady roszczeń regresowych (380 §1 i 3). Poza tym dłużnicy traktowani są jako dł. solidarni nawet wtedy, gdy świadczenie, jakie mają spełnić, jest wprawdzie podzielne, ale niepodzielny charakter ma świadczenie wzajemne. Jeżeli jest kilku wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego, każdy z nich może żądać spełnienia całego świadczenia. Jednak w razie sprzeciwu chociażby jednego z wierzycieli, dłużnik obowiązany jest świadczyć wszystkim wierzycielom łącznie albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego. Zwolnienie dłużnika z długu przez jednego z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego nie ma skutku względem pozostałych wierzycieli. Zwłoka dłużnika, jak również przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia względem jednego z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niep-go ma skutek względem pozostałych wierzycieli. [Zaniechanie jest świadczeniem niepodzielnym].
3. Zobowiązania podzielne- świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości (np. zapłata określonej sumy). Jeżeli jest kilku dłużników albo wierzycieli, a świadczenie jest podzielne, zarówno dług, jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników albo wierzycieli. Części te są równe, jeżeli z okoliczności nie wynika nic innego. Od innych zobowiązań jednopodmiotowych wyróżnia ZP fakt wspólne zdarzenie prawne, kreujące zobowiązania podzielne, a nie np. fakt podziału pierwotnie jednolitego zobowiązania.
UMOWY ZOBOWIĄZANIOWE (OBLIGACYJNE)
Od UZ-ch (także zobco- rozpch) odróżnić należy umowy rozp-ce, które nie zobowiązują stron lub strony do jakichś świadczeń (działania), lecz bezpośrednio wywołują skutki prawne w postaci przeniesienia, przekształcenia, obciążenia lub zniesienia prawa podmiotowego. Np. zwolnienie z długu (508 KC).
UZ-a jest zawsze zgodnym oś. w. co najmniej dwóch stron. To czynność dwu- albo wielostronna. Natomiast z UZ-j może wynikać obowiązek świadczenia ciążący na 1 lub więcej stronach. Na tej podstawie dzieli się klasę UZ-ch na jednostronnie i dwustronnie (wielostronnie) zobowiązujące.
Umowa wzajemna- cechą jest, że obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej. UW musi być odpłatną czynnością prawną, czyli każda ze stron uzyskuje jakąś korzyść majątkową - niekoniecznie w postaci pieniężnej. Świadczenia powinny być spełnione jednocześnie, chyba że z umowy, z ustawy albo z orzeczenia sądu lub decyzji innego właściwego organu wynika, iż jedna ze stron zobowiązana jest do wcześniejszego świadczenia. UW mogą być umowy nazwane (typowe) i nienazwane (nietypowe).
Ad1. Np. sprzedaż, dostawa, umowa o roboty budowlane. Są normowane w sposób szczegółowy przez przepisy prawa obowiązującego w takim przynajmniej zakresie, że ich essentialia negotii określają przepisy ustawy, choćby nawet przepisy te miały charakter dyspozytywny. Wśród umów nazwanych można wyróżnić następuj. rodzaje:
a) umowy, których essentialia negotii (elementy przedmiotowo istotne) obejmują wzajemne sprzężenie świadczeń; w tych przypadkach określony typ umowy z mocy samej definicji należy do klasy umów wzajemnych.
b) umowy, których essentialia negotii wykluczają obowiązek świadczenia drugiej strony (np. darowizna); umowy tego rodzaju nie mogą mieć charakteru wzajemnego, ponieważ są jednostronnie zobowiązującymi.
c) umowy, których essentialia negotii dopuszczają nadanie im kształtu umów jednostronnie, jak i dwustronnie zobowiązujących (np. zlecenie, przechowanie)
d) umowy, których EN wskazują na ich dwustronny, lecz niewzajemny charakter - nawet gdyby przybierały one postać umowy odpłatnej (np. pożyczka oprocentowana).
Ad2. mają miejsce wówczas, gdy ich treść nie jest przewidziana przez żadną z postaci umów nazwanych, czyli nie da się jej bez reszty przyporządkować jakiejkolwiek umowie typowej. Np. konsulting, holding, sponsoring, factoring, forfaiting.
Konsekwencje UW- nieważność zobowiązania jednej strony, powoduje nieważność zobowiązania się drugiej strony.
Umowy mieszane- (kontrowersyjne w nauce PC wyróżnienie) można przyjąć, że pojawiają się w nich elementy innych umów nazwanych, bądź kombinacja tych elementów z elementami, które noszą znamiona całkowitej nowości.
Umowy adhezyjne- (przystąpienia) dochodzą do skutku przez zgodne OW obu stron (np. przejazd koleją). Ich treść jest określana przez świadczące masowe usługi lub towary wielkie przedsięb-wa, które zajmują dominującą z punktu widzenia gosp-go, a wręcz monopolistyczną, pozycje wobec swych potencjalnych kontrahentów, wywołują problemy w zakresie kontroli ich treści jak również czy umowa została zaakceptowana przez indyw-go kontrahenta
Umowy realne- (nie zobowiązania realne!)- dojście do skutku UR wymaga złożenia zgodnego oś. w. stron oraz wręczenia rzeczy. Zawarcie UR w przyszłości można sobie zapewnić przez umowę przedwstępną.
Umowy kauzalne (przyczynowe) i abstrakcyjne (oderwane)- część ogólna PC. Ważność kauzalnych zależy od istnienia odpowiedniej podstawy prawnej świadczenia. A w abstrakcyjnych okoliczność ta nie wpływa na ważność zobowiązania. W konsekwencji obrona dłużnika w zobowiązaniach abstrakcyjnych jest ograniczona, ponieważ nie może on skutecznie podnieść zarzutów powołujących się na nieistnienie lub brak porozumienia stron co do celu prawnego świadczenia. Panujący pogląd uznaje, że obowiązuje ogólna reguła kauzalności CZP-ch, a zob-nia austr.-ne można zaciągać tylko w przyp-ch wyraźnie w ustawie wskazanych (np. weksel,czek, przekaz).
Umowy losowe- istotnym, konstytutywnym elementem jest niepewność UL-j. Kto spełnia świadczenie z gry lub zakładu, nie może żądać zwrotu, chyba że gra lub zakład były zakazane albo nierzetelne. Roszczeń z gry lub zakładu można dochodzić tylko wtedy, gdy gra lub zakład były prowadzone na podstawie zezwolenia właściwego organu państwowego.
Swoboda umów- weź na logikę (Konstytucja, gdzie ta swoboda itd.) + Zasada SU nie obejmuje w polskim systemie prawnym stosunków prawnorzeczowych spadkowych oraz rodzinnych. Istnieje też pogląd, że swoboda kształtowania treści stosunku zobowiązaniowego nie odnosi się do jednostronnych czynności prawnych. Są 3 ogólnie określone granice swobody umów: ustawa, zasady współżycia społecznego, właściwość (natura) stosunku zobowiązaniowego. Poza tym jest jeszcze niemożliwość świadczenia (umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna).
Culpa in contrahendo- „wina w kontraktowaniu” to odpowiedzialność odszkodowawcza w ramach tzw. negatywnego interesu umownego, np. sankcje odszk-wcze z tytułu niezwołania zgromadzeń akcjonariuszy (wspólników) w umówionym terminie itp.
Wyzysk- przepisy o wyzysku odnoszą się wyłącznie do umów wzajemnych. Dominujący pogląd uznaje wyzysk za wadliwość treści czynności prawnej, a nie za jedną z wad oświadczenia woli. Umowa zawarta dla wyzysku nie jest bezwzględnie nieważna. Zmierza się przede wszystkim do przywrócenia zachwianej równowagi ekonomicznej między wzajemnymi świadczeniami stron .Dla osiągnięcia tego celu pokrzywdzony może żądać albo zmniejszenia swojego świadczenia, albo zwiększenia świadczenia wzajemnego, albo równoczesnego zmniejszenia własnego św-a i zwiększenia św-a wzajemnego. Pokrzywdzony może żądać unieważnienia umowy dopiero gdyby te modyfikacje były niemożliwe lub nadmiernie utrudnione. Wspomniane uprawnienia pokrzywdzony musi realizować w drodze sądowej. Uprawnienia te wygasają z upływem 2 lat od zawarcia umowy. Jest to termin zawity (prekluzyjny). KODEKS: Jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby 3 świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażący sposób wartość jej własnego świadczenia, druga strona może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia, a w wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, może ona żądać unieważnienia umowy.
Umowa przedwstępna (pactum de contrahendo)- w UP jedna lub 2 strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości oznaczonej umowy, którą ustawa określa mianem umowy przyrzeczonej. Przedwstępna powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej, np. jeśli umową przyrzeczoną (definitywną) ma być sprzedaż, należy w umowie przedwstępnej określić co najmniej rzecz i cenę albo wskazać podstawę do jej ustalenia. Zawarcie umowy przyrzeczonej jest świadczeniem. Z umowy przyrzeczenia wynika zobowiązanie zawarcia umowy przyrzeczonej. Wykluczona jest dopuszczalność zastrzeżenia warunku. Umowa przedwstępna może mieć charakter jednostronnie albo 2 zobowiązujący- zależnie od tego czy zobowiązanie do zawarcia umowy przyrzeczonej zaciąga tylko jedna czy obie strony. Jeżeli termin, w ciągu którego ma być zawarta umowa przyrzeczona, nie został oznaczony, powinna ona być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej, a jeśli obie str. są do tego uprawnione i każda wyznaczyła inny termin, to wiążący jest termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia. Umowę przedwstępną należy odróżnić od umowy definitywnej, także wtedy gdy ta ostatnia zawarta została pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Jeżeli strona zobowiązana do zwarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, która poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Strony mogą w umowie przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania. Strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej, jeśli umowa przedwstępna odpowiada wymaganiom od których zależy ważność umowy - a zwłaszcza wymaganiom co do formy. Roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają sięz upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym roszczenie stało się prawomocne. Od umowy przedwstępnej należy także odróżnić tzw. umowę ramową. Przystosowana jest ona do wielokrotnego (powtarzającego się) zawierania określonego rodzaju umów względem niej wykonawczych. W umowie ramowej zwykle ustala się sposób zawierania umów wykonawczych oraz pewne elementy ich treści, ale nie na tyle dookreślone, aby można było uznać, iż spełnia ona wymagania stawiane umowom przedwstępnym czy definitywnym. W przeciwieństwie do umowy przed-nej z umowy ramowej nie wynika zob-nie do zawarcia umowy wykonawczej.
Wzorce umów- pojawiają się pod różnymi nazwami, np. regulaminy, wzory umów, umowy typowe, taryfy, formularze umów itp. Ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzory umów, regulaminy wiążą drugą stronę, jeżeli zostały jej doręczone przy zawarciu umowy. Wzorzec przeznaczony jest do masowego stosowania przez stronę, która go `ustaliła'. Wzorce umów ustalane są przez przedsiębiorców, jednak ustawa bezpośrednio nie ogranicza kręgu podmiotów, które mogą wydawać wzorce umów. Treść wzorca musi być zrozumiałą dla typowego adresata, w przeciwnym razie nie wywoła on skutków prawnych (nie będzie wiążący dla drugiej strony umowy). Gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on wtedy, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. Nie dotyczy to jednak umów zawieranych z udziałem konsumentów, z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego. Jeżeli jedna ze stron posługuje się wzorcem umowy w postaci elektronicznej, powinna udostępnić go drugiej stronie przed zawarciem umowy w taki sposób, aby mogła ona wzorzec ten przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności.
Zobowiązania ciągłe- wzorzec wydany w czasie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym wiąże drugą stronę, jeżeli strona nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie i zostały zachowane wymagania (patrz wyżej-wzorce umów).
Niedozwolone postanowienia umowne- Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie (czyli te, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu) nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to jednak postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Istnieje klauzula generalna, która mówi, że udowodnienie, iż postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.
Kontrola incydentalna (kontrola treści konkretnego stosunku prawnego)- wykonują ją sądu, rozpatrując w procesie indywidualną sprawę w celu ustalenia wiążącej strony treści stosunku prawnego. Jest ona realizowana w ramach typowych kompetencji sądów i dlatego jej dopuszczalność nie wywołuje żadnych zastrzeżeń.
Katalog klauzul niedozwolonych- KC: w razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności:
1. wyłączają lub ograniczają odpowie-ść względem konsumenta za szkody na osobie
2. wyłączają lub istotnie ograniczają odpow-ść względem kons-ta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania.
3. wył-ją lub istotnie ogr-ją potrącenie wierzytelności kons-ta z wie-cią drugiej strony.
4. przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy.
5. zezwalają kontrahentowi konsumenta na przeniesienie praw i przekazanie obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta.
6. uzależniają zawarcie umowy od przyrzeczenia przez konsumenta zawierania w przyszłości dalszych umów podobnego rodzaju.
7. uzależniają zawarcie, treść lub wykonanie umowy od zawarcia innej umowy, nie mającej bezpośredniego związku z umową zawierającą oceniane postanowienie.
8. uzależniają speł-nie świad-nia od okol-ści zależnych tylko od woli kontr-ta kons-ta.
9. przyznają kontr-wi kons-ta uprawnienia do dokon-nia wiążącej interpretacji umowy.
10. uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie.
11.przyz-ją tylko kont-wi kons-ta upra-nie do stwierdzania zgod-ści świad-nia z umwą
12.wyłączają obowiązek zwrotu kons-wi uiszczonej zapłaty za świad-nie nie spełnione w całości lub części, jeżeli kons-t zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania.
13. przewidują utratę prawa żądania zwrotu świad-nia kons-ta spełnionego wcześniej niż świadczenie kont-ta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od umowy.
14. pozbawiają wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia.
15. zastrzegają dla kont-ta kons-ta uprawnienie wypowie-nia umowy zawartej na czas nieoznaczony, bez wskazania ważnych przyczyn o stosownego terminu wypowie-nia.
16. nakładają wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy.
17. nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego.
18. stanowią, ze umowa zawarta na czas oznaczony ulega przedłużeniu, o ile kons-nt, dla którego zastrzeżono rażąco krótki termin, nie złoży przeciwnego oświadczenia.
19. przewidują wyłącznie dla kontrahenta konsumenta 1stronne uprawnienie do zmiany, bez ważnych przyczyn, istotnych cech świadczenia.
20. przewidują uprawnienie kontr-ta kons-ta do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagr-nia po zawarciu umowy bez przyznania kons-wi prawa odstąpienia od umowy.
21. uzależniają odpowiedz-ść kontr-ta kons-ta od wykonania zobowiązań przez osoby, za pośrednictwem których pomocy wykonuje swoje zobowiązanie, albo uzależniają tę odpow-ść od spełnienia przez kons-ta nadmiernie uciążliwych formalności.
22. przewidują obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta mimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez jego kontrahenta.
23. wyłączają jurysdykcję sądów polskich lub poddają sprawę pod rozstrzygnięcie sądu polubownego polskiego lub zagranicznego albo innego organu, a także narzucają rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle ustawy nie jest miejscowo właściwy.
Odstąpienie od umowy- konsumentowi przysługuje prawo odstąpienia od umowy i to bez podania przyczyn. Jest to ograniczenie reguły pacta sunt servanda, jednak ważne jest w tym momencie to, by konsument mógł swoją decyzję dokładnie przemyśleć, a zwłaszcza nabyty przedmiot dokładnie zbadać i sprawdzić jego użyteczność. Zastosowanie tej normy nie może być uchylone odmiennymi postanowieniami umowy. Ustawowe prawo odstąpienia to prawo kształtujące, które konsument wykonue przez oświadczenie składane drugiej stronie (przedsiębiorcy). Liczy się nie chwila dojścia oświadczenia do adresata, lecz wysłanie go adresatowi. Oświadczenie to wymaga formy pisemnej zastrzeżonej dla celów dowodowych (ad probationem). Ustawa określa 10-dniowy termin do złożenia oświadczenia. Po jego upływie prawo do odstąpienia wygasa, chyba że strony ustaliły w umowie termin dłuższy. Jeśli jednak konsument nie został poinformowany na piśmie o prawie odstąpienia to bieg 10-dniowego terminu rozpoczyna się dopiero od uzyskania przez niego informacji o prawie odstąpienia. Prawo odstąpienia wygasa w każdym razie z upływem 3 miesięcy od wykonania umowy.
Umowy zawierane na odległość (między nieobecnymi)- to np. umowa zawierana dzięki reklamie prasowej z wydrukowanym formularzem zamówienia, katalog oraz elektroniczne formy przekazu w postaci poczty elektronicznej, telefonu, radia, telewizji, telefaksu itp. Obejmuje ona tylko takie sytuacje, gdy przedsiębiorca zorganizował swoją działalność przez wykorzystanie środków porozumiewania się na odległość, a nie sytuacje, gdy umowa zawierana jest z konsumentem przy zastosowaniu ww. środków technicznych, jednakże traktowanych jako jeden ze stosowanych sposobów zawarcia umowy (np. telefoniczna sprzedaż pizzy, książki w księgarni itp.). Zawarcie umowy może nastąpić wyłącznie za uprzednią zgodą konsumenta. Jeżeli przedsiębiorca wzmacnia swoją pozycję zawarcia umowy równoczesnym wykonaniem oferowanego świadczenia, nie zamówionego przez konsumenta (np. przesłanie oferowanej książki), to czyni to wyłącznie na własne ryzyko. Bierne zachowanie się konsumenta nie może być wówczas rozumiane jako złożenie oświadczenia woli o przyjęciu takiej oferty. Treść umowy ustalają strony w granicach określonych m.in. przepisami ustawy. Postanowienia umowy mogą być korzystniejsze od regulacji ustawowej, ale nie mniej korzystne. Istnieje zakaz nakładania na konsumenta obowiązku zapłaty ceny lub wynagrodzenia przed otrzymaniem świadczenia. Umowa powinna określać miejsce i sposób składania reklamacji i to nie powodując nadmiernych trudności lub kosztów po stronie konsumentów. Termin wykonania umowy strony ustalają swobodnie. Przedsiębiorcy służy prawo odstąpienia od umowy, jeżeli nie może on spełnić świadczenia z tego powodu, że przedmiot świadczenia nie jest dostępny.
Zapłata kartą płatniczą- jeśli konsument płaci kartą płatniczą (bankomatowi lub kredytową), która została niewłaściwie wykorzystana, konsument może żądać unieważnienia na koszt przedsiębiorcy i zapłaty ewentualnego odszkodowania. Odstąpienie od umowy jak wyżej (czarny paragraf).
UMOWY ODNOSZĄCE SIĘ DO OSÓB TRZECICH
Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej-Trójkąt! Ze względu na osobę trzecią przyjęto nazywać wierzyciela - zastrzegającym, a dłużnika - przyrzekającym. Pomiędzy wierzycielem (zastrzegającym) a dłużnikiem zachodzi stosunek pokrycia, a pomiędzy wierzycielem a osobą trzecią stosunek waluty. Między dłużnikiem (przyrzekającym)a osobą 3 zachodzi stosunek zapłaty (wykonania). Przykład: A jest winien C 1000zł. Następnie A sprzedaje B jakiś przedmiot za 1000zł i zastrzega w tej umowie, aby B zapłacił na rzecz C cenę sprzedanego przedmiotu. Jeżeli B wykona na rzecz C świadczenie, to spowoduje umorzenie własnego zobowiązania wobec A, ale i wygaśnięcie długu A wobec C.
Jeżeli zastrzeżono, że dłużnik wykona świadczenie do rąk osoby trzeciej, z tym jednak ograniczeniem, że osoba trzecia nie nabędzie własnego prawa do żądania przez dłużnika świadczenia, to taką umowę zwykło się określać nazwą niewłaściwej umowy na rzecz osoby trzeciej. Osoba trzecia uzyska w rezultacie tej umowy jedynie upoważnienie do odbioru świadczenia dłużnika, który, spełniając je do jej rąk, zwolni się z zobowiązania względem wierzyciela. Np. zastrzeżenie, że dłużnik powinien wpłacić należność na konto wierzyciela w określonym banku.
Umowa o świadczenie przez osobę trzecią- jeżeli jedna ze stron (przyrzekający, gwarant, dłużnik) przyrzeka drugiej stronie (beneficjentowi gwarancji), że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone świadczenie, ten, kto takie przyrzeczenie uczynił, odpowiedzialny jest za szkodę, którą druga strona ponosi przez to, że osoba trzecia odmawia zaciągnięcia zobowiązania albo nie spełnia świadczenia. Może jednak zwolnić się od obowiązku naprawienia szkody spełniając przyrzeczone świadczenie,chyba że sprzeciwia się to umowie lub właści-ści świad-nia.
Umowa o zwolnienie dłużnika przez osobę 3 od obowiązku świadczenia- jeżeli osoba trzecia zobowiązała się przez umowę z dłużnikiem zwolnić go od obowiązku świadczenia, jest ona odpowiedzialna względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia.
CZYNY NIEDOZWOLONE - DELIKTY
Odpowiedzialność za własne czyny-zgodnie z KC, kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Bierze się tu pod uwagę każdy zawiniony czyn, czy to z działania czy z zaniechania, a także czynności psychofizyczne i konwencjonalne. Osoba prawna jest obowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu. Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności. FP są pracownicy organów władzy, administracji lub gospodarki państwowej, osoby działające na zlecenie tych organów, osoby powołane z wyboru, sędziowie i prokuratorzy oraz żołnierze sił zbrojnych.
Wyłączenia bezprawności działania: 1. Obrona konieczna- polega na odparciu bezpośredniego i bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby. Źródłem zagrożenia jest działalność człowieka („zamach”), która niekoniecznie musi być zawiniona, lecz zawsze bezprawna! Bardzo ważny jest związek czasowy- bezpośredniość. (nie po zamachu albo przed spodziewanym zamachem).
2. Stan wyższej konieczności- znamionuje bezpośrednie zagrożenie dla dowolnego dobra jakiejkolwiek osoby. Jednakże źródłem tego zagrożenia nie jest zamach (bezprawne działanie człowieka), lecz jakaś rzecz lub zwierzę. Ustawa wskazuje, że kto zniszczył lub uszkodził cudzą rzecz albo zabił lub zranił cudze zwierzę w celu odwrócenia od siebie lub innych niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio od tej rzeczy lub zwierzęcia, ten nie jest odpowiedzialny za wynikłą stąd szkodę, jeżeli niebezpieczeństwa sam nie wywołał, a niebezpieczeństwu nie można było inaczej zapobiec zapobiec jeżeli ratowane dobro jest oczywiście ważniejsze niż dobro naruszone. Uchylenie się od odpowiedzialności- a) sama nie wywołała niebezpieczeństwa (np. drażnienie psa) b) niebezpieczeństwu nie można było inaczej zapobiec, c)ratowane dobro było oczywiście ważniejsze niż dobro zagrożone.
3. Dozwolona samopomoc- jest przewidziana w wyjątkowych przypadkach wyraźnie w ustawie wskazanych. Polega na tym, że posiadacz gruntu może zająć cudze zwierzę, które wyrządza szkodę na gruncie, jeżeli zajęcie jest potrzebne do zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody. Na zajętym zwierzęciu posiadacz gruntu uzyskuje ustawowe prawo zastawu dla zabezpieczenia należnego mu naprawienia szkody oraz kosztów żywienia i utrzymania. Może też polegać na tym, że posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania stosuje niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego. Działanie w tych granicach nie jest bezprawne, a jeżeli doprowadziło do wyrządzenia szkody, to sprawca nie jest za nią odpowiedzialny.
4. Zgoda poszkodowanego- np. zgoda na zabiegi lekarskie lub na udział w grach sportowych. Przesłanki udzielenia zgody i granice dopuszczalnej ingerencji ustalają bliżej reguły gier (np. boksu, zapasów itp.) czy też wykonywanie zawodu lekarskiego.
5. Wykonywanie własnych praw podmiotowych- wyłącza bezprawność tych działań i zwalnia odpowiedzialności za nie. Np.właś-el gruntu nie może powoływać się na szkodę wynikająca z faktu, że użytk-nik jego gruntu lub uprawniony z tytułu służ-ści gruntowej pozbawia go korzyści, jakie mógłby osiągnąć gospodarząc sam na gruncie.
Przy określaniu społecznych konsekwencji czynów niedozwolonych nie można poprzestać tylko na kodeksowej regulacji tej problematyki. Zamiast osoby bezpośrednio odpowiedzialnej ciężar odpowiedzialności odszkodowawczej przejmuje np. zakład ubezpieczeń, a za jego pośrednictwem rozkłada się on na liczne grupy osób ubezpieczających się od ryzyk tego rodzaju.
Wina- [weź pod uwagę niepoczytalność, wiek itd.] 1. umyślna- naganność stanu psychicznego sprawcy polega na tym, że chce on przez swoje bezprawne zachowanie (działanie lub zaniechanie) wyrządzić drugiemu szkodę lub co najmniej świadomie godzi się na to. 2. nieumyślna (niedbalstwo)- wiąże się z niedołożeniem wymaganej staranności. Wg obiektywnego miernika, należy zachować staranność wymaganą w stosunkach danego rodzaju. Należytą staranność w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności (np. wzorzec nauczyciela gimnastyki). Zarzut niedbalstwa będzie uzasadniony tylko wtedy, gdy dany sprawca szkody zachował się w sposób odbiegający od modelu wzorcowego, abstrakcyjnie ustalonego.
Do obu win: Podstawowym celem odpowiedzialności cywilnej jest rekompensata szkody poniesionej przez poszkodowanego, poszkodowanego nie oddziaływanie wychowawcze na sprawcę.
Współsprawstwo i współodpowiedzialność- 1. nakłanianie (podżeganie) i pomocnictwo- Jest to współsprawstwo. Zawsze występuje tu wina umyślna. Za szkodę odpowiedzialny jest nie tylko ten, kto ją bezpośrednio wyrządził, ale i ten, kto nakłonił inną osobę do wyrządzenia szkody albo był jej pomocny. Jako współsprawcy szkody wszyscy ponoszą wraz ze sprawcą bezpośrednim odpowiedzialność solidarną za wyrządzoną szkodę, chociażby nawet nie osiągnęli żadnej korzyści. Odpowiedz-ść ich ograniczona jest jednak tylko do tej szkody, do której powstania nakłaniali lub pomagali. Mogą też ponosić wyłączną odpowiedzialność, jeżeli sprawcy bezpośredniemu nie można przypisać winy (np. niedojrzałość psych-na, niepoczyt-ść). Ciężar dowodu w całości spoczywa na poszkodowanym.
Skorzystanie ze szkody- Za szkodę odpowiedzialny jest także, kto świadomie skorzystał z wyrządzonej szkody. Nie jest to jednak współsprawstwo, gdyż osoba, która świadomie skorzystała z wyrządzonej drugiemu szkody, pojawia się dopiero po wyrządzeniu szkody przez sprawcę. Odpowiada więc ona wyłącznie za czyn własny. Odpowiedzialność ta opiera się na winie umyślnej. Klasyczny przykład to paserstwo. Odnoszący korzyść odpowiada tylko w granicach następstw własnego czynu, a nie za całą szkodę wyrządzoną przez bezpośredniego sprawcę. W tych granicach jest to odpowiedzialność solidarna ze sprawcą bezpośrednim. Np. Jeśli A świadomie kupił 50kg węgla od złodzieja B, który ukradł 1000kg węgla, to A odpowiada z B solidarnie tylko za 50kg węgla. Ciężar dowodu w całości spoczywa na poszkodowanym.
Wina anonimowa (bezimienna)- pozwala przypisać winę osobie prawnej, jeżeli wykaże się, że szkoda została wyrządzona przez niezidentyfikowaną osobę fizyczną działającą w strukturze organizacyjnej danej osoby prawnej. Konstrukcja ta to twór judykatury (nie ma w KC). To np. przypadki zaniedbań personelu medycznego w określonym zakładzie służby zdrowia, uchybień organizacyjnych w prowadzeniu zajęć z wf w szkole, kradzieży przesyłek pocztowych itp.
Odpowiedzialność za cudze czyny- 1. Odpowiedzialność sprawującego nadzór- Kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkom nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru. Dotyczy to również osób wykonujących bez obowiązku ustawowego ani umownego stałą pieczę nad osobą, której z powodu wielu albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można. Jeżeli osoba zobowiązana do nadzoru jest zarazem funkcjonariuszem państwowym (np. nauczyciel) lub podwładnym jakiegoś zwierzchnika (który na własny rachunek powierzył wykonanie czynności danej osobie), odpowiedzialność za nią ponosi Skarb Państwa lub zwierzchnik, którym z reguły jest zatrudniający ją zakład pracy. Czyn podopiecznego sprawcy musi! być bezprawny, chociaż nie zawiniony. 2. Odpowiedzialność sprawcy- Poszkodowany NIE uzyska naprawienia szkody w przypadku gdy: - obalone zostanie domniemanie winy w nadzorze lub domniemanie związku przyczynowego; - jeżeli ściągnięcie odszkodowania od osoby odpowiedzialnej z tytułu winy w nadzorze jest niemożliwe lub bardzo utrudnione; - jeżeli brak jest osobo zobowiązanych do nadzoru (np. chory psychicznie nie ma opiekuna lub nie został umieszczony w odpowiednim zakładzie). W takich przypadkach przewidziana jest odpow-ść bezpo-go sprawcy (na zasadzie słuszności), któremu z powodu wieku, albo stanu psychicznego lub cielesnego nie można przypisać winy. Poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody od samego sprawcy, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszk-go i sprawcy, wynika, że wymagają tego zasady wsp społ-go. Czyn sprawcy musi mieć cechę bezprawności.
Odpowiedzialność osób powierzających wykonanie czynności innej osobie-
1. Odpowiedzialność samodzielnego wykonawcy- Jeśli ktoś powierzył wykonanie czynności drugiemu, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przez sprawcę przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, chyba że nie ponosi winy w wyborze albo że wykonanie czynności powierzył osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności. 2. Odpowiedzialność podwładnego- jeśli ktoś na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynności.
Odpowiedzialność organów władzy publicznej- Art. 77 Konstytucji RP wiąże odpowiedzialność organów władzy publicznej wyłącznie z jej działaniem. Działanie to ma mieć cechę niezgodnego z prawem. KC zastrzega, że państwowe osoby prawne odpowiadają tylko wtedy, gdy wyrządził szkodę funkcjonariusz przy wykonywaniu powierzonej mu czynności. Konieczne jest, by bezpośredni sprawca występował w roku wykonawcy organu władzy publicznej. Niezgodne z prawem działania mogą przybrać postać działań pozytywnych, ale i zaniechania. Działanie władzy publicznej polegające na wydawaniu (uchwalaniu) norm prawnych objęte jest odpowiedz-cią odszkodowawczą. Odpowiedzialność na zasadzie słuszności ponoszą Skarb Państwa, państwowe osoby prawne oraz jednostki samorządu terytorialnego. Ponoszą odpow-ść tylko wtedy, gdy wykonują funkcję organu władzy publicznej. Niekonieczne jest indywidualne wskazanie bezpośredniego sprawcy szkody (funkcjonariusza). Odpowiada bowiem bezpośrednio dana instytucja.