MODEL GOSPODARKI RYNKOWEJ:
a) podmioty:
- gospodarstwo domowe,
- przedsiębiorstwo,
b) rynki:
- zasobów,
- dóbr
c) strumienie:
- rzeczowe - sprzedaż, kupno zasobów lub dóbr,
- finansowe - wydatki, dochody związane z przepływem strumieni rzeczowych.
RYNEK: jest procesem, w którym uczestniczą suwerenne strony(negocjacyjny tryb poszukiwania konsensusu ”negocjowanie nogami”
POPYT - wola kupowania uzależniona od ceny.
- Prawo popytu - negatywna zależność między ceną i wolą kupowania.
PODAŻ - wola sprzedawania uzależniona od ceny.
- Prawo podaży - pozytywna zależność między ceną i wolą kupowania.
DETERMINANTY POPYTU I PODAŻY: cena i czynniki poza cenowe, ilościowe i jakościowe zmiany popytu i podaży, dynamika rynku.
RÓWNOWAGA RYNKOWA - określa ją taki poziom ceny (zwaną ceną równowagi lub ceną czyszczącą rynek), dla którego wielkość popytu zrównuje się z wielkością podaży.
NIERÓWNOWAGA RYNKOWA - określa ją każdy poziom ceny różny od ceny równowagi, dla której wielkość popytu jest różna od wielkości podaży.
MECHANIZM RYNKOWY - niewidzialna ręka rynku, siła, która kieruje rynek ku równowadze; reakcje kupujących i sprzedających, którzy nie godzą się z nierównowagą; w pewnych sytuacjach(charakterystyki popytu i podaży)rynek nie zmierza jednak ku równowadze, lecz staje się ”wybuchowy”
INTERWENCJA PAŃSTWA:
- pośrednia (nie zakłóca działania mechanizmu rynkowego, lecz koryguje przebieg popytu i/lub podaży, np. podatki pośrednie)
-bezpośrednia(zakłóca działanie mechanizmu rynkowego, gdyż uniemożliwia odpowiednie reakcje na stan nierównowagi, ceny urzędowe minimalne i maksymalne.
ELASTYCZNOŚĆ - wrażliwość wielkości zakupów, oferty na zmiany czynników wpływających na nabywców, sprzedawców. Czynniki te łączy mierzalność.
RODZAJE ELASTYCZNOŚCI: Elastyczność a rodzaj czynnika:
-elastyczność cenowa (cena danego produktu)
-elastyczność mieszana (cena innych produktów)
-elastyczność dochodowa (dochody kupujących)
ELASTYCZNOŚĆ CENOWA POPYTU: Gdy cena czekoladowych batoników rośnie o 10%,to reakcja kupujących nie musi być wprost proporcjonalna do zmieniającej się ceny.
Reakcja kupujących mniej niż proporcjonalna w stosunku do zmiany ceny (popyt jest względnie nieelastyczny wobec ceny).
Reakcja kupujących bardziej niż proporcjonalna w stosunku do zmiany ceny (popyt jest względnie elastyczny wobec ceny).
-Pomiar-wskaźnik Ep. Ep=procentowa (względna) zmiana wielkości popytu/procentowa (względna) zmiana ceny danego dobra.
Przyjmuje wartość od -∞ do 0.
ELASTYCZNOŚĆ MIESZANA POPYTU: Jej określenie ma sens w przypadku dóbr substytucyjnych i komplementarnych.
- Pomiar - wskaźnik Em. Em=procentowa (względna)zmiana wielkości popytu na produkt X/procentowa(względna)zmiana ceny dobra Y.
Przyjmuje wartość:
*dodatnie(dobra substytucyjne)
*ujemne(dobra komplementarne).
ELASTYCZNOŚĆ DOCHODOWA POPYTU:
- Pomiar-wskaźnik Edp. Edp=procentowa(względna)zmiana wielkości popytu/procentowa (względna) zmiana dochodu kupującego.
Przyjmuje wartości:
*dodatnie(dobra nadrzędna)
*ujemne(dobra podrzędne)
*>1(dobra wyższego rzędu)
*<1(dobra niższego rzędu)
ELASTYCZNOŚĆ CENOWA PODAŻY:
-Pomiar-wskaźnik EpS. EpS=procentowa (względna) zmiana wielkości podaży/procentowa (względna) zmiana ceny danego dobra.
Przyjmuje wartość od 0 do ∞.
DETERMINANTY ELASTYCZNOŚCI PODAŻY:
- rodzaj towaru (dzieła sztuki)
- horyzont czasowy (w bardzo krótkim okresie podaż jest sztywna, w długim jej elastyczność jest stosunkowo duża)
-struktura i poziom kosztów produkcji poszczególnych producentów.
ZASTOSOWANIE ELASTYCZNOŚCI:
- Em -umożliwia badanie zależności pomiędzy popytami na różne dobra, sprzedawca dowiaduje się z kim konkuruje, a kto jest jego sprzymierzeńcem; potwierdza się teza, że rynek to system naczyń połączonych.
- Epd -umożliwia prognozowanie przyszłego popytu w związku ze zmianami sytuacji gospodarczej(dochodowej),sprzedawca(producent)może bezpiecznie planować inwestycje; następuje weryfikacja znaczenia dobra dla kupującego(w tym stopnia luksusowości)
ZASTOSOWANIE CENOWEJ ELASTYCZNOŚCI POPYTU: wyjaśnia wpływ zmian cen na przychody przedsiębiorstwa; wyjaśnia duże wahania cen na niektórych rynkach i równie istotne wahania ilości transakcji na innych rynkach; umożliwia świadome niwelowanie równowagi rynkowej.
PODSTAWY TEORII KONSUMENTA: Na rynku zachowaniami producentów i konsumentów rządzi identyczny motyw: dążenie do maksymalizacji korzyści materialnych: w przypadku producentów - zysk; w przypadku konsumentów użyteczność.
-Teoria konsumenta - analizuje zachowanie się konsumenta dążącego do osiągnięcia maksimum korzyści z nabywanych dóbr; interpretuje decyzje konsumpcyjne gospodarstw domowych, kształtujących ich wydatki, jako uniwersalne reguły postępowania.
-Modele zachowań konsumenta: dochód, który może wydać konsument; ceny poszczególnych dóbr; gusty i preferencje pozwalające uszeregować różne kombinacje dóbr według stopnia satysfakcji dostarczanej konsumentowi; założenie, że konsument posiadając pełną i prawdziwą informację zachowuje się racjonalnie, dążąc do maksymalizacji użyteczności w ramach własnego budżetu.
-System perfekcji konsumenta opiera się na założeniach o:
*kompletności preferencji (konsument jest zdolny do określenia wszystkich kombinacji dóbr według tego, które preferuje, a które dają mu takie samo zadowolenie-są mu obojętne)
*przechodniości preferencji (np. jeśli woli A od B i B od C to woli również A od C)
*nienasyconości zadowolenia konsumenta (woli zawsze więcej niż mniej)
KRZYWA OBOJĘTNOŚCI KONSUMENTA: wykres wariantów wyboru produkcji różnych dóbr, które jednakowo będą zaspokajały potrzeby, a więc będą obojętne dla konsumenta; przedstawia wszystkie kombinacje konsumpcji dwóch dóbr, które są dla konsumenta obojętne. Każda z tych kombinacji daje konsumentowi takie samo zadowolenie. Dana krzywa obojętności charakteryzuje się stałym poziomem zadowolenia. Pokazują warianty rezygnacji z posiadania jednego dobra w pewnej skali po to ,aby wejść w posiadanie innego, zaspokajającego inne potrzeby. W tym wypadku ubytek dodatkowej ilości jednego dobra jest kompensowany pozyskaniem innych. Taka rezygnacja z jednego dobra na rzecz innego wyznacza wielkość kosztu alternatywnego.
Charakteryzują się tym, że: mają nachylenie negatywne, nie mogą się przecinać, są wypukłe w stosunku do początku układu współrzędnych, jest ich nieskończenie wiele.
OGRANICZENIA (WARUNKI) JAKIE SPOTYKA KONSUMENT NA RYNKU:
- cena dóbr (niezależna od konsumenta)
- rozporządzalny dochód (ograniczony w stosunku do potrzeb)
LINIA BUDŻETOWA: konsument musi w ramach określonego dochodu dokonać wyboru pomiędzy różnymi dobrami o zróżnicowanych cenach.
OPTIMUM KONSUMENTA: wyznacza punkt styczności lini budżetowej z krzywą obojętności znajdującą się nadlanej od początku układu współrzędnych. Konsument nie jest zainteresowany w zamianie osiągniętej kombinacji konsumowanych dóbr, najlepsze z możliwych połączenie pragnień i możliwości konsumenta.
ZMIANY CEN: dwa efekty:
-substytucyjny (zastępowanie dobra droższego tańszym)
-dochodowy (wzrost cen powoduje zmniejszenie się dochodu)
-realnego (można mniej kupić, przy nie zmienionym poziomie dochodów)
CELE PRZEDSIĘBIORSTWA:
- maksymalizacja zysku:
* zysk,
* zysk maksymalny,
* optymalny wynik finansowy(poszukiwanie większych przychodów; poszukiwanie najniższych kosztów; pomijamy aspekt konkurencji i cen, analizujemy jak nakłady zamieniane są w efekty)
- satysfakcjonujący zysk,
- długookresowe przetrwanie,
- efektywność,
- satysfakcjonowanie udziałowców,
- etyczne.
KRÓTKI I DŁUGI OKRES ANALIZY: producent w sposób ciągły dostosowuje nakłady czynników produkcji do mian rynkowych; dostosowania związane są z upływem czasu, ”kosztują” czas.
-Okres krótki: przedsiębiorstwo nie zdąży z pełnymi dostosowaniami, przynajmniej jeden z czynników produkcji będzie stały.
-Okres długi: przedsiębiorstwo ma czas na pełne dostosowania czynników produkcji.
KRÓTKOOKRESOWA ANALIZA PRODUKTYWNOŚCI:
- Narzędzia analizy:
* Funkcja produkcji-stosunek między różnego rodzaju nakładami ponoszonymi w określonym czasie a maksymalną ilością danego produktu, który można wytworzyć w tym cza(nakład),w warunkach określonej technologii i przy danym poziomie wiedzy; w krótkim okresie najczęściej czynnik kapitału traktowany jako stały.
*Produkt przeciętny pracy(PPL)-ilość produktów przypadających średnio na jednego zatrudnionego.
*Produkt marginalny pracy(PML)-przyrost produkcji z kolejnej jednostki czynnika pracy.
TRZY ETAPY PRODUKCJI: Pomiędzy produktem całkowitym, produktem przeciętnym i produktem marginalnym występują charakterystyczne zależności: PP rośnie dopóty, dopóki PM>PP, czyli PPmax, gdy PP=PM; PC rośnie dopóty, dopóki PM>0,czyli Pcmax, gdy PM=0.
- Etap I - zaczyna działać prawo malejącej PM;
- Etap II - najkorzystniejszy dla przedsiębiorstwa;
- Etap III -„przeludnienie”.
KOSZTY PRODUKCJI-OKRES KRÓTKI:
- Podstawowe rodzaje kosztów:
* KSC(koszty stałe całkowite; łączne wydatki firmy w określonym czasie na stałe czynniki produkcji; niezależne od wielkości produkcji, np. wydatki wynikające z umów, które nie mogą być w krótkim okresie renegocjowane)
* KZC(koszty zmienne całkowite(łączne wydatki firmy w określonym czasie na zmienne czynniki produkcji; rosną wraz ze wzrostem produkcji)
* KC=KSC+KZC.
- Koszty przeciętne: jednostkowe, koszty przypadające na jednostkę wytworzonego produktu, te koszty trzeba minimalizować.
* KSP - maleją stale wraz ze wzrostem produkcji, ale nigdy nie osiągają zera.
* KZP i KCP - początkowo maleją, ale po osiągnięciu pewnego poziomu produkcji zaczynają rosnąć.
- Koszt marginalny: KM, koszt wyprodukowania dodatkowej jednostki produktu; początkowo maleje, a następnie rośnie.
- Minimalizacja kosztów: Zależność pomiędzy Km a kosztami przeciętnymi. KM wskazuje minimalne poziomy zarówno KZP, jak i KCP.
KOSZTY PRODUKCJI-OKRES DŁUGI:
- Koszty zmienne: koszty w długim okresie są kosztami zmiennymi, ponieważ: mogą zmieniać się rozmiary przedsiębiorstwa; mogą być zmienione metody produkcji; mogą być zatrudnieni nowi pracownicy; mogą zostać wynegocjowane nowe umowy z dostawcami.
- Cel producenta: wybór najkorzystniejszego rozmiaru przedsiębiorstwa, a dokładnie planowanie powiększenia produkcji i zakładu z punktu widzenia minimalizacji kosztów.
- Długookresowa krzywa kosztów przeciętnych: składa się z najmniejszych kosztów przeciętnych dla coraz to większych rozmiarów produkcji; każdy punkt na tej krzywej oznacza najbardziej efektywne lub mniej kosztowne technologie produkcji dla poszczególnych wielkości tejże produkcji; punkty powyżej tej krzywej oraz na niej są dostępne dla przedsiębiorstwa przy danej technologii i cenach nakładu, punkty poniżej nie są osiągalne; krzywa długookresowa nie jest tyczna do każdej krzywej krótkookresowej w jej punkcie minimalnym(istnieje tylko jedna krzywa krótkookresowa, której minimum jest styczne do krzywej długookresowej-w punkcie tym również krzywa długookresowa osiąga swoje minimum).
* Minimum krzywej długookresowej=minimalna efektywna skala produkcji (MES).
* Łączny popyt na rynku/MES określa ilość przedsiębiorstw, które mogą działać na rynku minimalizując koszty w długim okresie (wyjaśnia różne stopnie konkurencyjności rynków)
- Korzyści i niekorzyści skali produkcji:Do momentu osiągnięcia minimum krzywa długookresowa maleje (korzyści skali=rosnące efekty skali). Po przekroczeniu minimum krzywa długookresowa rośnie (niekorzyści skali=malejące efekty skali). Dążenie przedsiębiorstwa do rozszerzenia skali produkcji dla zmniejszenia kosztu przeciętnego jest fundamentalną przesłanką globalizacji.
KONKURENCJA DOSKONAŁA:
- Rynki według kryterium konkurencyjności: Wszystkie rynki łączy ten sam mechanizm. Trudno natomiast znaleźć dwa identyczne rynki pod względem struktury i stopnia konkurencyjności. Teoria ekonomii wyróżnia w oparciu o kryterium konkurencyjności: konkurencję doskonałą, konkurencję monopolistyczną, oligopol, monopol pełny.
- Cechy rynku doskonale konkurencyjnego: Dla przedsiębiorcy silna konkurencja oznacza rywalizację, zarówno cenową, jak i poza cenową. Dla ekonomisty konkurencja doskonała oznacza: atomizację rynku, jednorodność produktu, brak barier wejścia i wyjścia z rynku, doskonałą informację.
- Charakterystyka popytu:
* Popyt z perspektywy całości rynku: standard, czyli negatywnie nachylona krzywa popytu(by sprzedawało się więcej, ceny muszą być obniżone).
*Popyt z perspektywy pojedynczego sprzedawcy: doskonale elastyczna krzywa popytu(po danej przez rynek cenie można sprzedać każdą ilość produktu).
- Charakterystyka podaży: Za mało danych, aby określić ile zechcą zaoferować sprzedawcy przy różnych cenach możliwych na rynku. Produkcja musi być dla przedsiębiorcy odpowiednio opłacalna=rentowna. Podaż przedsiębiorstwa wyznacza krzywa kosztu marginalnego powyżej minimum KZP.
- Optimum przedsiębiorstwa: Umożliwia osiągnięcie najlepszego w danych warunkach wyniku finansowego(maksymalnego zysku lub minimalnej straty).
* Warunek optymalizacji P=PM=KM ,KM rosnące.
- Graniczne punkty rentowności:
* Punkt niwelacji: P=PM=KM=KCPmin.
* Punkt zamknięcia (w krótkim okresie wstrzymania produkcji) P=PM=KM=KZPmin.
MONOPOL PEŁNY:
- Cechy rynku zmonopolizowanego:
* Dla przeciętnego Kowalskiego monopol, na którym jako nabywca jest pozbawiony konkurencji z prawdziwego zdarzenia.
* Dla ekonomisty monopol pełny oznacza: brak dostępności tzw. bliskich substytutów, bariery wejścia nie do pokonania przez potencjalnych konsumentów, doskonałą informację.
-Charakterystyka popytu i przychodu marginalnego: popyt z perspektywy całości rynku=popyt z perspektywy monopolisty. Popyt ilustruje standardową krzywą, czyli negatywnie nachylona(by sprzedawało się więcej, ceny muszą być obniżone). Popyt z perspektywy monopolisty#Przychód marginalny.
- Optimum przedsiębiorstwa: Warunek optymalizacji PM=KM, Km rosnące lub Km malejące ale wolniej niż PM.
- Wyznaczanie ceny monopolowej i dyskryminacja: Określenie ceny przez monopolistę(rola ceno dawcy):
* W przypadku braku segmentacji rynku-optymalna wielkość produkcji jest sprzedawana po maksymalnie wysokiej cenie, przy czym jedynym ograniczeniem jest popyt;
* W przypadku segmentacji rynku w oparciu o stopień elastyczności cenowej popytu-dyskryminacja cenowa-optymalna wielkość produkcji jest sprzedawana po maksymalnie wysokiej cenie wyznaczonej odrębnie w stosunku do poszczególnych segmentów.
- Brak podaży - ze względy na sposób wyznaczania ceny przez monopolistę nie istnieje funkcja podaży.
- Graniczne punkty rentowności: Analogiczne do konkurencji. Monopolista nie jest skazany na sukces. Może również zbankrutować.