Współczesne teorie finansów publicznych

Neokeynesowskie teorie finansów publicznych

• Uznanie możliwości zróżnicowania finansowania wydatków budżetowych, pożądane jest zrównoważenie budżetu w okresie jednego cyklu koniunkturalnego.

• Zaciąganie długu publicznego w latach depresji na finansowanie niezbędnych wydatków gospodarki narodowej jest korzystne, gdyż zmniejsza depresję i przyspiesza ożywienie gospodarcze - A.H. Hansen.

• Uznanie za uzasadnione stosowanie aktywne wszelkich środków polityki finansowej dla osiągnięcia celów strategicznych (ożywienie gospodarki, ograniczenie bezrobocia, inflacji) - teoria finansów funkcjonalnych.

• Podstawowym kryterium wydatków publicznych powinna być maksymalizacja społecznej użyteczności lub ogólnego dobrobytu - przez finanse publiczne rząd może zwiększyć użyteczność środków publicznych (korzyści z wydatków publicznych przekraczają negatywne skutki podatków) - koncepcje organiczne wydatków publicznych.

• System finansowy państwa może pogłębiać nierównomierny podział dochodów, być neutralny lub być systemem redystrybucyjnym - w miarę rozwoju społecznego rozwija się opiekuńcza rola państwa, a systemy stają się coraz bardziej redystrybucyjne.

• Nie można utożsamiać zasad gospodarki prywatnej i gospodarki publicznej. Celem gospodarki prywatnej jest osiągnięcie maksymalnego zysku. Celem państwa jest zapewnienie możliwości rozwoju gospodarczego i społecznego, sprawiedliwego podziału wytworzonych dóbr, zwiększenie stopnia zaspokajania potrzeb obywateli itp.

Neoliberalne teorie finansów publicznych

• Uznanie konieczności likwidacji deficytu budżetowego i bieżącego równoważenia budżetu.

• Ograniczenie redystrybucji dochodów przez system finansów publicznych, gdyż zmniejsza to ogólną efektywność wykorzystania zasobów.

• Powrót do koncepcji jak najmniejszego budżetu państwa, droga cięć jego wydatków gospodarczych i socjalnych.

• Docelowe (po zrównoważeniu budżetu) ograniczenie obciążeń podatkowych.

• System podatkowy ma być neutralny względem gospodarki i nie może zmieniać proporcji dochodów.

• Celem strategicznym jest ograniczenie długu publicznego, a przedstawione działania mają umożliwić jego osiągnięcia.

Funkcje finansów publicznych

Funkcje finansów publicznych wynikają z funkcji państwa i zależą od przyjętej doktryny politycznej. Równocześnie finanse publiczne umożliwiają dokonywanie korekt nieprawidłowych proporcji wynikających z niedoskonałości rynku. Do podstawowych funkcji finansów publicznych należy zaliczyć:

• funkcję rozdzielczą (redystrybucyjną) - polega na określeniu zasad gromadzenia środków na zaspokojenie potrzeb społecznych, gdyż rynek nie zapewnia „sprawiedliwego” podziału i nie gwarantuje sprawnego funkcjonowania systemu społecznego (sfery ubóstwa, zróżnicowanie regionalne czy branżowe, zapewnienie minimum egzystencji),

• funkcję alokacyjną - polega na tym, że finanse publiczne są wykorzystywane przy podejmowaniu decyzji odnośnie ustalania proporcji i realizacji zadań publicznych oraz zadań społecznych, co do których rynkowa alokacja środków nie jest wystarczająca,

• funkcję stabilizacyjną - polega na stabilizowaniu rozwoju gospodarki rynkowej, która podlega naturalnym wahaniom postrzeganym jako szkodliwe, można to robić instrumentami polityki fiskalnej (przy pomocy sterowania finansami publicznymi) i monetarnej (wykorzystując sterowanie rynkiem pieniądza);

Pomiędzy funkcjami finansów publicznych mogą istnieć sprzeczności. Rolą rządu jest ich łagodzenie i eksponowanie tych funkcji i instrumentów, które w danych warunkach najskuteczniej realizują przyjęte za priorytetowe cele polityki ekonomicznej państwa.

Struktury finansów publicznych

Finanse publiczne tworzą system umożliwiający gromadzenie i rozdyspo-nowywanie pieniężnych środków publicznych.

podmiotowe	prawne (ustawy)	instytucjonalne	instrumentalne	techniczne
władze ustawodawcze różnych szczebli, władze wykonawcze różnych szczebli, aparat finansowy (skarbowy), podmioty finansowane z funduszy publicznych.	konstytucja jako ustawa zasadnicza, prawo budżetowe, ustawy i uchwały budżetowe, podatkowe, o pozabudżetowych funduszach publicznych, o finansach samorządowych, regulujące działalność Ministra Finansów oraz działalność aparatu podatkowego, karno-skarbowa, o zobowiązaniach podatkowych.	budżet państwa, budżety samorządowe, fundusze ubezpieczeń społecznych, pozostałe fundusze publiczne, fundacje publiczne.	podatki centralne, podatki lokalne, opłaty niepodatkowe, cła, dochody z majątku publicznego, składki na ubezpieczenia społeczne, subwencje, dotacje, kredyty państwowe, pożyczki publiczne.	klasyfikacja budżetowa, procedura budżetowa, postępowanie podatkowe, metody i procedury planowania dochodów i wydatków.

System finansów publicznych

System finansów publicznych w przekroju instytucjonalnym pokazuje poziomy gromadzenia i rozdysponowywania pieniężnych środków publicznych. Bazują one na obowiązku podatkowym oraz częściowo na dobrowolnych wpłatach, a wynikają z konieczności spełnienia tych funkcji państwa, jakie wynikają z realizowanych założeń polityki ekonomicznej.

Budżet państwa	Budżety samorządowe	Fundusze ubezpieczeń społecznych	Pozostałe fundusze publiczne	Fundacje publiczne
Scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych związanych z realizacją funkcji państwa, ma charakter planu finansowego państwa.	Fundusze publiczne uzyskiwane jako efekt transferów środków finansowych z regionu i do regionu, pozostające w gestii władz regionalnych i pozwalające na realizację specyficznych celów uznanych przez władze lokalne.	Fundusze wynikające z uznania obowiązków państwa wobec społeczeństwa, wynikają z przezorności grupowej, najczęściej obejmują: ubezpieczenia emerytalno-rentowe, zdrowotne i ubezpieczenia na wypadek bezrobocia.	Fundusze celowe ogólnego przeznaczenia istniejące jako alternatywa systemu budżetu państwa, powoływane dla osiągnięcia określonego celu, wyróżniamy fundusze: państwowe, samorządowe oraz ponadnarodowe,	Fundusze celowe oparte na dobrowolnych wpłatach ludności i podmiotów gospodarczych dla osiągnięcia określonych celów.

Dochody publiczne

Konieczność zapewnienia dochodów publicznych wynika z konieczności zapewnienia środków na finansowanie dóbr społecznych i celów polityki gospodarczej państwa. Dochody publiczne dzielimy na: bezzwrotne (podatki, dochody publiczne, inne) oraz zwrotne (kredyty i pożyczki publiczne, deficyt budżetowy i dług publiczny i inne).

Dochody publiczne
bezzwrotne			zwrotne
podatki	dochody	inne	kredyty	pożyczki	inne
Pieniężne, przymusowe, ogólne, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa lub władz lokalnych; podstawowe narzędzie przejmowania dochodów przez państwo; zaliczyć do tego typu świadczeń można: podatki, opłaty i cła.	dochody publiczne z majątku i praw majątkowych wynikają z zaangażowania majątku państwa i majątku komunalnego w procesy gospodarcze.	Inne dochody publiczne obejmują: opłaty (np. za świadczenie usług jednostek sektora publicznego), składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, składki na różne fundusze publiczne (celowe).	kredyty z banku centralnego i banków komercyjnych zaciągane na pokrycie bieżących potrzeb niemożliwych do sfinansowania z dochodów bezzwrotnych; są przyczyna powstawania długu publicznego.	pożyczki od rządów obcych i z banków zagranicznych zaciągane na pokrycie bieżących potrzeb niemożliwych do sfinansowania z dochodów bezzwrotnych; są przyczyną powstawania zadłużenia zagranicznego.	dochody stanowiące podstawę lub istotny składnik finansowania zaspokajania potrzeb społecznych uznanych za niezbędne z punktu widzenia polityki ekonomicznej; obejmują: część opłat, składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, składki na różne fundusze publiczne.

System podatkowy

Do podstawowych kryteriów klasyfikacyjnych podatków zaliczamy: kryterium przedmiotowe, kryterium związku pomiędzy podatkiem a podatnikiem, kryterium terytorialne i kryterium źródeł pochodzenia.

Kryteria podziału podatków
przedmiotowe	strukturalne	terytorialne	źródła pochodzenia
Struktura przedmiotowa określa podstawy naliczania podatków: podatki majątkowe i od praw majątkowych; podstawą podatku jest posiadany majątek, zasadą powinno być nienaruszalność ekonomicznej podstawy podatku, podatki od przychodów; podstawą podatku jest zakładany przychód, państwo może realizować premię inflacyjną, podatki od dochodów; podstawą podatku jest dochód, mogą prowadzić do zawyżania kosztów, podatki od wydatków; typowe podatki od konsumpcji, mogą być stosowane wybiórczo.	Z punktu widzenia związku między ciężarem podatkowym a ponoszącym go podatnikiem wyróżniamy: podatki bezpośrednie, w których istnieje bezpośrednia zależność pomiędzy podatnikiem a płaconym podatkiem, podatki pośrednie, w których brak bezpośredniego związku pomiędzy podatnikiem a podatkiem, możliwe jest „przerzucanie” ciężaru na inne podmioty i deformacja zakładanej struktury obciążeń społeczeństwa.	Struktura terytorialna jest podstawa podziału podatków na: podatki nakładane przez państwo (podstawowa część podatków, ujednolicana w ramach danego kraju), podatki nakładane przez władze samorządowe (regionalne i lokalne), mogą być dodatkowym składnikiem dochodów władz samorządowych.	Struktura sektorowa, wykorzystywana najczęściej do analiz systemu podatkowego, wyróżnia sektory: przedsiębiorstw niefinansowych, instytucji finansowych, gospodarstw domowych, zagraniczny.

System podatkowy

System podatkowy obejmuje podział podatków według ich rodzajów oraz zasady podatkowe. Powinien on być tak skonstruowany, aby dawał swobodę działalności i rozwoju gospodarczego oraz zapewniał skuteczność gromadzenia funduszy publicznych oraz względną taniość funkcjonowania.

Zasady podatkowe

wg Adama Smitha

równość

pewność

dogodność

taniość

ciężary podatkowe powinny być rozłożone równomiernie na wszystkich podatników

podatki powinny być niezawodnym źródłem dochodów państwa

pobór podatku winien uwzględniać sytuację podatnika

koszt poboru podatków nie powinien istotnie uszczuplać dochodów państwa

wg Adolfa Wagnera

fiskalne

ekonomiczne

sprawiedliwości

techniczne

wydajność

stałość

elastyczność

nienaruszalność majątku podatnika

powszechność

zdolność dochodowa

równość

pewność

taniość

dogodność

System podatkowy powinien gwarantować niezbędne środki na wydatki publiczne, reagując na sytuację gospodarki i podatnika przy braku konieczności jego częstych korekt i zmian.

Majątek podatnika nie może być naruszony przez realizację obcią-żeń podatkowych (z bieżących dochodów)

Ciężary podatkowe powinny mieć charakter powszechny, być równomiernie rozłożone pomiędzy podatników, jednak z uwzględnieniem korekt proporcji pierwotnego podziału dochodów.

Podatki powinny być niezawodnym źródłem dochodów państwa, przy czym system poboru powinien uwzględniać sytuację podatnika, a koszt poboru nie powinien istotnie uszczuplać dochodów państwa.

System podatkowy

System podatkowy wpływa na alokację zasobów w gospodarce rynkowej. Rząd, ustalając zasady ustalania i poboru podatków, może korygować rynkową alokację zasobów np. dla realizacji celów społecznych. Wykorzystywać przy tym może różne instrumenty.

Technika podatkowa
Podmiot opodatkowania	Przedmiot podatku	Podstawa opodatkowania	Stawka podatkowa	Skala podatkowa	Zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe
Każda osoba w systemie podatkowym: czynny (państwo, władza samorządowa) lub bierny (osoby prawne i fizyczne)	Rzecz lub zdarzenie wywołujące powstanie obowiązku podatkowego	Wartościowo (lub w jednostkach fizycznych) określony przedmiot opodatkowania	Relacja kwoty podatku do podstawy opodatkowania: kwotowa (określa wielkość podatku), procentowa (określa jaka część podstawy opodatkowania stanowi zobowiązanie podatkowe): wyróżniamy stawki proporcjonalne, progresywne, regresywne i degresywne	Określenie, jaką stawkę podatkową należy stosować do podstawy opodatkowania	Zwolnienie podatkowe polega na wyłączeniu pewnej grupy podatników (podmiotowe) lub część przedmiotu opodatkowania (przedmiotowe) z obowiązku zapłacenia podatku; ulgi podatkowe to częściowe ograniczenie ciężaru podatko-wego wszystkich podmiotów spełniających określony warunek (systemowe) lub indywidualnie decyzją organu administracji skarbowej (zindywidualizowane); zwyżki występują, gdy dany podmiot płaci podatek wyższy niż wynika to z przyjętych zasad i mają charakter represyjny

Dziękuję za uwagę

---