ELIOT L.: „Co tam się dzieje?..”; ćw. 2
ROZ. VII: Świat pierwszych zapachów.

Zapach jest istotnym składnikiem apetytu (wybieranie pokarmu, unikanie niebezpieczeństw- zepsutych potraw) oraz odgrywa istotną rolę w naszych stosunkach z innymi ludźmi (rozpoznawanie krewnych, pociąg seksualny, nawiązywanie ścisłych więzi matki z dzieckiem).

Smak i węch- zmysły „chemiczne”:
- oba te rodzaje wrażeń zaczynają się od poburzenia nerwów będącego reakcją na specyficzne molekuły docierające z otoczenia
-filogenetycznie oba zmysły są pierwotne
-u ssaków powonienie jest zmysłem wyjątkowym, bo informacje przekazywane są bezpośrednio z nosa do kory (pominięcie niższych ośrodków mózgu)
-mimo iż w naszym życiu powonienie jest jednym z mniej ważnych zmysłów polegamy na nim tuż po urodzeniu bardziej niż w jakimkolwiek okresie życia

Jak działa zapach?
Zmysł powonienia działa od razu- przykład:
odrobina siary (subst. pojawiająca się przed mlekiem) dostaje się do nosa, rozpuszcza się w warstwie śluzu, która wyścieła jamę nosową

rzęski włoskopodobne nabłonkowych komórek węchowych zawarte w śluzie chwytają molekuły siary, wiążąc je do specjalnych receptorów białkowych

receptory białkowe zamieniają niesione niesione przez rzęski informacje na impulsy elektryczne, czyli potencjały czynnościowe

każda komórka węchowa reaguje na jeden, najwyżej kilka związków chemicznych, a siła zapachu zależy od liczby generowanych przezeń potencjałów czynnościowych;
pobudzone komórki węchowe przesyłają potencjały czynnościowe wzdłuż krótkich aksonów, które przechodzą przez otworki w czaszce i tworzą synapsy w OPUSZCZE WĘCHOWEJ, pierwszej stacji przesyłowej bodźców węchowych w mózgu

OPUSZKA WĘCHOWA to wydłużona struktura (osobna dla każdego nozdrza), która leży pod płatem czołowym kory, tuż nad jamą nosową; zawiera małą sieć neuronów, które scalają informacje docierające z wszystkich receptorowych komórek nabłonkowych

KOMÓRKI MITRALNE znajdujące się w opuszce wysyłają swoje długie aksony wzdłuż podstawy płata czołowego, w wiązce włókien zwanej PASMEM WĘCHOWYM, do kilku różnych obszarów pierwotnej kory węchowej zlokalizowanej w brzusznej części płata skroniowego

jednym z punktów docelowych wypustek neuronów opuszki węchowej są struktury układu limbicznego (kieruje emocjami, popędami i pamięci)

WĘCHOMÓZGOWIE: kora węchowa i limbiczna scalona w jeden układ; ma to miejsce u gryzoni; ma on prostszą budowę i mniej warstw neuronów niż młodsze, sześciowarstwowe obszary kory (tzw. kora nowa), które biorą udział w odbiorze innych bodźców zmysłowych i w wyższych strukturach poznawczych; węchomózgowie u innych zwierząt zajmuje większą część mózgu niż u człowieka, dlatego u nas zmysł ten jest tak słabo rozwinięty

informacje węchowe docierają w różnych celach do różnych obszarów węchomózgowia, np.:
1. aksony komórek mitralnych dochodzą między innymi do obszaru limbicznego noszącego nazwę KORY ŚRÓDWĘCHOWEJ, odpowiedzialnego za zapamiętywanie zapachów i związane z nimi skojarzenia
2. Ciało migdałowate wykorzystuje bezpośrednio przekazywane informacje zapachowe dla kierowania zachowaniem
pokarmowym zwierząt oraz pewnymi aspektami ich zachowań społecznych i rozrodczych

z pierwotnej kory węchowej informacje zapachowe przesyłane są do ośrodków w pniu mózgu, które kontrolują
niektóre reakcje ruchowe (wydzielanie śliny, obracanie głową, kurczenie i rozluźnianie mięśni twarzy oraz ssanie)

informacje docierają do wyższych (nowszych) obszarów kory

KORA ORBITOFRONTALNA: neurony kory pierwotnej przesyłają tu projekcie zarówno bezpośrednio, jak i przez wzgórze; znajduje się na dolnej powierzchni płata czołowego, blisko opuszki węchowej, gdzie odbywa się świadome odbieranie wrażeń węchowych i rozróżnianie zapachów; obszar ten może być odpowiedzialny również za integrację wrażeń węchowych i smakowych

Tak zbudowany jest prawidłowy układ powonienia. Plus:
WSPÓLNY ZMYSŁ CHEMICZNY- dodatkowe narzędzie do wykrywania związków chemicznych w naszym otoczeniu; początek dają mu wolne zakończenia nerwowe znajdujące się we wszystkich powierzchniowych błonach śluzowych ciała (w tym: w ustach, nosie, oczach, narządach płciowych). Dostarcza mniej konkretnych informacji zapachowych: ukł. Nerwowy „wie”, że organizm natknął się na jakiś szkodliwy związek, ale nie potrafi precyzyjnie określić jaki to związek. Odgrywa jednak ważną rolę w zdolności wykrywania przez płód i małe DZ woni, zwłaszcza niebezpiecznych.

Rozwój układu węchowego:
*5tyg. po zapłodnieniu ukazuje się w zaczątku twarzy dołek nosowy, który stopniowo pogłębia się i dzieli
* 7tyg po zapłodnieniu są już prawdziwe nozdrza; formują się węchowe komórki nabłonkowe zajmujące miejsce wzdłuż przegrody nosa; te komórki o owalnym kształcie wypuszczają grube dendryty w dół, ku podstawie nabłonka, gdzie kończą się one pęczkiem rzęsek, które będą wiązać cząsteczki zapachowe, a potem na ich górnych drogach wyrastają drugie, cienkie aksony, które przebijają się przez ściankę jamy nosowej i- utworzywszy nerw węchowy- biegną bezpośrednio do mózgu
*11tyg po zapłodnieniu: komórki węchowe są już licznie i pozornie zupełnie dojrzałe, ale funkcjonować zaczynają dopiero po zakończeniu procesu ich rozwoju biochemicznego (Kika miesięcy później)
KOMÓRKI WĘCHOWE TWORZONE SĄ PRZEZ CAŁE ŻYCIE CZŁOWIEKA! (unikat!) co 60dni komórki węchowe nabłonka umierają i są zastępowane przez nowe, które przechodzą ten sam cykl rozwojowy; ich powstawanie jest zależne od obecności zdrowych komórek prekursorowych (wymierają one wraz z upływem lat wskutek infekcji, palenia, zanieczyszczeń środowiska u dorosłych węchowe komórki nerwowe są w znacznej części zdegenerowane stępienie zmysłu powonienia z wiekiem)
*8tyg: rozwój neuronów w opuszce węchowej (aksony komórek węchowych dotarły już do mózgu)
*Od 10tyg zaczynają się tworzyć komórki mitralne
*Po 13tyg opuszka węchowa zostaje odgrodzona od jamy nosowej przez płytkę kostną (tzw. blaszka sitowa) z wieloma otworami, przez które przechodzą nerwy węchowe
Opuszka węchowa wydaje się być w pełni wykształcona w połowie ciąży, ale funkcjonuje dopiero w III. trymestrze.

Mało wiadomo o rozwoju kory pierwotnej, ale z racji tego, że leży w filogenetycznie starszym obszarze mózgu, podejrzewa się, że dojrzewa przed młodszymi obszarami kory, które kontrolują takie zmysły jak wzrok, słuch, dotyk.
Główne drogi węchowe są dobrze zmielinizowane już przed urodzeniem się dziecka.

NARZĄD PRZYLEMIESZOWY: rozwija się u zarodka przez krótki czas (między 7 a 25tyg ciąży); u niektórych zwierząt służy do wykrywania feromonów, które pełnią rolę sygnałów społecznych i seksualnych; później narząd ten ulega uwstecznieniu i zanika prawie całkowicie (pozostaje fragment chrząstki w przegrodzie nosowej)

PLASTYCZNOŚĆ KSZTAŁTUJĄCEGO SIĘ UKŁADU POWONIENIA: mimo iż układ powonienia kształtuje się wcześnie, na jego rozwój ma wpływ doświadczenie; zatkanie jednego nozdrza szczurom zaraz po urodzeniu powoduje karłowacenie jednej opuszki (ale i odwrotnie: wzbogacone środowisko w opuszkach węchowych tworzy się 20% więcej komórek mitralnych); u ludzi ukł. Węchowy osiąga przed urodzeniem znacznie dojrzalszy stan niż u szczurów; jeśli doświadczenia ma taki sam wpływ na ludzki zmysł powonienia to okres wrażliwości zaczyna się u człowieka długo przed narodzinami, wraz z pojawieniem się funkcji węchowych

Zmysł węchu w okresie płodowym:
Zdolność odbierania bodźców zapachowych pojawia się około 28tyg ciąży. (dlaczego wcześniej nie mimo tego, że komórki węchowe są już rozwinięte? Bo: 1. Nie są wyspecjalizowane biochemicznie; 2. Między 2 a 6 m ciąży jamę nosową wypełnia czop tkanki, który nie dopuszcza związków chemicznych do znajdujących się wewnątrz receptorów)
Zdolności węchowe szybko się zwiększają w III. Trymestrze, a doznania węchowe płodu są zdumiewająco bogate. Płyn owodniowy nie przeszkadza w odbiorze bodźców zapachowych (środowisko wodne może wręcz nasilać przenikanie niektórych cząsteczek do receptorów)

WPŁYW WRAŻEŃ WĘCHOWYCH NA PŁÓD:
Badania na szczurach: płód szczurzy wydaje się wyraźnie pobudzony, kiedy do płynu owodniowego wstrzyknie się substancję aromatyczną (sok cytrynowy, wyciąg z mięty)- porusza się więcej niż płód, któremu wstrzyknięto roztwór soli; szczury są zdolne do uczenia się i zapamiętywania zapachów w swoim owodniowym środowisku ; zapach wód płodowych ma decydujące znaczenie dla rozpoczęcia pierwszego karmienia; później szczury kierują się wonią własnej śliny pozostawionej na sutkach matki ;
wrażenia węchowe doznane w łonie matki skłaniają szczura do trzymania się blisko niej po urodzeniu

U ludzi powonienie nie odgrywa prawdopodobnie aż takiej wielkiej roli, bo noworodek nie umrze z głodu jeśli nie potrafi rozpoznawać zapachów. Możliwe jednak, że zapachy z okresu płodowego pozwalają DZ rozpoznać matkę po urodzeniu nie powinniśmy więc śpieszyć się z obmywaniem płodu po urodzeniu! Na szczęście DZ potrafi wychwytywać też inne znane zapachy: mleko matki i wydzieliny jej ciała zawierają część tych samych składników zapachowych co ich płyn owodniowy, ponieważ specyficzną woń nadają im te same czynniki pokarmowe, środowiskowe i genetyczne.

Uważa się, że każdy człowiek ma swoją indywidualną sygnaturę zapachową, będącą skutkiem specyficznej kombinacji genów. Podczas ciąży charakterystyczny osobisty zapach kobiety miesza się z wonią płodu (inne wyposażenie genetyczne), tworząc zupełnie nowy zapach większość matek potrafi rozpoznać swoje DZ po powonieniu

CO NOWORODKI CZUJĄ WĘCHEM?
Noworodki reagują na zapach wierzganiem, odruchem ssania, płaczem czy zmianą rytmu serca. Niektórzy badacze twierdzą, że również mimiką.
Eksperymenty wykazały, że noworodki są w stanie odróżnić prawie tyle samo zapachów, ile osoby dorosłe. Potrafią również wykrywać różne stężenia jednego zapachu i lokalizować wonie w przestrzeni.
Wrażliwość węchowa może się stale zwiększać w pierwszych kilku dniach życia (podobnie jak na ból). Wydaje się, że ostrość węchu stale wzrasta, ale! Może to byś skutek stopniowego usuwania z organizmu środków znieczulających podawanych matkom podczas porodu.
Doznania węchowe noworodka w niczym nie przypominają świadomego postrzegania woni przez dorosłego: reakcje są czysto odruchowe, ponieważ wiele z nich (zmiana rytmu oddychania, serca) pojawiają się bez względu na to, czy DZ śpi czy czuwa impulsy węchowe docierają do pnia mózgu i wywołują reakcje bezwarunkowe, ale nie dochodzą do wyższych ośrodków węchowych w niedojrzałych jeszcze płatach czołowych

ZAPACH MATCZYNEJ PIERSI: niemal niesamowita zdolność rozpoznawania zapachu piersi własnej matki, lepsza niż u jakiejkolwiek osoby dorosłej; woń wytwarzającej mleko kobiecej piersi jest niezwykle pociągająca dla noworodka; DZ wolą ssać nieumytą niż umytą pierś matki; czynniki przyciągające to prawdopodobnie specyficzne substancje zapachowe zawarte w mleku (albo w siarze) oraz wydzielina gruczołów okołosutkowych, która natłuszcza sutki.
Wczesne rozpoznawanie woni rodziców zależy od częstotliwości i rodzaju kontaktów fizycznych między nimi i DZ. Noworodki karmione butelką po 2tyg nie rozpoznają zapachu matki, a karmione piersią- ojca. Przyjemne skojarzenie mleka z zapachem rodzica wzmaga kontakt między skórą rodzica a nosem DZ. Rodzice w pierwszym okresie życia powinni zrezygnować z kosmetyków, aby nie zabijać swojego naturalnego zapachu (bo: DZ może kojarzyć mleko również ze sztucznym zapachem).
Zapach matki wydaje się działać na DZ kojąco (DZ zwalnia często swoje chaotyczne ruchy w obecności zapachu M).

ZMYSŁ WĘCHU A PŁEĆ:
TYLKO DZIEWCZYNKI REAGUJĄ NA ZAPACH PIERSI KARMIĄCEJ MATKI! U chłopców nie stwierdzono takiej reakcji. Kobiety bez względu na wiek są bardziej wrażliwe na zapachy niż mężczyźni.
Dlaczego?
Odpowiedzialne za to są prawdopodobnie hormony. Wiadomo, że testosteron zmniejsza, a estrogen zwiększa wrażliwość węchu. Kobiety są najwrażliwsze w okresie największego stężenia hormonów, a więc w okresie ciąży i miesiączki. Ponadto: zróżnicowanie wielkości struktur węchowych i samców i samic u szczurów, u ludzi prawdopodobnie też.
Wrażliwszy zmysł węchu u matek wydaje się być uzasadniony: odróżniają szkodliwe pokarmy (zwłaszcza okresie ciąży! Poranne nudności), pomaga w nawiązaniu więzi z DZ.

CZY TEN ZAPACH JEST PRZYJEMNY CZY PRZYKRY?
Noworodki zadziwiająco kiepsko potrafią rozróżniać, czy dany zapach jest dobry czy zły. Zdolność ta pojawia się dopiero po kilku latach. Chociaż są pewne dowody na to, że DZ krzywi się na brzydkie zapachy, a odwraca głowę w kierunku przyjemnych.
DZ w 2r.ż. nie wykazują niemal żadnych reakcji, kiedy w miejscu ich zabawy umieści się źródło nieprzyjemnych woni.
W 3r.ż. wykazują pewną świadomość pożądanych i nieprzyjemnych cech zapachów i potrafią odróżniać pociągające wonie od odpychających.
W 6-7r.ż. węchowe preferencje dzieci i niechęć do pewnych zapachów stają się podobne do preferencji i awersji dorosłych.

UCZENIE SIĘ ZAPACHÓW I ICH ROLA W POWSTAWANIU WIĘZI MIĘDZY DZ I RODZINĄ ORAZ W ROZWOJU SPOŁ.
Zmysł węchu ważny we wczesnym okresie życia: zmysły wzroku i słuchu jeszcze niedoskonałe, poznawanie przez węch i dotyk.
Szczególnie ważna rola zapachu w zaspokajaniu podstawowej potrzeby- zdobycia pokarmu.
Znaczenie emocjonalne- pozwala nawiązać bliską więź z rodzicami.
W pewnym eksperymencie szczury wolały się parzyć z samicami o zapachu, którym nawoniono sutki ich matek podczas karmienia (cytryna) dowód na przemożny wpływ wczesnych doświadczeń węchowych na rozwój mózgu.
Wiadomo też, że małe dzieci, oprócz zapachu rodziców i najbliższych opiekunów, preferują i rozpoznają zapachy swojego rodzeństwa. Na dzieci kojąco wpływa nie tylko zapach członków rodziny, ale też zapach ich własnego ciała. Jest to pewne wytłumaczenie na przywiązanie dzieci 2-letnich do ich pluszaków i kocyków.
ŚWIAT ZAPACHÓW
Zmysł powonienia jest zmysłem pierwotnym zarówno w kategoriach rozwoju człowieka, jak i dróg nerwowych opracowujących dostarczane przezeń informacje. Chociaż zazwyczaj odbywa się to bez udziału świadomości, węch dostarcza wielu pierwszych informacji o ich otoczeniu materialnym i społecznym, może też być silnym źródłem stymulacji sensorycznej.
Opiekunowie powinni więc dbać o to, aby ich otoczenie węchowe było jak najprzyjemniejsze, stałe i podtrzymujące na duchu.

ROZDZIAŁ VIII. Smak, mleko i geneza preferencji pokarmowych.
Zdolność wyczuwania smaku pojawia się, razem ze zmysłem dotyku, węchu i równowagi, we wczesnym okresie rozwoju. Zmysł smaku zaczyna funkcjonować w III. Trymestrze ciąży, a łono matki stwarza mu dostatecznie dużo okazji do jego ćwiczenia. Już w chwili narodzin DZ woli smak przyjemny od nieprzyjemnego.
Doznania smakowe są bardzo ważne w życiu małego DZ: ważne źródło doznań zmysłowych i ogromny wpływ na nastrój i stan emocjonalny.

Zdolność wyczuwania smaku zmienia siew okresie niemowlęctwa w bardzo małym stopniu, natomiast preferencje pokarmowe są bardzo plastyczne. Karmienie piersią korzystnie wpływa na rozwój mózgu i kształtowanie zachowań.

JAK DZIAŁĄ NARZĄD SMAKU?
Jest jednym ze zmysłów „chemicznych”, wykrywających specyficzne cząsteczki obecne w naszym otoczeniu i przekształcające je na impulsy elektryczne.
Kubki smakowe potrafią odróżniać tylko cztery smaki: słodki, słony, kwaśny, gorzki (niektórzy naukowcy twierdzą, że jesio 5- wrażliwy na aminokwas glutaminę) na pełną ocenę smaku składają się wrażenia smakowe i węchowe

KOMÓRKI SMAKOWE: wydłużone komórki nabłonkowe, które znajdują się w zagłębieniu na szczycie każdego kubka smakowego; kubki umieszczone są gł. na języku (koniuszkach, bokach i tylnej części), jest ich ok. 4,5tys., nieliczne znajdują się też na sklepieniu jamy ustnej (podniebienie miękkie i górna część krtani); każdy kubek zawiera ok. 40 KOMÓREK RECPETOROWYCH, których włoskowate zakończenia (mikrokosmki) falują w owych zagłębieniach zw. otworkami smakowymi, wychwytując z w/w czterech typów bodźce jednego rodzaju

W kom. receptorowych smaku informacje chemiczne przekładane są na impulsy nerwowe (elektryczne). Każda z czterech rodzajów molekuł pokarmowych pobudza innego rodzaju receptory umieszczone w mikrokosmkach, ale wynik ostateczny jest we wszystkich przypadkach podobny:
-zmienia się napięcie elektryczne w komórce
-uwolnienie neuroprzekaźnika drażniącego drobne zakończenia dendryczne pierwszych neuronów drogi smakowej
-w/w neurony przekazują swoje potencjały czynnościowe wzdłuż aksonów biegnących przez podstawę czaszkido pierwszej stacji przesyłowej impulsów smakowych w OUN, zlokalizowanej w dolnej części pnia mózgu (rdzeniu przedłużonym)
-bodźce smakowe wywierają silny wpływ na rdzeń przedłużony: pomagają wywołać różne (kontrolowane przez pień mózgu) reakcje bezwarunkowe konieczne dla prawidłowego przebiegu czynności jedzenia, np. wydzielanie śliny, przełykanie, ruchy języka
-rdzeń przesyła te informacje dalej, do wyższej części pnia (mostu) oraz do wzgórza
-z mostu bodźce smakowe przekazywane są do struktur limbicznych (ciało migdałowate i podwzgórze), które kontrolują naszą motywację do jedzenia i picia, oraz do kory limbicznej, gdzie wyczuwane są pożądane aspekty smaku
-ze wzgórza bodźce te przesyłane są wyżej, do miejsca w korze nowej, w którym są one świadomie postrzegane; kieruje tym mały obszar kory, wciśnięty między płat czołowy i skroniowy, tuż pod obszarem odbierającym bodźce dotykowe z języka (bliskość ta prawdopodobnie wpływa na łączenie informacji o smaku i strukturze spożywanego pokarmu oraz pozwala identyfikować różne jego rodzaje)
Pełne rozpoznanie różnic smakowych, zależne od smaku i węchu, dokonuje się w dalszych punktach przesyłowych kory, prawdopodobnie w obszarze orbitofronalnym, odpowiedzialnym za postrzeganie węchowe.

ZDOLNOŚĆ WYCZUWANIA SMAKU ZACZYNA TWORZYĆ SIĘ W ŁONIE
8tyg zaczynają się tworzyć kubki smakowe.
13 tyg rozsiane są po całych ustach i komunikują się ze swoimi nerwami.
Chociaż dojrzewają wcześnie ich liczba zwiększa się jeszcze przez pewien czas po narodzinach, przyczyniając do pewnych zmian we wrażliwości smakowej, zachodzących w okresie noworodkowym i niemowlęcym.
Są dowody, że DZ może wyczuwać smaki jeszcze przed narodzinami i że ich narząd smaku wrażliwy jest na różne substancje obecne w cieczy owodniowej (np. DZ przedwcześnie urodzone dłużej i mocniej ssie roztwór cukru niż samą wodę).

Jak funkcjonuje narząd smaku w okresie prenatalnym?
W cieczy owodniowej występują liczne substancje pobudzające komórki smakowe: cukry (glukoza, fruktoza), które pobudzają receptor słodyczy; kwasy (mlekowy, cytrynowy)- kwaśności; różne sole (sodu, potasu). Skład płynu owodniowego ciągle się zmienia- pod wpływem spożywanych przez matkę pokarmów oraz oddawanego przez płód moczu. Wszystko to składa się na ciągle zmieniającą się mieszaninę bodźców, które stymulują receptory smaku u drogi prowadzące od nich do wyższych pięter układu nerwowego.
Doznania smakowe płodu mogą ukierunkować jego późniejsze preferencje pokarmowe po przyjściu na świat. Wykazały to jasno eksperymenty na zwierzętach.
Poza tym zmysł smaku podobnie jak węchu pomaga rozpoznać matkę- wiele ingrediencji smakowych, które z pokarmem dostają się do jej łona, znajdzie się również w wytwarzanym przez nią mleku.

Co smakuje noworodkom?
Noworodek potrafi odróżniać wiele smaków, ale lubi tylko jedne- słodyczy (twarz wygładza się, zaczyna ssać i pić, nieco zwalnia rytm serca).
Już po kilku godzinach po przyjściu na świat noworodki pozytywnie reagują na cukier. Potrafią wyczuwać słodycz, ale też rozróżniać różne postacie cukru, a nawet różne stężenia tego samego cukru w roztworze wodnym. Szczególnie lubią sacharozę (cukier stołowy), którą przedkładają nad fruktozę (owoce), a fruktozę z kolei przedkładają nad laktozę (mleko matki i sztuczne odżywki).
Smak kwaśny i gorzki wywołują u noworodka silne reakcje (marszczą noski, ściągają usta, bardzo się ślinią- kwaśne; sapanie, wysuwanie języka, złość- gorzkie).
Obojętność na słoność.

Czy noworodki świadomie rozpoznają smak?
Trudno zorientować się, czy mimo tego, iż noworodki odróżniają smaki, są tego świadome. Wszystkie reakcje noworodka na smak- ssanie, przełykanie, wydzielanie śliny i miny- kontrolowane są przez ośrodki odruchów bezwarunkowych, znajdujące się w pniu mózgu. Informacje smakowe są zbierane i łączone w spójną całość na niższych poziomach mózgu, ale nie wiadomo, czy bodźce docierają do kory mózgowej. Takie same reakcje na smak słodki, kwaśny i gorzki występują u dzieci encefalicznych, czyli pozbawionych kory.
Te instynktowne reakcje są korzystne dla przetrwania (pobieranie mleka, odrzucanie niesmacznych, trujących substancji), dobry sposób przekazywania doznań, ale nie mówią nic o preferencjach smakowych DZ.
Możliwe, że informacje smakowe docierają do kory- drogi przekazujące bodźce smakowe do kory mielinizują się jeszcze przed narodzinami. Są to:
1. Droga biegnąca od rdzenia przedłużonego do wzgórza (Droga środkowa nakrywki)
2. Droga łącząca wzgórze z korą
Ponadto: skoro doznania smakowe są tak ściśle związane z doznaniami dotykowymi w obrębie ust i języka, drogi smakowe mogą tworzyć połączenia z korą równie wcześnie jak drogi przekazujące bodźce dotykowe, dzięki czemu DZ może już w okresie płodowym świadomie doznawać wrażeń smakowych.

Zmiany w doznawaniu wrażeń smakowych
Zmysł rozwija się dalej w okresie wczesnego dzieciństwa. Największe zmiany w odbiorze smaku soli. Gwałtowna zmiana w preferencji soli dokonuje się około 4m.ż ponieważ w błonach komórek receptorowych smaku pojawiają się wtedy białka receptorowe wrażliwe na sód.
Dlaczego wrażliwość na sól pojawia się tak późno? Być może wiąże się to z rozwojem nerek (u dorosłych i DZ starszych nerki wykorzystują sól do zagęszczania moczu, nerki noworodka nie mają tej zdolności DZ nie ma potrzeby spożywania sodu).
2r.ż DZ zaczyna unikać picia wody słonej- prawdopodobnie wiąże się to z doświadczeniem, zmienia się przekonanie o tym, co powinno się solić a czego nie.
Rozwija się też reakcja na smak gorzki. Zdolność rozpoznawania goryczy początkowo niewielka, później stopniowo się rozwija, ok. 2r.ż dzieci zaczynają dorównywać dorosłym.
Odbieranie smaku słodkiego i kwaśnego nie zmienia się we wczesnym dzieciństwie, nadal wolą słodkie, ale! Podobnie jak ze słonym- na preferencje wpływają przekonania o tym, co powinno być słodkie, a co nie.

Skoro zdolność wyczuwania smaku kształtuje się tak wcześnie dlaczego DZ połyka rzeczy niejadalne, np. kredki?
Badanie: DZ od 1 do 5r.ż, wszystkie ze skłonnością wkładania przedmiotów do ust. Tylko najmłodsze (16-29m) próbowały brać do ust substancje niebezpieczne. Skłonność ta, podobnie jak wkładanie do ust przedmiotów dziwnych typu konik polny, plastykowa imitacja psiej kupy, zmniejszała się szybko w wieku 3 lat. Wniosek: ZDOLNOŚĆ WYCZUWANIA SMAKU U NIEMOWLĘCIA JEST DOBRZE ROZWINIĘTA, ALE ZROZUMIENIE CO JEST JADALNE A CO NIE TO W WIĘKSZEJ MIERZE RZECZ WYUCZONA.

Dlaczego dzieci (i dorośli) lubią słodycze?
Upodobanie to jest z fizjologicznego punktu widzenia zrozumiałe. Wprawiają nas w dobre samopoczucie, dają przyjemne doznania. Są potężnym zastrzykiem energii. Badania wykazują, że znajdujące się w jamie ustnej receptory słodyczy połączone są z obszarami mózgu wydzielającymi endogenne opiaty (endorfiny), naturalne morfino podobne związki, które wprawiają nas w błogostan oraz odcinają dopływ bolesnych bodźców do mózgu.
Słodycze skutecznie zmieniają nastrój osoby zestresowanej (podanie DZ osłodzonej wody- przestaje płakać, gdy stres jest przyczyną płaczu). Cukier ma nie tylko uspokajający wpływ na noworodka, ale sprawia też, że DZ staje się bardziej ożywione i poprawia się koordynacja ruchów.
Podanie cukru szczurom zmniejsza natężenie pisków i wrażliwość na ból. Jednak wstrzyknięcie wcześniej środków blokujących działanie endogennych opiatów to uspokajające i pobudzające działanie cukru zostaje zniesione. Podobnie z dziećmi matek zażywającymi w ciąży metadon (stosowany w leczeniu uzależnienia od heroiny; jest opiatem i obniża syntezę własnych opiatów DZ). Po urodzeniu DZ cierpi z powodu odstawienia metadon przynajmniej dopóki jego poziom endorfin nie powróci do normy (Dz jest drażliwe, cukier nie uspokaja).
Związek między opiatami i słodyczami wykształcił się wskutek karmienia piersią. Mleko ludzkie (słodkie!) zapewnia praktycznie wszystkie potrzebne mu składniki pokarmowe. Słodkie jedzenie pozostaje więc ważnym źródłem energii i Witami, jest jednym z najzdrowszych naturalnych pokarmów.

Wielorakie przyjemności ssania piersi.
-cukier
-tłuszcz, który ma podobnie kojące działanie co mleko, bo: tłuszcze też wzbudzają wydzielanie opiatów endogennych oraz hormonu cholecystokininą (wytwarzany przez błonę śluzową jelita), która działa uspokajająco (Bad.-szczury)
-skłonność do przejadania się w chwilach stresu słodycze i tłuszcze pow. Wydzielanie endorfin
Tłuszcze i cukry są bardzo korzystne dla noworodków. Ich wysoka wartość kaloryczna decyduje o wzroście DZ. Uspokajające działanie przyśpiesza wzrost i rozwój, bo DZ zachowuje energię i skupia się na poznawaniu otoczenia.
Oprócz wrażeń smakowych zw. z karmieniem piersią- wiele innych przyjemności: fizyczny kontakt z matką (bezpieczeństwo, stymulacja czuciowa), sam akt ssania działa kojąco, zmniejsza wrażliwość na ból.

Dobroczynny wpływ matczynego mleka na rozwój mózgu.
Negatywne skutki karmienia piersią
*dla matki: obolałe sutki, ryzyko infekcji piersi, zmęczenie, ból związany z pokąsaniem przez DZ, konieczność ciągłej obecności.
*dla dziecka: narażenie na kontakt z wszelkimi lekami, infekcjami i środowiskowymi toksynami, z którymi styka się matka, ryzyko przekazania wirusów; jeśli DZ nie potrafi dobrze ssać- trudność u matki z podtrzymaniem laktacji, konieczność podawania DZ odżywek

Skład mleka matki: mieszanina składników odżywczych, Witamin i minerałów, ale też enzymy, czynniki odpornościowe, hormony, czynniki wzrostu, i wiele innych niezidentyfikowanych; mleko kontynuuje funkcje łożyska
Duża wartość odpornościowa mleka matki: chroni przed większością infekcji zagrażających matce; DZ karmione piersią rzadziej cierpią na infekcje układu oddechowego, ucha i dróg moczowych, szczególnie dobre zabezpieczenie przed biegunkami i dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi, bo składniki zawarte w mleku matki działają przede wszystkim na ukł. Pokarmowy.
DZ karmione piersią górują pod względem zdolności poznawczych nad sztucznie karmionymi- osiągają lepsze wyniki w testach rozwoju umysłowego (umiejęt. Społeczne, językowe, precyzja ruchów i reakcje na różne przedmioty) w wieku od roku do 2lat, w różnych testach inteligencji w latach przedszkolnych i testach osiągnięć szkolnych w wieku 1olat.
Im dłużej trwa karmienie piersią w 1r.ż i im mniej sztucznych odżywek tym większy IQ i osiągnięcia szkolne.
DLACZEGO? Może to być wcale niezwiązane ze składem mleka, ale z matkami- te karmiące piersią są zazwyczaj starsze, lepiej wykształcone i zamożniejsze DZ ma lepszy potencjał biologiczny
Po uwzględnieniu tych danych statystycznych w badaniu: nadal większość badań wykazuje znaczące różnice między zdolnościami poznawczymi DZ karmionych piersią i sztucznie.
Inne badanie: karmienie sztuczne i karmienie mlekiem naturalnym, ale przez sondę, z uwzględnieniem czynników socjoekonomicznych: po 8 latach w testach inteligencji DZ karmione naturalnym mlekiem były znacznie bardziej rozgarnięte, a ich IQ był o ponad 8pkt wyższy od DZ karmionych sztucznym mlekiem. Modyfikacja badania: karmienie mlekiem naturalnym, ale nie matki tylko obcej kobiety- również lepszy poziom rozwoju umysłowego w latach późniejszych.
ludzkie mleko wydaje się naprawdę mieć wpływ na rozwój intelektualny DZ

TAURYNA: aminokwas ten może przyczynić się do większej sprawności umysłowej DZ karmionych piersią; wyst. ona w znacznej ilości w mleku ludzkim oraz mózgu i oczach noworodka, niewielkie ilości w mleku krowim; nie wiadomo dokładnie, jaką spełnia funkcję w mózgu; dowody, że zmniejsza pobudliwość nerwową i może zapobiegać drgawką towarzyszącym wysokiej gorączce; poziom tauryny w mózgu DZ dwukrotnie większy niż u dorosłego- znacząca rola; ludzie, zwł. W okresie noworodkowym, mają ograniczoną zdolność wytwarzania tauryny- muszą pobierać ja z pokarmem; bez względu na to, czy wpływa na rozwój ukł nerwowego pełni wiele innych funkcji w organizmie, dlatego dobrze, że jest dodawana do mieszanek pokarmowych dla niemowląt

TŁUSZCZE: mózg w ok. 60% składa się z tłuszczy- im więcej, tym sprawniejszy; tkanka nerwowa ustępuje tylko tłuszczowej, jeśli chodzi o stężenie; odgrywają ważną rolę w tworzeniu błon komórkowych oraz w procesie mielinizacji- wymaga on kilkudziesięciu rodzajów tłuszczów; organizm potrafi wytwarzać wiele rodzajów tłuszczów, ale niektóre są dostępne tylko w pożywieniu; ogólna zawartość tłuszczu we wszystkich rodzajach mleka-4%; w odniesieniu do mleka kobiecego jest to wartość średnia, bo poziom tłuszczu zmienia się w czasie karmienia (podnosi się pod koniec), podczas dnia (najwyższy późnym popołudniem) oraz nawet w zależności od poziomu lipidów w organizmie matki; mleko krowie nie dostarcza wszystkich potrzebnych rodzajów tłuszczów;
Dominujące są TRÓJGLICERYDY- organizm wykorzystuje je do magazynowania energii; u kobiet 167 rodzajów kwasów tłuszczowych, najwięcej kwasu oleinowego (zw. z mielinizacją); DZ o wiele lepiej przyswaja tłuszcze z pokarmu matki, bo zawiera ono enzym- lipazę, który pomaga rozkładać trój glicerydy na kwasy tłuszczowe, czyli postać, w jakiej mogą być wchłaniane; duża zawartość CHOLESTEROLU w mleku kobiecym- tu pozytyw (izolator nerów); KWAS DOKOSAHEKSANOWY (DHA) i ARACHIDONOWY (AA)- obecne w mleku kobiet, szybko gromadzą się w organizmie DZ w III. Trymestrze; oba te kwasy w dużych ilościach występują w mózgu i oczach- wg niektórych naukowców możliwe, że to one są odpowiedzialne za lepsze osiągnięcia poznawcze (nie ma ich w produktach cztucznych!); wpływ DHA na wzrok- w DZ karmionych piersią lepsze wyniki w 4 i 7m.ż osiągane w sprawdzianach ostrości widzenia; zalecenie WHO aby dodawać DHA i AA do produktów sztucznych; matki w ostatnim trymestrze i początkach laktacji powinny spożywać więcej kwasów tłuszczowych długołańcuchowych (ryby, żółtko jaj, wątroba, skorupiaki, olej rzepakowy i sojowy)

Mleko matki i pierwsze doznania smakowe
Skład mleka matki nie jest stały, poza tym każda matka ma inne mleko. DZ lubią to zmienność- chętniej i dłużej ssą gdy pojawi się w diecie matki jakiś nowy składnik, który im odpowiada (np. tabletki z wyciągiem czosnku). Odgrywa to ważną rolę w rozwoju zmysłu smaku- próbowanie nowości. Większość ludzi i zwierząt ma skłonność do odrzucania pożywienia, które próbują po raz pierwszy (ze względu na potencjalną szkodliwość nieznanego pokarmu). Zmienność mleka pozwala na to, że DZ poznaje pokarmy nieszkodliwe poprzez mleko matki, jeszcze przed spożyciem ich w „dorosłej” postaci.

Mleko i alkohol.
Alkohol po dostaniu się do mleka wpływa na nie raczej niekorzystnie. Najwyższe stężenie alkoholu w mleku w godzinę po wypiciu przez matkę. Jeden drink ulega rozkładowi po 3h. alkohol nadaje mleku słodszy smak, ale zakłóca bezwarunkowy odruch jego wydzielania.
Niewielka ilość alkoholu przedostaje się do mleka- ok. 0,04 ilości alkoholu spożytego przez matkę. Jednak już taka ilość ma wpływ na zachowanie i rozwój DZ. Mniej śpi, przy częstym spożywaniu % przez matkę- słabszy rozwój ruchowy (ale nie odbiło się na rozwoju umysłowym w przeprowadzonych badaniach).
Zalecana jest abstynencja całkowita. Jeśli nie: jeden drink na kilka dni, na pełny żołądek, pić powoli, odłożyć po karmienie na kilka godzin.

Czy wczesne wrażenia smakowe mają wpływ na późniejsze preferencje pokarmowe?
Preferencje smakowe są zadziwiająco plastyczne. Jesteśmy zaprogramowani aby lubić smak słodki i słony, na nasze preferencje wpływa jednak doświadczenie i nabyte upodobania smakowe. Kultura dominuje w tej kwestii nad naturą (genami).
Wczesny dostęp do szerokiej gamy bodźców smakowych wydaje się zmniejszać wrodzoną obawę przed nowym pożywieniem. Preferowanie znanego pokarmu można wykorzystać do włączenia nowych pokarmów do diety DZ- wystarczy podawać je wielokrotnie w ciągu kilku tygodni.
Wczesne doznania smakowe mogą powodować trwałe efekty. wzrost świadomości rodziców, działania w tym kierunku; jeśli chodzi o sól i słodycze rodzice niewiele mogą osiągnąć, jedynie dieta niskocukrowa i małosolna może zmienić okoliczności, w jakich DZ po nie sięgnie.
Dieta z zza małą ilością soli nie spowoduje negatywnych skutków, inaczej jeśli chodzi o dietę niskotłuszczową. Tłuszcze są niezbędne do tworzenia się i rozwoju neuronów. Dla dzieci do ok. 2r.ż tłuszcze powinny stanowić 30-54% ogólnej liczby kalorii;

---