RENESANS Terminem renesans (z fr. renaissance) historycy określają epo­kę w dziejach kultury europejskiej trwającą od połowy XIV do końca XVI stulecia. W Polsce używamy go wymiennie ze sło­wem odrodzenie. Są to czasy burzliwego rozwoju sztuki i na­uki, wielkich odkryć geograficznych, a także prawdziwego kultu starożytności, której dzieła stają się niedościgłym wzorcem dla pisarzy, poetów i artystów europejskich. Nazwa wywodzi się ze sformułowanej wówczas koncepcji rozwoju kultury, wedle której ludzie renesansu „odrodzili" sztuki i nauki po okresie upadku w dobie średniowiecza. Dziś rozumiemy to pojęcie znacznie szerzej, dostrzegając głębokie zmiany, które zaszły w tej epoce w koncepcji człowieka, w stosunku do życia, świa­ta i Boga.

Analiza haseł:

„Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”

nowy bohater literacki: zwykły człowiek, prezentowany w różnych sytu­acjach codziennego życia.

„DO ŹRÓDEŁ!”

(łac. Adfontes!). Ludziom odrodzenia nie wystar­czały już średniowieczne autorytety. Chcieli oni sięgać do źródeł wiedzy, których szukali w staro­żytności. Nie oznaczało to jednak wyłącznie bier­nego naśladownictwa doskonałych wzorów. Ha­sło Ad fontes było raczej demonstracją nowej, krytycznej postawy i chęci rywalizacji z najwięk­szymi osiągnięciami ludzkiego ducha.

„Człowiek jest kowalem swojego losu”

(łac. Homo fortunae suae ipse faber). Myśliciele renesansu szczególnie mocno podkreślali wolność człowieka, dar, który wyróżnia go spośród innych istot. Cytat pochodzi ze słynnej Mowy o godności człowieka, której autorem był Giovanni Pico delia Mirandola

„Człowiek jest miarą wszechrzeczy”

Maksyma starożytnego filozofa Protagorasa znaj­dowała oddźwięk zarówno w literaturze, jak i sztu­ce renesansu. Człowiek uważany był za mały świat (mikrokosmos), powiązany ściśle z wielkim świa­tem (makrokosmosem). W ciele ludzkim odnajdy­wano idealne proporcje, które potem wykorzysty­wano np. w architekturze.

Humanizm (od łac. humanus 'ludzki') to po­czątkowo ruch umysłowy zmierzający- przez studia nad językami i literaturą antyczną - do rekonstrukcji przesłania starożytnej kultury. Potem mianem humanizmu zaczęto określać światopogląd renesansu, stawiający w cen­trum człowieka, jego potrzeby duchowe i ma­terialne. Dla ludzi tej epoki charakterystyczne jest zafascynowanie sobą, zachwyt nad włas­nym „ja", jego bogactwem i zmiennością, nie­zachwiana wiara we własne możliwości. Ide­ałem humanisty był człowiek wykształcony, znający trzy najważniejsze języki starożytne (gre­kę, łacinę i hebrajski) i odwołujący się w swoim twórczym działaniu do osiągnięć antyku.

Renesansowi humaniści:

-Erazm z Rotterdamu (1467-1536) - najsłyn­niejszy humanista europejski przełomu XV i XVI w.; wróg średniowiecznych teologów (których wydrwił w satyrze Pochwała głu­poty), ale także bezmyślnych naśladowców literatury starożytnej.

-Jan Kochanowski(1530-1584) - najwy­bitniejszy polski poeta okresu renesansu; otrzy­mał staranne wykształ­cenie humanistyczne na uniwersytetach w Kra­kowie i Padwie; znaw­ca literatury i języków starożytnych.

-Mikołaj Kopernik (1473-1543) - słynny astro­nom i matematyk, zajmujący się także nauka­mi ekonomicznymi, medycyną i - o czym mało kto pamięta - malarstwem.

-Gianozzo [dżianocco] Manetti (1396-1459)-włoski humanista, autor pierwszego w dobie renesansu dzieła o god­ności człowieka

-Giovanni [dżiowanni] Pico delia Mirandola (1463-1594) - wło­ski uczony, filozof i pisarz, najwybitniejszy przedstawiciel neopla-tonizmu w tej ep

-Andrzej Frycz Modrzewski (1503-1572) -najwybitniejszy polski pisarz polityczny epo­ki renesansu, autor słynnego dzieła zawiera­jącego projekt reformy państwa oce; znał kilkanaście języków; jest autorem słyn­nej Mowy o godności człowieka (1486), prawdziwego manifestu renesansowego humanizmu.

- Tomasz Morus, wtaśc. Thomas Morę [mo:^r] (1478-1535)-angielski polityk, pisarz i my­śliciel, autor dzieła Utopia, prezentującego idealne państwo

Dzieła danych artystów

-Leonardo da Vinci Lisa (ok. 1505) Leonardo da Vinci [winczi] (1452-1519) - włoski malarz, rzeźbiarz, uczony i teo­retyk sztuki; mistrz psychologicznego portretu, oddającego duchowe przeżycia i tajemnice człowieka.

- Michał Anioł, Dawid (1501-1504) Michał Anioł, właśc. Michelangelo [mi-keiandżelo] Buonarroti (1475-1564) -genialny włoski rzeźbiarz, malarz, archi­tekt i poeta; najważniejszym tematem jego dzieła jest potęga ludzkiego ducha, manifestująca się przez moc, piękno i pro­porcje ciała.

- Rafael, Madonna Sykstyńska (1512-1513) Rafael, właśc. Raffaello Santi (1483-1520) - włoski malarz i architekt; jego sztuka stanowi doskonały przykład zhar­monizowania studium duszy (Leonardo) i ciała (Michał Anioł); mistrz logicznej, uporządkowanej kompozycji.

- Albrecht Durer, Autoportret (1500) Albrecht Durer (1471-1528) - niemiecki malarz, największy artysta renesansu na północy Europy; udało mu się połączyć finezję rysunku i prostotę kompozycji mi­strzów włoskich z charakterystycznym dla sztuki niemieckiej zamiłowaniem do re­alizmu i konkretności.

- Pieter Bruegel, Wieża Babel (ok. 1563) Pieter Bruegel [bróchel] starszy, zw. Chłopskim (ok. 1528-1569) - najwybit­niejszy malarz flamandzki (dziś powiedzie­libyśmy: belgijski) późnego renesansu; w jego scenach rodzajowych i studiach pejzażowych można zawsze odnaleźć głęboki sens symboliczny.

Ciekawość świata -w poszukiwaniu nowych wysp i kontynentów

Renesans to epoka wielkich odkryć geo­graficznych, które symbolizuje

Krzysztof Kolumb (1451-1506), śmiały włoski że­glarz, który na niewielkim stateczku dotarł w 1492 r. do wybrzeży Kuby. Swoją nazwę zawdzięcza kontynent amerykański innemu Włochowi,

Americjo Vespucciemu (1454-1512), który kilka razy dopłynął do No­wego Świata. Pierwszą podróż dookoła globu odbył Portugalczyk,

Fer­dynand Magellan (ok. 1480-1521). Za odkrywcami podążyli wkrótce łupieżcy (zwani też konkwistadorami, czyli zdobywcami), tacy jak Hisz­panie

Hernan Cortes czy Francisco Pizarro, szaleńczo odważni awan­turnicy, którzy z garstką towarzyszy podbili wielkie indiańskie państwa na terenie dzisiejszego Meksyku i Peru (XVI w.).

Ciekawość świata -uczeni

Mikołaj Kopernik (1473-1543). W słynnym dziele O obro­tach sfer niebieskich (1543) sfor­mułował on rewolucyjną teorię, według której w centrum wszech­świata nie znajduje się Ziemia, lecz nieruchome Słońce. Gdy ły­kamy zwykłą tabletkę, powinni­śmy pamiętać o niemieckim uczo­nym, znanym pod przydomkiem

Paracelsus (1493-1541). Uznał on, że zdrowie człowieka zależy od skomplikowanych procesów zachodzących w organizmie, i za­czął preparować sztuczne, otrzy­mywane w procesie reakcji che­micznych lekarstwa.

Reformacja i Marcin Luter Renesansowi humaniści, sięgając do źródeł kultury, nie mogli ominąć najważniejsze­go tekstu dla kultury chrześcijańskiej - Biblii. Ludziom tej epoki nie wystarczał już bowiem łaciński przekład św. Hieronima, który obowiązywał w Kościele średniowie­cza. Badając tekst oryginału, humaniści dostrzegli, że w tym tłumaczeniu nie brak błędów i przeoczeń. Rozpoczęły się więc burzliwe dyskusje nad interpretacją Pisma Świętego. Czytelnikiem tych polemik był Niemiec Marcin Luter (1483-1546), uczony ksiądz z Wittenberg i. Był to człowiek wielkiej wiary, którego oburzały niektóre dzia­łania Kościoła. W r. 1517 Luter opublikował 95 tez przeciw odpustom. Była to po­wszechna wówczas praktyka zwolnień od przyszłych kar czyśćcowych w zamian za dobre postępki bądź nawet wnoszone przez wiernych opłaty. Luter uważał, że do zbawienia prowadzi sama wiara, a sprzedawanie odpustów jest po prostu niemoral­ne. Spór teologiczny rychło przerodzit się w konflikt polityczny, gdy część niemiec­kich księstw poparła skromnego księdza z Wittenbergi. Rok 1517 uważa się za po­czątek reformacji. Byt to wielki ruch religijny zmierzający do zreformowania (tac. reformatio 'przekształcenie') Kościoła rzymskiego. Doprowadził on w rezultacie do powstania niezależnych od papiestwa Kościołów protestanckich (nazwa, którą ogól­nie określa się wyłonione z reformacji wyznania, wywodząca się od protestu zwolen­ników Lutra przeciw zagrażającym nowej wierze uchwałom katolickiej większości na sejmie w Spirze w 1529 r.).

Luter odrzucał w praktyce wolność ludzką, co byto sprzeczne z renesansową koncep­cją człowieka. Reformacja, wyłoniwszy się ze studiów humanistycznych, zaprzeczyła w końcu istocie ruchu humanistycznego-zamiast jedności i zgody mnożyła podzia­ły i kontrowersje, zamiast godności akcentowała słabość i grzeszność człowieka.

Reformacja i Jan Kalwin Najwybitniejszym obok Lutra reformatorem byt, działają­cy przede wszystkim w Szwajcarii, Jan Kalwin (1509-1564), który do luterańskiego poglądu o zbawieniu dzięki wierze dołożył jeszcze doktrynę predestynacji, czyli prze­konanie, że Bóg z góry przeznacza człowieka do zbawie­nia bądź do potępienia. Dla wyznawców kalwinizmu szcze­gólnie istotne stawało się więc pytanie, kto jest wśród wybrańców bożych. Za jeden z najważniejszych znaków boskiego błogosławieństwa uważano powodzenie w pra­cy i interesach, co było wielkim bodźcem dla aktywności gospodarczej w krajach zdominowanych przez tę religię.

Topos Boga artysty -Deus artifex (łac.)

Wedle myślicieli renesansu, Bóg był pierwszym artystą, a świat -dziełem sztuki. Właśnie dlatego w tej epoce nastąpił wielki awans artystów, którzy wydawali się lu­dziom prawdziwymi naśladow­cami Stwórcy. Nie przypadkiem pierwsi autorzy biografii Micha­ła Anioła obdarzali go epitetem „boski".

---