Propozycja badania dojrzałości szkolnej Aliny Szemińskiej.

• Umiejętności ruchowe dziecka oceniamy podczas uczestnictwa dziecka w proponowanych zabawach ruchowych.

• Sprawdzenie poziomu umiejętności graficznych dziecka ma miejsce podczas zaproponowania dziecku wykonania rysunku na określony temat.

• Sprawność analizy i syntezy wzrokowej sprawdzamy podczas odwzorowania zaproponowanego wzoru.

• Ocenę sprawności analizy słuchowej dziecka umożliwia analiza słów.

• Sprawność rozumowania w oparciu o konkretne spostrzeżenia wzrokowe można obserwować podczas układania obrazka.

• Zagadka obrazkowa ma być sprawdzianem umiejętności rozumowania słownego w oparciu o przedstawioną na obrazku konkretną sytuację.

• Umiejętność wypowiadania się na określony temat sprawdzamy przy opisie obrazka.

• Sprawdzenie zasobu wiadomości dziecka o najbliższym jego otoczeniu i podstawowych zjawiskach przyrody odbywa się podczas rozmowy kierowanej.

• Znajomość podstawowych pojęć liczbowych oceniamy podczas zajęć liczbowych.

Kierując się dotychczasowymi obserwacjami, wyróżniamy następujące czynniki, od których zależą wyniki obserwacji i ich przydatność dla określenia gotowości dzieci do rozpoczęcia nauki w szkole:

1) odpowiednie warunki obserwacji,

2) właściwy sposób rejestrowania obserwacji,

3) możliwie najbardziej obiektywna ocena poziomu wykonania zadań, jak i zachowania dziecka w toku obserwacji.

Do najbardziej podstawowych warunków, niezbędnych dla przeprowadzenia obserwacji dojrzałości szkolnej zaliczamy:

a) stworzenie właściwej atmosfery,

b) obserwowanie dzieci w małych grupach rówieśniczych,

c) prowadzenie obserwacji dzieci w sytuacji zabawy i kierowanych zajęć,

d) odpowiedni dobór zadań.

• Stwórz takie warunki, aby dziecko mogło zachowywać się w sposób naturalny i aby mogło wykazać w sposób maksymalny swoje możliwości,

• Weź pod uwagę to, że dzieci przychodzą do placówki z bardzo różnymi nastawieniami. Na ukształtowanie się tych nastawień oddziałuje wiele czynników, jak np., fakt uczęszczania, lub nieuczęszczania dziecka do przedszkola, pozycja dziecka w rodzinie (jedynak, czy z rodziny wielodzietnej), aktualny stan zdrowia dziecka (np. okres rekonwalescencji po przebytej dłuższej chorobie), defekty fizyczne (np. kalectwo), imiona lub nazwiska mogące budzić śmiech lub drwiny, niedawne przykre przeżycia (choroba lub śmierć w rodzinie, rozwód rodziców i inne) lub niekorzystne doświadczenia.

• Niedojrzałość społeczna samego dziecka utrudnia przystosowanie się do nowego otoczenia.

• Powitanie dziecka powinno być serdeczne, rozpocząć się wesołą, swobodną zabawą ruchową.

• Obserwuj dzieci w małych grupach rówieśniczych. Grupki powinny być najwyżej 5-osobowe. Wtedy możliwa jest obserwacja każdego dziecka, a jednocześnie możemy w takiej grupie zauważyć stosunek dziecka do rówieśników i ocenić jego dojrzałość pod tym względem.

• Bardzo ważne są pierwsze reakcje dziecka.

• Nie wolno ujawniać wobec dzieci ocen pozytywnych, czy negatywnych w stosunku do ich zachowań.

• Żadne dziecko nie powinno być w jakikolwiek sposób wyróżniane.

• W stosunku do dzieci mających trudności konieczne jest stosowanie różnorodnych środków mobilizacji czy zachęty.

• Obserwuj, czy dziecko samo stawia już przed sobą wyższe wymagania nawet w czasie zupełnie dowolnej zabawy.

• Zorganizowany kącik z zabawkami stwarza okazję do takich obserwacji. Czas przeznaczony na zabawę dowolną musi być dostatecznie długi. Należy przewidzieć około 15 minut na zabawę całej grupy w kąciku. Zabawa w kąciku powinna być naprawdę zabawą dowolną. Obserwator nie powinien narzucać określonych czynności.

• Odnotuj fakt, że dziecko samorzutnie nie wykazało się aktywnością zabawową i że reaguje dopiero pod wpływem dodatkowej zachęty.

• Weź pod uwagę to co chcesz zaobserwować, ocenić, ale jednocześnie zadbaj o to, by zadania były dostatecznie atrakcyjne dla dzieci.

• Stwarzaj sytuację umożliwiającą wielostronną obserwację.

Pani Alina Szemińska (poza zabawą dowolną) proponuje następujące sytuacje, w których dzieci mają wykonać określone zadania:

• rysunek tematyczny,

• odwzorowywanie,

• układanka,

• opis obrazka,

• zagadka,

• rozmowa,

• zajęcia liczbowe,

• analiza słuchowa,

• zabawa ruchowa.

Za najkorzystniejsze uznano rozpoczynanie zajęć grupowych od rysunku na temat. Dla wykonania tego zadania nie ograniczamy czasu. Każde dziecko może pracować w dogodnym dla siebie tempie, ze względu na jego indywidualne możliwości.

Następne zajęcia również są grupowe i wymagają większego skupienia uwagi. A więc kolejno: odwzorowywanie, układanka, liczenie. W czasie tych zajęć poza oceną określonych umiejętności, sprawdzamy wytrwałość dziecka w pracy, stosunek do napotykanych trudności. Ważne jest, by dziecko nie było zbytnio znużone. Toteż, jeśli niektórym dzieciom trudno jest usiedzieć przy stole, przerywamy zajęcia „siedzące" i przeprowadzamy z całą grupą zabawę ruchową.

Opis obrazka, zagadka, rozmowa, zajęcia liczbowe i analiza słuchowa przeprowadzane są indywidualnie.

Zajęcia indywidualne w bezpośrednim kontakcie z wychowawcą prowadzimy w zasadzie w czasie, gdy pozostałe dzieci bawią się w kąciku z zabawkami.

Ponieważ, jak już wspomnieliśmy, najważniejszym warunkiem dobrej obserwacji jest odpowiednia atmosfera, zajęcia muszą być jednocześnie ciekawą zabawą.

Należy więc przewidzieć możliwość wprowadzenia dodatkowych zabaw ruchowych (z piłką, ze śpiewem itp.). Organizujemy je z całą grupą pod koniec obserwacji, przede wszystkim wtedy, gdy w grupie były dzieci, które z trudem wykonywały uprzednie zadania. W ten sposób wszystkie dzieci powinny wyjść zadowolone i zachęcone do szkoły, do której będą uczęszczać przez następne lata.

Rysunek na podany temat

• Sformułuj temat tak, by stawiał przed dzieckiem zadanie narysowania dwóch postaci ludzkich różnej płci oraz przedmiotu łatwego do przedstawienia w rysunku. Temat powinien sugerować dziecku utworzenie z tych trzech elementów jednolitej sceny.

• Dla każdego dziecka przygotuj komplet kredek (12).

• Ustaw pudełko z kompletami kredek dla wszystkich dzieci. Jeśli stół jest duży, to rozdziel kredki w dwa pudełka, tak by każde dziecko mogło swobodnie do pudełka sięgać. Nie rozdawaj kredek każdemu dziecku oddzielnie, ponieważ chcemy stworzyć sytuację dogodną do obserwacji stosunku dziecka do swych kolegów, sięgających po wspólne kredki.

• Temat podaj, gdy dzieci mają już przed sobą kartony. Powiedz np. — Narysujcie na tych kartonach, jak chłopiec i dziewczynka lepią bałwana.

• Jeśli dziecko nie zaczyna rysować, zapytaj czy wie, co ma rysować, ewentualnie przypomnij, powtarzając temat.

• Nie zabraniaj dziecku przyglądać się, jak inne dzieci rysują, ale odnotuj swoje spostrzeżenie w arkuszu.

• Gdy dziecko już nie rysuje poproś, by jeszcze przyjrzało się, czy czegoś nie brakuje, czy nie chce jeszcze czegoś dorysować — nie wskazuj jednak dziecku braków.

• Ważne jest, by dziecko nie odniosło wrażenia, że jesteśmy z jego pracy niezadowoleni. Podczas wykonywania rysunku dzieci często pytają, jak rysować. W naszych wypowiedziach musimy wyraźnie podkreślać, że każde dziecko może rysować, jak chce.

• Na wykonanie rysunku przeznacz ok. 20 minut.

• Warto odnotować jednak, czy dziecko samo upomni się o możność wykończenia rysunku, czy może zapomni o nim lub też będzie zadowolone „że nie musi rysować".

• Zanotuj przede wszystkim to, co może świadczyć o trudnościach w wykonaniu zadania; o zbytniej pobudliwości, powolności, nieśmiałości, agresywności dziecka, czy złośliwości w stosunku do kolegów.

• Zanotuj, jeśli dziecko ociąga się i nie przystępuje od razu do pracy.

• Zanotuj, jeśli dziecko nie pracuje samodzielnie, wzoruje się na sąsiadach.

• Szczególną uwagę zwróć na to, którą ręką dziecko rysuje. Koniecznie zanotuj, że rysuje stale lewą, czy też na przemian: lewą i prawą. Ważne jest, by zauważyć, czy przy rysowaniu prawą ręką lewą trzyma swobodnie.

• Zaznacz czy dziecko w skupieniu pracuje, czy też często przerywa ją, zagląda do innych rysunków, przekomarza się, opowiada coś, aby rozweselić grupę albo przy każdym fragmencie rysunku oznajmia wszystkim, co w danym momencie robi.

• Zanotuj zachowania wskazujące na zbyt duże pobudzenie ruchowe oraz zbyt silne reakcje emocjonalne.

• Zaznacz również, jeśli tempo rysowania jest zbyt wolne, lub dziecko rysuje szybko i niedbale.

• Zwróć uwagę na to, jak dziecko korzysta z kredek, czy bierze z pudełka kilka kredek, potem je używa, czy też zagarnia jak najwięcej nie licząc się z potrzebami innych dzieci, a może podaje kredkę innemu dziecku sądząc, iż takiej właśnie tamto potrzebuje.

Ocena rysunku.

• Oceniając poziom rysunku bierzemy pod uwagę następujące aspekty:

• 1. Ilość elementów tematu przedstawionych w sposób czytelny pozwalający łatwo rozpoznać postać ludzką, bałwana czy inny przedmiot.

• 2. Ilość szczegółów w rysunku poszczególnych elementów tematu, zwłaszcza w rysunku postaci ludzkiej.

• 3. Kształt, proporcje i sposób połączenia poszczególnych części rysunku postaci ludzkich i danego przedmiotu.

• 4. Charakter linii rysunku — sprawdzamy czy są płynne, gładkie, czy drżące, przypadkowo załamane, nieczysto połączone.

• 5. Wzajemne ustawienie poszczególnych elementów tematu i kompozycję całości.

Poziom A (słaby) - W rysunku przedstawiony jest w sposób czytelny tylko jeden element tematu, albo jest ich więcej, ale:

• Przedstawione są bardzo prymitywnie, mają wiele różnych błędów, są bardzo ubogie w szczegóły. Postać ludzka jest narysowana bez rąk albo ręce i nogi są narysowane jednowymiarowe, w formie pojedynczych kresek. Brak niektórych elementów twarzy. Nie zaznaczone jest ubranie ani włosy.

• Kształty niektórych części postaci ludzkiej lub rysowanego przedmiotu są nieregularne, przypadkowe, mają rażąco złe proporcje i są połączone w niewłaściwych miejscach. Np. rysunek głowy nie ma kształtu koła lub owalu, lecz formę nieregularną, kanciastą. Kończyny rysowane dwuwymiarowo są zawężone pośrodku długości. Głowa bywa większa od tułowia (podobne odwrócenie wielkości zdarza się w rysunku bałwana). Rażą duże różnice długości rąk lub nóg. Ręce wychodzą z głowy lub szyi, głowa jest niezupełnie połączona z tułowiem.

• Linie są szarpane i załamują się, w niewłaściwych miejscach, ponadto są zamazane, pogrubione.

• Poszczególne elementy są narysowane tak jakby nie były ustawione na jednej podstawie. Zupełnie nie zachowują statyki w stosunku do jednego brzegu kartki. Układ elementów jest chaotyczny.

Poziom B (wystarczający) - W rysunku przedstawione są czytelnie przynajmniej dwa elementy tematu, przy czym postać ludzka posiada wszystkie podstawowe części (głowa, tułów, ręce i nogi). Przynajmniej jedna para kończyn jest narysowana w dwóch wymiarach. Zaznaczone jest ubranie, nie ma jednak wyraźnej różnicy między ubraniem dziewczynki i chłopca. Rysunek bogaty w szczegóły może być oceniony jako B, jeśli występują w nim błędne proporcje, nieprawidłowe połączenia części, drżenia, załamania linii, brak statyki, choć nie tak rażące jak na poziomie A, ale wyraźne.

Poziom C (dobry) - W rysunku są wszystkie elementy tematu bogatsze w szczegóły niż na poziomie B, a błędy proporcji, połączeń części i zachowania statyki są nieznaczne. Postacie dziewczynki i chłopca są wyraźnie zróżnicowane przez szczegóły ubrania lub uczesania.

Poziom D (bardzo dobry) - Wszystkie elementy tematu są bez błędów wymienionych wyżej. Postać ludzka prócz wyżej wymienionych części posiada szyję, dłonie i stopy. Ubranie jest zróżnicowane i bogate w szczegóły. Trzy elementy tematu stanowią jednolitą scenę, połączoną dodatkowymi elementami tła lub przedstawione postacie ludzkie są w ruchu.

Rysunek wg wzoru (odwzorowanie)

• Notujemy wszystkie spostrzeżenia wymienione przy rysunku tematycznym, które mogą mieć miejsce również przy odwzorowywaniu.

• Trzeba pamiętać, że zdarzają się przypadki posługiwania się raz jedną, raz drugą ręką. Przy rysowaniu szlaku należy zaznaczyć strzałką na rysunku dziecka, jaki jest kierunek rysowania.

Układanka obrazkowa

• Każdy pocięty obrazek włóż do oddzielnej koperty, na której odnotuj, co przedstawia i czy należy do serii trudniejszych czy łatwiejszych. Ułatwia to odnotowanie w arkuszu każdego dziecka, jaki obrazek otrzymało.

• Na ułożenie przeznacz 3—4 minuty.

• Dzieciom, które bardzo szybko ułożyły otrzymany obrazek, daj drugi z serii trudniejszych. Gdy ułożą oba, idą do kącika z zabawkami.

• Jeśli dziecko ułożyło zasadniczą część obrazka, a nie może sobie poradzić z jednym fragmentem (np. ułożeniem nóg lalki) lub też ten fragment źle składa, pomóż mu.

• Dzieciom, które ułożyły pierwszą układankę z taką pomocą lub niewielkim błędem, względnie ułożyły całość samodzielnie, ale przekroczyły wyznaczony czas, daj następny obrazek z tej samej serii.

• W toku obserwacji trzeba dość szybko zauważyć, które dzieci zupełnie nie mogą sobie poradzić z pierwszym obrazkiem. Nie czekaj dłużej niż l minutę i jeśli dziecko do tego czasu absolutnie nic nie złożyło zapytaj je, czy wie co będzie przedstawiał obrazek po ułożeniu. Jeżeli dziecko nie wie, to udziel odpowiedniej informacji. Jeśli już wie, co ma składać, nie posuwa się zupełnie w rozwiązaniu zadania, naprowadź je, zestawiając choćby dwa wycinki. Jeśli i po tej pomocy nie zaczyna samo układać, ułóż na jego oczach cały obrazek, pozwól mu się przyjrzeć, pomieszaj części i poproś
  o ponowne złożenie. Gdy i w tym wypadku nie rozwiązuje zadania, pomóż dziecku lub ułóż „razem z nim" całość, aby nie odeszło z poczuciem niepowodzenia i na tym kończymy próbę.

• Zanotuj poważniejsze błędy, np. „Zestawia poszczególne wycinki obok siebie w jednym szeregu", „Układa nogę w górnej lewej części".

Ocena

• Poziom A — Dziecko zupełnie źle układa obrazek nawet po ułożeniu przez nauczyciela.

• Poziom B — Jeden obrazek z dużą pomocą, drugi jednak samodzielnie albo z nieznaczną pomocą.

• Poziom C — Obydwa obrazki układa samodzielnie, nieznacznie tylko przekracza wyznaczony czas. Dopuszczalna jest nieznaczna pomoc lub nieznaczny błąd, np. przestawienie układu listków maku lub mało różniących się fragmentów tułowia kota.

• Poziom D — Obydwa obrazki ułożone zupełnie samodzielnie i szybko (poniżej 4 min.).

Zabawa ruchowa

• Zostaw wystarczająco dużą przestrzeń w sali, by można ustawić grupkę dzieci w rząd i w koło oraz by dzieci mogły swobodnie chodzić i biegać.

• Zestaw pomocy zależy od tego, jak zamierzasz przeprowadzić ćwiczenia.

• Możesz zorganizować obserwację tak, że jedna osoba prowadzi zajęcia z dziećmi, druga ma przed sobą karty obserwacyjne i wpisuje do nich spostrzeżenia.

• Przede wszystkim zanotuj, które próby dziecko wykonało, a których nie potrafiło wykonać.

• Zapisz przez podkreślenie odpowiedniego zdania w arkuszu obserwacyjnym lub też stawiając odpowiedni znak przy danej próbie wymienionej w arkuszu.

• Zanotuj też najważniejsze uwagi o zachowaniu dziecka. Zajęcia ruchowe dają szczególną okazję do obserwacji wzajemnego odnoszenia się do siebie dzieci. Zapisz, gdy dziecko umyślnie popycha lub trąca inne dzieci. Należy odróżnić popchnięcia nieumyślne, z powodu słabej sprawności ruchowej lub zbytniego rozpędu w biegu.

• Zanotuj, gdy dziecko wyśmiewa się z kolegi, któremu nie udała się próba lub rozdrażnia kolegę, aby tamten nie mógł dobrze wykonać próby. Zanotuj, gdy są trudności z włączeniem dziecka do wspólnych zajęć.

• Zanotuj pozytywne spostrzeżenia takie, jak: zachęcanie innego dziecka do wykonania jakiejś próby, której ono nie chce wykonać, pomoc innemu przez podtrzymanie przy upadku, podanie piłki, która upadła itp.

• Pod uwagę bierzemy tylko te spostrzeżenia, które świadczą o ogólnej sprawności ruchowej i sprawności manualnej.

• W próbie tej nie oceniamy poziomu wykonania tak, jak w innych próbach, a tylko słownie określamy ogólny poziom sprawności dziecka. O dzieciach, które nie potrafiły wykonać 3-4 zadań zapisujemy: „słaba sprawność ruchowa". Dzieci, u których niektóre próby zupełnie nie udały się, możemy określić jako „mało sprawne”, u pozostałych określamy sprawność ruchową jako dobrą

Obserwacja mowy dziecka

• Mowę dziecka obserwuj w toku wszystkich wyżej wymienionych zajęć.

• Notuj dosłowne wypowiedzi dziecka; wówczas dobrze jest podkreślać od razu popełniane błędy. Jeżeli nawet nie zdążysz zanotować całej wypowiedzi, to w każdym razie zapisuj zauważone błędy artykulacyjne, gramatyczne i inne.

• Ważne jest, by zapisać, jakich dźwięków dziecko nie wymawia lub jakie występują zniekształcenia dźwięków, np. zmiękczanie — mówi:— ś zamiast s, lub ź zamiast z; wymawia bezdźwięcznie: — p zamiast b, k zamiast g; seplenienie — mówi s zamiast sz, z zamiast ż itd. Zapisuj, gdy dziecko przestawia dźwięki lub sylaby w niektórych słowach (notuj w jakich słowach). Wszelkie jąkanie, czy zacinanie musi być też zanotowane. Zaznacz, przy którym zdaniu wystąpiły błędy gramatyczne i trudności w formułowaniu zdań.

• Po zakończeniu zajęć indywidualnych podsumuj uwagi o rozwoju mowy. Traktujemy mowę dziecka jako dobrze rozwiniętą, jeśli w toku wszystkich powyższych zadań nie wystąpiły omówione błędy.

Opis obrazka

• Zastosowane obrazki powinny na pierwszym planie przedstawiać jakąś akcję. Oprócz postaci pierwszoplanowych na obrazku powinny być również inne elementy na dalszym planie.

• Poproś dziecko, aby przyjrzało się temu obrazkowi i opowiedziało co on przedstawia, co tam jest na nim narysowane. Jeśli dziecko milczy dłuższą chwilę, staraj się je zachęcić do wypowiedzi, powiedz np.: — Popatrz, co tutaj jest? Co tu się dzieje? i wskaż jakiś fragment obrazka.

• Podobnie postępuj, gdy dziecko wylicza poszczególne przedmioty lub czynności przedstawione na obrazku. Najpierw zachęć do pełniejszej wypowiedzi, a potem proponuj, by dziecko opowiedziało coś o innym obrazku. Jeżeli Twoje naleganie na pełniejszą wypowiedź spowodowało, że dziecko zupełnie zamilkło, konieczne jest doprowadzenie do tego, by nie miało ono poczucia niepowodzenia. W tym celu dobrze jest opowiadać o obrazku razem z dzieckiem.

• Po zakończeniu wypowiedzi dziecka zanotuj ważniejsze uwagi o zachowaniu. Zanotuj więc, gdy dziecko niechętnie odpowiadało, gdy było bardzo zahamowane i potrzebne były wielokrotne zachęty. Zanotuj, gdy dziecko wielokrotnie odwracało uwagę od obrazka. Zapisz, gdy dziecko niespokojnie kręciło się na krześle, wykonywało zbędne ruchy rąk, nóg itp. Konieczne jest zanotowanie spostrzeżeń, dotyczących wad wymowy.

Ocena

• Poziom A — Dziecko wymienia tylko nazwy poszczególnych elementów na obrazku (przedmioty, osoby, zwierzęta) lub oddzielne czynności, które są przedstawione, ale nie wypowiada zdań o tym co widzi, np. o obrazku „Ruch uliczny" mówi: „Autobus, pan, pani, dziewczynka, domy, samochód" itp., albo: „idzie, tu biegnie, tu jedzie” itp., względnie: „Autobus, tu pani, tu jedzie”.

• Poziom B — Dziecko formułuje jedno, lub dwa bardzo proste zdania dotyczące jakiegoś fragmentu obrazka, następnie tylko wylicza, jak na poziomie A. Np. „Pan idzie, autobus, pan, domy...". Wylicza jednak szczegóły w sposób bardziej wyczerpujący niż na poziomie A.

• Poziom C — Dziecko opisuje cały obrazek choćby nawet prostymi zdaniami, względnie bardziej obszernie opisuje centralny fragment, formułując zdania złożone, np. „Autobus jedzie, pan wskakuje. Drugi pan też wskazuje. Pani idzie...” lub „Autobus rusza, a dwóch panów biegnie do niego”, albo: „Ta pani z dziewczynką idzie do autobusu, a ten pan wskakuje”.

• Poziom D — Dziecko daje pełny opis obrazka, bez żadnych dodatkowych pytań nazywa całość, podaje tytuł: „Zabawy na śniegu", albo daje samodzielną interpretację. „Na przystanku wszyscy się śpieszą, a autobus nie czeka i ta pani nie zdąży wsiąść".

Rozmowa kierowana

Przed rozpoczęciem rozmowy ustal zasadniczy zestaw pytań, wpisz je do arkusza obserwacyjnego, aby te same pytania (cztery zasadnicze) zadawane były wszystkim dzieciom z danej placówki.

Należy podkreślić, że:

• 1. rozmowa z dzieckiem nie może mieć charakteru wypełniania ustnej ankiety. To znaczy, że uwzględniając określone pytania — tematy, prowadzący rozmowę, niekoniecznie trzyma się kolejności następowania pytań; pytania wypowiada swobodnie z pamięci, nie czyta ich,

• 2. rozmowa też nie może mieć charakteru egzaminu, na którym dziecko musi odpowiadać tylko na zadane pytania i przerywa mu się wypowiedzi nie na temat. Należy umożliwić dziecku swobodne wypowiadanie się. Należy nawet podtrzymywać rozmowę, gdy dziecko zaczyna opowiadać o sobie, swojej rodzinie czy przeżyciach, bo stanowi to ważną informację o sytuacji dziecka w rodzinie,

• 3. rozmowa musi być możliwie krótka, żeby nie znużyła dziecka.

Ocena

• Poziom A — Gdy dziecko odpowiada wystarczająco najwyżej na jedno pytanie.

• Poziom B — Gdy daje wystarczającą odpowiedź na dwa pytania.

• Poziom C — Gdy otrzymujemy wystarczające odpowiedzi na 3—4 pytań, a także, gdy na jedno z pytań dziecko daje bardziej wyczerpującą odpowiedź.

• Poziom D — Dziecko odpowiada na wszystkie pytania, przy czym na pytanie o zawód i porę roku daje pełne odpowiedzi — więcej niż wystarczające.

Liczenie

Pomoce: Przygotowujemy 25 niewielkich przedmiotów do liczenia. Mogą to być guziki, kasztany, kredki, patyczki.

Notujemy, do ilu dziecko liczy bezbłędnie. Jeśli dziecko liczy powyżej 20, można zapytać czy umie dalej liczyć. Nie jest jednak konieczne tak dokładne określenie do ilu liczy, jeżeli przekracza 20.

Ocena

• Poziom A — Dziecko liczy w zakresie poniżej 13, nie umie podać, ile jest przedmiotów i nie-wykonuje dodawania i odejmowania
  w zakresie 5

• Poziom B — Dziecko liczy do 13, odnosi ostatni liczebnik do zbioru, potrafi dodawać i odejmować w zakresie 5.

• Poziom C — Dziecko liczy w zakresie powyżej 13, wie ile jest przedmiotów w zbiorze. Wykonuje wszystkie działania na dodawanie i odejmowanie na konkretach lub częściowo w pamięci.

• Poziom D — Dziecko liczy powyżej 20, podaje liczbę określającą wielkość zbioru poprawnie i wykonuje dodawanie i odejmowanie
  w pamięci, co najmniej w zakresie 8.

Zagadka obrazkowa

• W próbie tej pokaż dziecku obrazek (lub obrazki) ilustrujące jakąś akcję i postaw przed dzieckiem zadanie odtworzenia, lub przewidzenia pewnych elementów akcji i uzasadnienie tego danymi z rysunku.

• Treść obrazków może być różna, ale zadanie musi być takie, by wymagało czterokrotnej odpowiedzi.

• W badaniach A. Szemińskiej najczęściej stosowano zagadkę z tygodnika dziecięcego „Miś" — „Pomóżcie Misiowi". Ilustrację do tej zagadki stanowi rysunek nr 1.

• Poproś dziecko o odgadnięcie, gdzie poszedł pies, ptak i człowiek. Nie wystarczy jednak, że dziecko odpowie na każde z trzech wymienionych pytań, musi też powiedzieć co na obrazku wskazuje na tę odpowiedź — a więc musi powiedzieć, że poznało po śladach.

Ocena

• Poziom A — Gdy dziecko daje zupełnie przypadkowe odpowiedzi albo mówi, że nie wie, gdzie kto się schował i mimo nalegań, nie podaje odpowiedzi, względnie też kieruje się inną zasadą niż wskazuje na to obrazek, np. podaje miejsce schowania wg tego, gdzie najczęściej przebywa dziewczynka, pies, kogut (przy historyjce obrazkowej układa zupełnie źle).

• Poziom B — Na pierwszą część zagadki (gdzie kto się schował) dziecko daje dwie odpowiedzi dobre, ale nie podaje uzasadnienia po czym poznaje. W historyjce obrazkowej zestawia dobrze obrazki, ale nie umie powiedzieć, jaka jest kolejność akcji.

• Poziom C — Daje 3 odpowiedzi trafne, na pytanie, gdzie się kto schował, ale nie podaje uzasadnienia. Najpierw daje złe odpowiedzi, ale po drugim pytaniu zwraca uwagę na istotne elementy obrazka (ślady) i podaje uzasadnienie, poprawiając równocześnie swoją wypowiedź poprzednią. W historyjce obrazkowej dobrze układa i uzasadnia prawidłowo kolejność przynajmniej dwu obrazków.

• Poziom D — Od razu dobrze odpowiada na oba pytania i daje uzasadnienie bez dodatkowych pytań. (Historyjkę obrazkową układa prawidłowo i w pełni uzasadnia kolejność obrazków).

Analiza słów

• W próbie tej postaw przed dzieckiem zadanie wydzielania sylab i głosek w specjalnie dobranych słowach.

• Dla zdecydowanej większości dzieci rodzaj zadań, które tu proponujemy jest zupełnie nowy. Dlatego też szczególną uwagę zwróć na sposób stawiania pytań. Konieczne jest doprowadzenie do pełnego zrozumienia przez dziecko, czego od niego żądamy. Bez wstępnego ćwiczenia trudno stwierdzić, czy błędy dziecka są spowodowane słabą analizą słuchową, czy brakiem zrozumienia instrukcji.

• W próbie tej w większym stopniu, niż w innych, konieczna jest pełna koncentracja uwagi dziecka na tym, co mówimy. Dlatego, chociaż można by przynajmniej część próby potraktować jako zabawę zespołową, lepiej jest przeprowadzić ją indywidualnie. Próba ta nie ma już formy swobodnej rozmowy, jak inne próby indywidualne.

Ocena

• Poziom A — Dziecko radzi sobie z dokończeniem najwyżej dwóch wyrazów, nie wyodrębnia samodzielnie żadnej głoski.

• Poziom B — radzi sobie z kończeniem wszystkich pięciu wyrazów, mogą przy tym występować trudności — dziecko daje odpowiedź po drugim lub trzecim powtórzeniu próby z danym słowem, ale nie wyodrębnia żadnej głoski, lub też nie kończy wyrazów, ale wyodrębnia choć 3 samogłoski.

• Poziom C — radzi sobie dobrze z kończeniem wszystkich pięciu wyrazów i wyodrębnia samodzielnie przynajmniej trzy samogłoski na początku słów.

• Poziom D — dobrze kończy wyrazy, wyodrębnia samogłoski i spółgłoski w podanych wyrazach.

W zasadzie należy przewidzieć, że jedna osoba prowadzi zajęcia (wydaje polecenia), a druga notuje spostrzeżenia. Po zakończeniu zajęcia obydwie uzupełniają obserwacje i dokonują ich analizy. Obserwacje rejestrujemy na arkuszach obserwacyjnych.

Dla każdego dziecka przygotuj oddzielny arkusz obserwacyjny. Arkusz wypełniaj podkreślając odpowiednie uwagi i dopisując te, które nie zostały w nim zamieszczone.

Warunkiem sprawnego posługiwania się arkuszem jest dobra znajomość jego układu i treści podanych tam uwag.

Bardzo ważnym warunkiem obserwacji jest obiektywna ocena poziomu wykonania. Każde zadanie oceniamy oddzielnie stosując kryteria dla każdego zadania. Dla celów, które stawiamy obserwacji przy zapisach, najbardziej jest przydatna czterostopniowa skala. Wprowadzamy nomenklaturę literową, aby wyraźnie zaznaczyć, że poziomy, które wyodrębniamy, nie odpowiadają klasyfikacji szkolnej.

Chodzi o to, by odróżnić dzieci wykazujące się:

• słabym przygotowaniem do szkoły — wykonanie na poziomie A,

• dzieci, których przygotowanie jest wystarczające — wykonanie na poziomie B,

• dzieci wykazujące dobre przygotowanie — wykonanie na poziomie C.

• Ponadto wyróżniamy jeszcze wykonanie na poziomie D, co oznacza, że mamy do czynienia z dziećmi bardzo zdolnymi i bardzo dobrze przygotowanymi do nauki w szkole.

• Ocena ogólna stanowi podsumowanie wyników pracy dziecka w tych zajęciach, które sprawdzają wiadomości
  i umiejętności potrzebne do pomyślnego startu w nauce czytania, pisania i rachunków.

• Oceny szczegółowe uzyskane przez dziecko są podstawą do ustalenia oceny ogólnej.

• Oddzielnie dokonujemy podsumowania spostrzeżeń o zachowaniu dziecka.

• Oddzielnie też oceniamy sprawność ruchową.

• Nie wymieniono zabawy dowolnej przede wszystkim dlatego, że nie da się tu zastosować takich ocen jak przy ośmiu wymienionych zajęciach kierowanych. Warto jednak przy ustalaniu oceny ogólnej skonfrontować wyniki dziecka uzyskane w tych zajęciach z jego zainteresowaniami i umiejętnościami ujawnianymi w czasie zabawy dowolnej i odpowiednio do tych danych skorygować ocenę ogólną.

• Kryteria czterostopniowej oceny ogólnej określającej poziom przygotowania dziecka do nauki.

Jako podręczny konspekt do wystawienia oceny ogólnej może być przydatna poniższa tabelka zestawiająca liczby różnych ocen za poszczególne zadania, przy danym poziomie oceny ogólnej.
Litera N oznacza dowolną liczbę ocen na danym poziomie, uzyskanych za poszczególne zadania.

Konieczne jest, by osoby oceniające poziom ogólny dziecka zdawały sobie sprawę z tego, że różnice między sąsiednimi poziomami (między poziomem A i B, B i C, C i D) nie są ostro zaznaczone i w związku z tym nie należy traktować podanych kryteriów zbyt sztywno.

• W związku z tym, że o ocenie ogólnej decyduje znacznie więcej czynników, niżby to wynikało z podanych kryteriów, ocenę tę powinna ustalać osoba, która przez całe zajęcia obserwowała dane dziecko.

• Ogólny poziom dziecka musi być określony zaraz po zakończeniu zajęć, póki jeszcze nauczyciel prowadzący obserwacje pamięta te spostrzeżenia, których nie zdołał zanotować w arkuszu obserwacyjnym.

• Obok oceny ogólnej powinniśmy w arkuszu obserwacyjnym zanotować, że dziecko ma wadę wymowy, wzroku lub słuchu, a także, że jest leworęczne, jeśli stwierdziliśmy to w czasie zajęć. Niekiedy te wady i specyficzne właściwości dziecka mogą być przyczyną obniżenia wyników w niektórych zadaniach. Na przykład dziecko z dużą wadą wzroku może bardzo niedokładnie łączyć linie przy rysowaniu wg wzoru, lub też nie dociągać do linii; czy wychodzić poza nie przy rysowaniu szlaku. Oczywiście wtedy uwzględniamy te czynniki przy ustalaniu oceny ogólnej. W zasadzie jednak rozpatrujemy tego rodzaju spostrzeżenia niezależnie od tej oceny, gdyż dla wyrównania takich braków jak wada wymowy, wzroku czy słuchu konieczna jest konsultacja u odpowiedniego specjalisty. Również w sprawie leworęczności dziecka powinien wypowiedzieć się specjalista. Dziecko leworęczne musi być przebadane przez psychologa, aby można było podjąć decyzję, którą ręką powinno ono pisać.

• Ustalając oceny ogólne dzielimy dzieci na grupy o różnych poziomach przygotowania do nauki w szkole po to, by odpowiednio zaplanować pracę wyrównawczą.

Dzieci na poziomie A, u których występuje znaczne obniżenie sprawności w zakresie kilku różnych funkcji, wymagają specjalnie intensywnej i długotrwałej pracy. Najczęściej nie wystarczają im wstępne zajęcia wyrównawcze przed rozpoczęciem nauki w szkole. Będą one wymagały pomocy również w ciągu roku szkolnego.

Również dzieci będące na poziomie B potrzebują bardzo intensywnej pracy wyrównawczej i nie zawsze uda nam się osiągnąć dostateczną poprawę ich poziomu przed rozpoczęciem nauki w szkole.

Najszybciej możemy wyrównać braki u tych dzieci, u których tylko jedna funkcja jest na bardzo słabym poziomie (dzieci na poziomie C i niektóre na poziomie B). Niekiedy dzieci te mogą nawet same wyrównać swoje braki już w trakcie nauki w szkole. Należy jednak pamiętać, że bywają takie zaburzenia pojedynczych funkcji, które niełatwo jest usunąć. Dlatego żadnych braków dziecka nie można lekceważyć i jeżeli nie poprzez specjalne zajęcia w zespole przygotowawczym, to przynajmniej przez podanie rodzicom odpowiednich wskazówek, trzeba spowodować ćwiczenie obniżonej sprawności dziecka.

Szczególnie ważne jest podciągnięcie dziecka w zakresie tych funkcji, które nawet przy dobrym poziomie ogólnym mogą powodować poważne trudności w nauce. Taką szczególną rolę może odgrywać zaburzenie analizy i syntezy wzrokowej lub słuchowej. Każde z nich może być przyczyną poważnych trudności w opanowaniu czytania i pisania nawet u dzieci wykazujących wysoki poziom inteligencji. Dla zlikwidowania tych zaburzeń konieczne jest zastosowanie specjalnych ćwiczeń.

---