Metoda hodowlana:
- zapobiegawcza, profilaktyczna
- nie prowadzi do zatrucia środowiska
- mutacje - zmiany pojawiają się w organizmie w warunkach naturalnych
- odmiana odporna - mniej podatna na danego patogena jest otrzymywana przez hodowlę
L. Pasteur - udowodnił, że proces fermentacji jest wywoływany przez mikroorganizmy. Obalił teorię samorództwa.
G. Mendel 1865 - opublikował pracę na temat eksperymentu z groszkiem. Zaproponował zasady dziedziczenia. Opublikował 11 prac.
Miczurin i Łysenko - udowodnili, że na zmienność organizmów ma wpływ środowisko.
Według FAO ubywa nam około 1/3 plonów co roku ze względu na żer szkodników i choroby.
Mechanizmy odporność:
1. Odporność porażeniowa:
- zagrodzenie sprawcy dostępu do gospodarza, np. skrócenie czasu ekspozycji podatnych tkanek (odmiany ziemniaka wytwarzające w początku lipca dojrzałe liście - bo jest wtedy wysyp Phytophtora
- skrócenie czasu ekspozycji podatnych narządów
- forma wzrostowa jako czynnik odporności, np. fasola tyczna jest w mniejszym stopniu porażana przez antraknozę niż fasola karłowa.
2. Odporność na wnikanie:
- utrudnia lub uniemożliwia wnikanie cechy anatomicznej, np. budowa skórki - skórka pokryta kutyną, woskiem lub budowa szparek oddechowych - większe lub mniejsze, więcej lub mniej na m2, tam gdzie jest ich więcej jest infekcja.
3. Odporność na rozszerzanie:
- odmiana o luźnej budowie miękiszu będzie bardziej porażana
- patogen nie może dotrzeć w głąb tkanki
- niedostateczna zawartość substancji wzrostu w tkankach, np. rozt. z gr.B utrudnia rozwój patogena wiązu
- substancje wewnątrzkomórkowe nie sprzyjające kiełkowaniu zarodników (alkaloidy i fenole) np. im więcej fenoli (ciemniejszy kolor liści rośliny) tym mniejszy stopień porażania rośliny.
Oporność - przystosowanie anatomiczne organizmu utrudniające wnikanie mikroorganizmów.
Odporność - proces w organizmie gospodarza skierowany przeciw sprawcy.
Odporność nabytą dostrzega się u roślin wieloletnich, u 1 lub 2-letnich takiej odporności nie dostrzegamy.
1. przeciwzakaźne reakcje odpornościowe (np. Synhytrium endobioticum - dopuszczone do uprawy odm.ziemniaka tylko infekują, nie pojawia się choroba);
2. antytoksyczne reakcje odpornościowe (roślina wytwarza substancje ograniczające rozwój patogenów, np. Stereum purpureum - srebrzystość liści drzew, w miejscu infekcji roślina przy pomocy substancji, które wytwarza, ogranicza rozwój patogena);
3. indukowana reakcja rośliny (roślina do pewnego poziomu koncentracji patogena nie reaguje na niego);
4. bierna immunizacja (wstrzykiwanie gotowej surowicy).
Nie można uzyskać odmiany odpornej na wszystkie patogeny.
GMO - Organizmy Genetycznie Zmodyfikowane (Transgeniczne).
Gatunek - zbiór osobników podobnych do siebie mogących się krzyżować i dających płodne potomstwo.
Pszenżyto - krzyżówka międzygatunkowa.
Pierwsze komercyjne zastosowanie organizmów genetycznie modyfikowanych wykorzystano do wyeliminowania chwastów.
Zea mays Monsonto - odporna na herbicyd gliofosad.
W Europie do 2004r. nie było pozwolenia na uprawę żadnej rośliny transgenicznej.
Soja, kukurydza, bawełna, rzepak - to rośliny których uprawia się najwięcej.
USTAWA Z DN. 18.12.2003r
Rozdział 1, przepisy ogólne:
1. ustawa reguluje sprawy:
- ochronę roślin przed organizmami szkodliwymi
- dopuszczania środków ochrony roślin do obrotu oraz substancji aktywnych do stosowania w środkach ochrony roślin
- zapobiegania zagrożeniom dla człowieka, zwierząt oraz środowiska, które mogą powstać w wyniku obrotu i stosowania środków ochrony roślin
- Organizacji Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa
Roślina (wg.ustawy) - żywe rośliny lub ich części wraz z nasionami, w zrozumieniu botanicznym przeznaczone do siewu, a w szczególności:
- owoce z wyjątkiem głęboko zamrożonych
- warzywa z wyjątkiem głęboko zamrożonych
- bulwy, bulwocebule, cebule, kłącza, rozłogi
- kwiaty cięte
- ścięte drzewa z liśćmi
- gałęzie z liśćmi
- kultury tkankowe rośliny
- liście i żywy pyłek
- oczka, zrazy i sadzonki
Produkt roślinny - nie przetworzony lub podany wstępnemu przetworzeniu, materiał pochodzenia roślinnego ale nie roślina.
Przedmioty - inne niż rośliny i produkty roślinne, które mogą przenosić organizmy szkodliwe.
Organizm szkodliwy - zadomowiony na danym obszarze organizm szkodliwy, którego występowanie na danym obszarze zostało stwierdzone i nie zostały podjęte urzędowe działania w celu jego zwalczenia lub podjęte działania okazały się nieskuteczne przez okres 2 lat.
Paszport roślin - etykieta dołączona do roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów poświadczająca że spełniają one wymagania zawarte w ustawie.
Zwierzęta - zwierzęta należące do gatunku zwyczajowo żywionych, hodowlanych lub których mięso jest spożywane przez człowieka.
Środowisko - woda, powietrze, gleba, dziko żyjące gatunki fauny i flory oraz wszystkie powiązania z żywymi organizmami.
Płody rolne - rośliny i produkty roślinne.
Państwa członkowskie - państwa wchodzące w skład UE.
Państwa trzecie - państwa inne niż wchodzące do UE.
Środek ochrony roślin - substancje aktywne lub preparaty zawierające 1 lub więcej substancji aktywnych w postaci dostarczanej użytkownikowi, przeznaczone do:
- ochrony roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów przed organizmami szkodliwymi lub zapobieganiu występowania tych organizmów.
- wpływania na procesy życiowe roślin w inny sposób niż składnik pokarmowy w tym regulator wzrostu
- zabezpieczania produktów roślinnych
- niszczenia niepożądanych roślin
- niszczenia części roślin lub hamowania lub zapobiegania niepożądanemu wzrostowi roślin.
Pozostałości środków ochrony roślin - jedna lub większa liczba substancji aktywnych znajdujących się w roślinie lub produkcie roślinnym, jadalnych produktów zwierzęcych lub na tych roślinach, gdziekolwiek w środowisku stanowiące wynik stosowania środków ochrony roślin.
Substancje - pierwiastki chemiczne i ich związki występujące w stanie naturalnym lub wytworzone, w tym wszystkie zanieczyszczenia powstające w procesie produkcji.
Substancje aktywne - substancje aktywne lub mikroorganizmy o działaniu ogólnym lub specyficzne na organizmy szkodliwe, rośliny, części roślin lub produkty roślinne.
Preparat - mieszanina lub roztwory składające się z 2 lub większej liczby substancji z których co najmniej jedna jest substancją aktywną, do stosowania jako środek ochrony roślin.
Konfekcjonowanie środków ochrony roślin - przepakowanie z opakowań większych do mniejszych.
Wprowadzenie do obrotu - oferowanie do sprzedaży, sprzedaż lub inna forma zbycia roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów, w tym wprowadzonych na terytorium UE.
Rozdział 2
Ochrona roślin przed organizmami szkodliwymi.
Rozdział 3
Dopuszczanie środków ochrony roślin do obrotu oraz substancji aktywnej do stosowania w środkach ochrony rośli.
Rozdział 4
Obrót i stosowanie środków ochrony roślin.
Art.66
Środki ochrony roślin zaliczane do bardzo toksycznych i toksycznych dla człowieka, mogą nabywać osoby które ukończyły przeszkolenie i posiadają aktualne zaświadczenie dotyczące tego szkolenia.
Art.74
Zabiegi przy użyciu środków ochrony roślin w produkcji rolnej i leśnej mogą być wykonywane przez osoby, które ukończyły szkolenie w zakresie środków ochrony roślin i posiadają aktualne zaświadczenie dotyczące tego szkolenia.
Środki ochrony roślin na terenie otwartym stosuje się:
- sprzętem naziemnym jeżeli prędkość wiatru nie przekracza 3m/s, a miejsce stosowania środka ochrony roślin jest oddalone co najmniej o 5m od krawędzi jezdni dróg publicznych z wyłączeniem dróg gminnych i co najmniej 20m od budynków mieszkalnych, pasiek, plantacji roślin zielarskich, parków narodowych, roślin chronionych, wód powierzchniowych oraz ujęć wody.
- sprzętem agrolotniczym kiedy wilgotność powietrza jest niemniejsza niż 60% i prędkość wiatru nie przekracza 3m/s a powierzchnia upraw wynosi co najmniej 5ha i jest oddalone co najmniej 50m od obiektów wyżej wymienionych (parki, stajnie itp.). Zabrania się stosowania środków ochrony roślin zaliczanych do bardzo toksycznych, toksycznych, środków chwastobójczych i desykantów przy użyciu sprzętu agrolotniczego.
Rozdział 5
PIORIN
Rozdział 6
Odpowiedzialność za naruszenie przepisów ustawy.
Rozdział 7
Zmiany w przepisach, przepisy przejściowe.
Wprowadzenie materiałów roślinnych na terytorium Polski z krajów trzecich może się odbywać tylko przez określone punkty graniczne:
- powietrzne - Warszawa
- wodne - Gdańsk, Gdynia, Szczecin, Świnoujście
- kolejowe - Braniewo, Hrubieszów, Dorohusk
- drogowe - Bobrowniki, Kuźnica białostocka, Dorohusk
Strefy chronione:
- tereny gdzie danego patogena (lub szkodnika) nie stwierdzono
- jest ich w UE 25
- w Polsce nie ma żadnej
Choroby:
- Curtobacterium flacumfaciens - bakteryjne więdnięcie fasoli - (strefa chron. Grecja, Hiszpania, Portugalia)
- Ervinia amylovora - (Hiszpania, Litwa, Finlandia)
- Glomerella gossypi - antraknoza bawełny - (Grecja)
- Zgorzel kory topoli - (Irlandia)
- Beet necrotic yellow vein virus - Rhizomania buraka - (Dania, Irlandia)
- Tomatto spotted wild virus - (Finlandia, Szwecja)
Wykaz 1
Część A
Dział 1
Ceratocystis fagacearum - zamieranie dębu
- poraża wiązki przewodzące
- występowanie Ameryka pn.
Chrysomyxa arctostaphyli - rdza igieł świerka
- występ. pn. USA, Kanada, Alaska
- rdza dwudomowa, pełnocykliczna
Gymnosporangium spp - rdza jałowca
- występ. Ameryka pn., Azja wsch. (Chiny, Japonia, Korea)
- rdza dwudomowa
Inonotus Weirii - huba korzeniowa drzew szpilkowych
- wyst. Kanada, USA, Japonia
Phoma andina - czarna zaraza ziemniaka
- wyst. Peru, Boliwia
Thecaphora solani - głownia ziemniaka
- wyst. Meksyk, Panama
Tilletia India - śnieć indyjska pszenicy
- wyst. Afganistan, Indie, Irak, Nepal, Pakistan, Meksyk, USA
Dział 2
Melampsora medusae - rdza modrzewia
- rdza dwudomowa, pełnocykliczna
- wyst. Francja, Hiszpania, Portugalia, Japonia
Synchytrium endobioticum - rak ziemniaka
- wyst. Azja, Afryka, Ameryka, Nowa Zelandia
Wykaz 2
Część A
Dział 1
Alternaria alternata - plamistość Malus, Pyrus
- wyst. Japonia, Korea
Apiosporina morbosa - czarna guzowatość sliw
- wyst. Kanada, USA
Ceratocystis coerulescens - zamieranie drzew klonu cukrowego
- wyst. Ameryka pn.
Ciborinia camelliae - zaraza kwiatów kamelii
- wyst. Ameryka pn., Japonia
Elsynoe spp - parch cytrusowych
- wyst. Wyspy Kanaryjskie, Azja, Afryka, Ameryka, Oceania
Fusarium oxysporum f.sp. albedinis - więdnięcie naczyniowe palm
- wyst. Maroko, Algieria
Puccinia pifferiana - rdza ziemniaka
Venturia nashieola - japoński parch gruszy
- wyst. Azja wsch.
Dział 2
Colletotrichum acutatum - antraknoza truskawki
Didymella ligulicola - plamistość zgorzelowa złocienia
Phialophora cinerescens - fialoforoza goździka
- wyst. Europa, Kolumbia
Phytophtora fragariae var fragariae - czerwona zgnilizna korzeni truskawki
- wyst. Kanada, Meksyk, Australia, Nowa Zelandia
Plasmopara halstedii - mączniak rzekomy słonecznika
Puccinia horiana - biała rdza złocienia
- wyst. Afryka Pd., Azja, Ameryka, Australia, Nowa Zelandia
Verticilium albo-atrum + Verticilium danliae - werticilioza (więdnięcie infekcyjne) chmielu
- wyst. USA, Nowa Zelandia, Europa
Część B
Glomerella gossypii - antraknoza bawełny
Gremmeriella abietyna - zamieranie pędów drzew iglastych
- wyst. Ameryka pn., Japonia
Hypoxylon mammatum - zgorzel osiki
WIRUS:
- namnaża się a nie rozmnaża
- działa destrukcyjnie na organizm który zasiedla
- 1892r - Iranowski 1-szy raz użył słowa wirus tzn. jad
- nie widoczne pod mikroskopem optycznym
- część nukleinowa wirusa (źródło informacji genetycznej)
Prion - białko wirulentne
- nie mają zdolności samodzielnego ruchu, są przenoszone przez wektory (najczęściej owady o aparacie kłująco-ssącym tj. pluskwiaki, równoskrzydłe, przylżeńce)
- przenoszenie wirusów może być czynne (wirus nietrwały) lub bierne (wirusy trwałe).
Wirusy = 34 czynniki chorobotwórcze
Wykaz 1
Część A
Dział 1
Elm Pohlem necrosis mycoplasm - mikoplazma nekrozy łyka wiązu
- wektor: amerykański pasiasty skoczek wiązowy
Wirusy ziemniaków oraz organizmy wirusopodobne:
Andeom potato latent tymovirus - wirus andyjski pstrości ziemniaka
Potato spindle tuber viroid - wiroid wrzecionowatości bulw ziemniaka
- wektor: mszyce, zmieniki
Nieeuropejskie izobaty wirusów ziemniaka - Wirus liściozwoju ziemniaka
Wirus plamistości pierścieniowej pomidora
- wektor: robaki obłe (węgorki, mątwiki)
Choroba Pierce'a na brzoskwini
- wektor: skoczkowate, kraskowate
Mikoplazma rozetkowatości brzoskwini
Liniowa (wstęgowa mozaika śliwy)
Kędzierzawka maliny
Wirus złotej mozaiki fasoli
Wirus zakaźnej żółtaczki sałaty
Wirusy powodują:
- rozkład chlorofilu
- nekrozy
- liściozwój
Dział 2
Fitoplazma miotlastości jabłoni
Fitoplazma chlorotycznego liściozwoju moreli
- wektor: skoczki
Fitoplazma zamierania gruszy
Część B
Wirus rizomanii buraka
Wirus brązowej plamistości pomidora
- wektor: wciornastki
Wykaz 2
Część A
Dział 1
Wirus kędzierzawki wierzchołkowej buraka
Wirus degeneracji drzew cytrusowych
Leprosis (trąd) drzew cytrusowych
Dział 2
Spiroplazma cytrusowych
- wektor: skoczki
Wirus degeneracji drzew cytrusowych
- wektor: mszyca bawełniana
BAKTERIE
Wykaz 1
Część A
Dział 1
Choroba Pierce'a na winorośli
Dział 2
Bakterioza pierścieniowa ziemniaka
Ralstonia solanacearum (śluzak)
Wykaz 2
Dział 1
Część A
Erwinia stewartii - bakteryjne więdnięcie kukurydzy
Dział 2
Bakteryjne więdnięcie lucerny (tracheobakter)
Rak bakteryjny pomidorów
Zaraza ogniowa - Erwinia amylovora
- infekuje przez znamiona słupka
Mokra zgnilizna łodyg złocienia
Czarna plamistość bakteryjna
Bakteryjna kanciasta plamistość liści truskawki
Część B
Bakteryjne więdnięcie fasoli
Zaraza ogniowa
Wirusów podlegających kwarantannie jest ok.70
Bakterii podlegających kwarantannie jest ok.20
Metoda biologiczna:
- wykorzystywanie organizmów żywych w zwalczaniu innych organizmów żywych, które są szkodliwe (zwalczanie patogenów i szkodników)
- bezpieczna dla człowieka bo czynniki chorobotwórcze nie mogą porazić człowieka
- szkodniki roślin to głownie owady, rzadziej nicienie i pajęczaki
- drapieżce lub pasożyty mogą być wykorzystywane w walce ze szkodnikami
- drapieżca prowadzi do szybkiej, nagłej śmierci ofiary, pasożyt wykańcza ofiarę powoli.
Owady jako drapieżcy:
1. rząd: Homoptera - pluskwiaki równoskrzydłe
2. rząd: Heteroptera - pluskwiaki różnoskrzydłe
- owady biegające po powierzchni wody tzw. Młodziki
a). rodz. Miridae - tasznikowate: Aksamitek, Wszędobylak
b). rodz. Antholoridae - dziubałkowate: Dziubałek gajowy - ogranicza wyst. Mszyc
3. rząd: Zażardkowate
rodz. Teritanoidae: Perillus bioculatus - Zbrojec dwuplamy - niszczy larwy stonki ziemniaczanej, drapieżca introdukowany, gatunek ciepłolubny, wymarza w zimie.
4. rząd: Neoropteroideae - Siatkoskrzydłe:
rodz. Chrysopidaeae: Złotooki
5. rząd: Coleoptera - przeobrażenie zupełne
rodz. Biegaczowate - Tęcznik liszkarz - odżywia się gąsienicami
rodz. Kusakowate
Omarlicowate
Biedronkowate
- postać larwalna przeważnie jest drapieżna
- niszczą skutecznie mszyce, czerwce
- rośnie tylko larwa biedronki, owad dorosły nie.
6. rząd: Dietera - Muchówki / Dwuskrzydłe
- aparat gębowy kłująco-ssący
- larwy są drapieżnikami
rodz. Syrphidae - Bzygowate
- drapieżna larwa
- dorosła postać żywi się nektarem
- żywią się owadami żyjącymi kolonijnie
7. Hymenoptera - Błonkoskrzydłe
Rośliniarki
Owadziarki
Żądłówki
-szerszenie
- mrówki - (nie mają skrzydeł i żądła). Mrówka najpierw nadgryza ofiarę, potem wpuszcza jad, tzw. wojsko sanitarne przyrody
8. Modliszki
Ważki - larwy żyją w wodzie i są drapieżne
Gromada: Pająki - Pajęczaki
- mają 4 pary odnóży
- tkają sieci aby złapać ofiarę
Phytoserinus persymilis - Dobroczynek szklarniowy
- wysysa soki z pajęczaków roślinożernych, głównie przędziorków
- jest bardzo niewielkich rozmiarów
DRAPIEŻNIKI
Ptaki owadożerne / śpiewające
- dzięcioł
- sikorka
- muchołówki
- drozdy
- szpaki
- wróblowate
Ptaki drapieżne - zjadają gryzonie
- jastrzębie
- sowy
- bocian - ¾ zawartości jego żołądka to gryzonie
Ssaki:
- lis - zjada głównie gryzonie
- dziki
- wilki
- jeż - skutecznie łapie myszy
- nietoperz
- kret - owadożerny, zjada dżdżownice, w warunkach naturalnych jest pożyteczny, w ogródkach szkodliwy
- żaba (płaz) - szczególnie ropucha
PASOŻYTY
- powodują śmierć ofiary po pewnym czasie (czas potrzebny do pełnego rozwoju pasożyta w ciele ofiary). Potem następuje śmierć żywiciela.
Rząd: Błonkoskrzydłe
Podrząd: Owadziarki
- pasożytnictwo wewnętrzne (w ciele owada rozwija się larwa)
Rząd: Dietera
- pasożytnictwo zewnętrzne (jajo na powierzchni ciała żywiciela, larwa wgryza się w żywiciela)
Poliembrionia - z 1 zapłodnionego jaja rozwija się kilkadziesiąt jaj larw / owadów dorosłych (wyst. u błonkówek)
Błonkoskrzydłe owadziarki:
- pasożyty jaj: Kruszynek
- pasożyty larw: Baryłkarz
- pasożyty poczwarek: Gąsienicznik
- pasożyty imago: Męczelkowate
Który rodzaj pasożytnictwa jest najkorzystniejszy?
- niszczenie jaj
Rodzina: Gąsienicznikowate: Wimpla
Rodzina: Męczelkowate: Baryłkarz bieliniak
Rodzina: Mszycarzowate
Rodzina: Tybelkowate - pasożyty mszyc
Rodzina: Bleskotki: Kruszynek, Aphelinus mali - pasożyt bawełnicy korówki (Osiec korówkowy), Eucarsia formosa (Obrotnica szklarniowa) - rozmnażana na skalę handlową, do zwalczania szkodników w szklarniach.
Nicienie - Nematoda
- węgorki
- mątwiki
Pasożyty fakultatywne i obligatoryjne - zjadają jeden gatunek lub wszystko co popadnie.
Np. stonka ziemniaczana, guniak czerwczyk
Rodzina: Rączycowate - muchy składające jaja na powierzchni ciała żywiciela, wylęgająca larwa wgryza się w ciało ofiary i pod skórką jest tylko aparat gębowy.