Zagrożenia występujące na stanowisku pielęgniarki na Bloku Operacyjnym.

Czynniki niebezpieczne

Czynniki niebezpieczne to wszelkie przedmioty: narzędzia, maszyny, oprzyrządowanie, wyposażenie stanowisk pracy itp., które w obszarze swojego naturalnego oddziaływania stanowią potencjalne źródła niebezpiecznych czynników mechanicznych, i które mogą doprowadzić do wystąpienia zagrożenia - głównie urazami bądź w następstwie innego istotnego nagłego pogorszenia stanu zdrowia człowieka czy zejścia śmiertelnego.

Do niebezpiecznych zagrożeń zaliczyć można:

• wystąpienie urazów, takich jak stłuczenia, złamania, zwichnięcia, do których może dojść w następstwie poślizgnięcia się, potknięcie czy upadku zwłaszcza w sytuacjach udzielania pomocy w nagłych przypadkach,

• zakłucie ostrymi narzędziami, igłami, stłuczonym szkłem, kością, skaleczenie ostrą krawędzią,

• poparzenie - uszkodzenie części miękkich organizmu człowieka - na skutek zbyt wysokiej temperatury - gorące urządzenia sterylizacyjne, gazy, podgrzewarki do płynów,

• porażenia prądem elektrycznym w przypadku użytkowania wadliwie działającego lub uszkodzonego sprzętu,

• źle umocowany sprzęt lub aparatura medyczna może spowodować urazy głowy, nóg, stóp (spadające przedmioty),

• użytkowanie butli ze sprężonymi gazami np. tlen, podtlenek azotu, może doprowadzić do wystąpienia urazów na skutek wybuchu,

• stosowanie substancji chemicznych - płyny i środki do dezynfekcji, sterylizacji, odkażania- możliwość ostrego zatrucia,

• podnoszenie ciężarów: pacjenci, sprzęt medyczny, leki (płyny infuzyjne) może doprowadzić do wystąpienia nagłego zespołu bólowego pleców, wypadnięcie lub przemieszczenie krążka międzykręgowego.

Czynniki szkodliwe i uciążliwe

Czynniki szkodliwe w środowisku pracy oznaczają czynniki, które poprzez oddziaływanie na pracownika prowadzą lub mogą doprowadzić do powstania choroby zawodowej lub innego schorzenia związanego z wykonywaną pracą.

O czynnikach uciążliwych na stanowisku pracy mówimy wówczas, gdy ich wpływ na pracownika może przyczynić się do wystąpienia złego samopoczucia czy nadmiernego zmęczenia, które jednak nie prowadzi do trwałego pogorszenia stanu zdrowia. Czynniki

uciążliwe mogą doprowadzić do dłuższej absencji pracownika z powodu choroby, co w konsekwencji obniży wydajność pracy.

Zagrożenia czynnikami szkodliwymi i uciążliwymi dzielimy na cztery fundamentalne grupy:

1. Biologiczne,

2. Chemiczne,

3. Fizyczne,

4. Psychofizyczne.

Szkodliwe czynniki biologiczne

Szkodliwe czynniki zagrożeń biologicznych w środowisku pracy, określane również jako „biologiczne czynniki zagrożenia zawodowego”, czy, „zagrożenia biologiczne w środowisku pracy”, a także „biologiczne szkodliwości zawodowe” są to takie mikro- i makroorganizmy oraz takie struktury i substancje wytwarzane przez te organizmy, które występując w środowisku pracy wywierają szkodliwy wpływ na organizm ludzki i mogą być przyczyną chorób pochodzenia zawodowego.

Klasyfikacja zagrożeń biologicznych w środowisku pracy, zamieszczona w załącznikach do dyrektywy Unii Europejskiej 90/679/EWG w sprawie ochrony pracowników przed tymi zagrożeniami wyróżnia ich cztery grupy:

• wirusy,

• bakterie,

• grzyby,

• pasożyty

Zawodowe zagrożenia biologiczne klasyfikuje się na podstawie różnych kryteriów, np. środowisko występowania, sposób przenoszenia i stopień ryzyka, jaki przedstawiają one dla narażonych pracowników. Według ostatniego kryterium podziału, do którego należą:

• zdolność do wywoływania choroby u człowieka oraz ciężkość jej przebiegu;

• możliwość rozprzestrzeniania się choroby w populacji;

• możliwość zastosowania skutecznej profilaktyki;

zagrożenia biologiczne najczęściej dzieli się na cztery grupy:

Grupa zagrożenia 1 - to czynniki biologiczne nie wywołujące chorób u ludzi. Podstawową zasadą w bezpiecznej pracy z tymi czynnikami jest przestrzeganie ogólnych zasad higieny.

Do tej grupy zagrożenia zalicza się:

• osłabione szczepy bakterii stosowane do produkcji szczepionek oraz osłabione szczepionki żywe,

• szczepy bakterii przeznaczone do celów laboratoryjnych np.: Escherichia coli oraz szczepy wykorzystywane w celach produkcyjnych,

• drożdże stosowane w celach produkcyjnych.

Grupa zagrożenia 2 - są to czynniki biologiczne, które mogą wywołać choroby, mogą być niebezpieczne dla pracowników, ale rozprzestrzenianie ich w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne. Zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.

Do grupy tej należą np.:

• bakterie, np.: laseczka tężca wywołująca tężec; gronkowiec złocisty wywołujący zakażenie układowe i skóry,

• grzyby, np.: bielnik biały powodujący grzybicę skóry i błon śluzowych,

• wirusy, np.: wirus choroby Heinego-Medina, WZW A - wirus zapalenia wątroby typu A.

Grupa zagrożenia 3 - obejmuje czynniki, które mogą wywoływać u ludzi ciężkie choroby; rozprzestrzenianie ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. W stosunku do tych czynników istnieją skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.

Do grupy zagrożenia 3 należą między innymi:

• bakterie np.: prątek gruźlicy wywołujący gruźlicę,

• grzyby np.: drożdżowiec skórny wywołujący grzybicę,

• wirusy np.: wirus żółtej gorączki powodujący żółtą febrę.

Grupa zagrożenia 3* - to czynniki stanowiące ograniczone zagrożenie dla pracowników, gdyż do zakażenia nimi nie dochodzi zazwyczaj drogą powietrzną.

Do grupy tej należą między innymi:

• bakterie, np.: pałeczka czerwonki wywołująca czerwonkę,

• wirusy, np.: HIV - ludzki wirus upośledzenia odporności wywołujący AIDS - zespół nabytego upośledzenia odporności immunologicznej,

• pasożyty, np.: tasiemiec bąblowcowy powodujący bąblowicę wątroby, płuc, mózgu.

Grupa zagrożenia 4 - to czynniki, które doprowadzają do ciężkich chorób, są one niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj nie istnieją w stosunku do tych czynników skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.

Do grupy zagrożenia 4 zakwalifikowano wyłącznie wirusy:

• wirus Ebola wywołujący gorączkę Ebola,

• wirus Lassa powodujący gorączkę Lassa, wirus ospy prawdziwej wywołujący ospę prawdziwą.

Czynniki biologiczne mogą przedostawać się do organizmu człowieka wykorzystując 3 główne drogi narażenia:

1. inhalacyjną (powietrzną) - przez wdychanie powietrza zawierającego czynniki biologiczne (np. gruźlica, grypa, legionelloza, mononukleoza zakaźna, odra),

2. skórną - przez kontakt skóry i błon śluzowych (nosa, oczu) z czynnikami

biologicznymi (np. WZW B i C, AIDS),

3. pokarmową - przez jedzenie i (lub) picie pro duktów za wie rających czynniki biologiczne (np. WZW A, zakażenie pałeczkami shigella i salmonelli).

Bioaerozole

Bardzo duże znaczenie mają czynniki biologiczne przenoszone drogą powietrzną, tzw. bioaerozole.

Są to drobne kropelki płynu lub drobne cząsteczki materii stałej, które zawierają zarodniki grzybów, bakterii, wirusów, czy też oddzielne mikroorganizmy, pyłki roślin i inne.

Aerozole biologiczne mogą odgrywać znaczącą rolę zarówno w powstawaniu chorób alergicznych, zakaźnych i epidemii, jak i przy ich zwalczaniu. Ze względu na skład jakościowy oraz znaczenie dla ludzi i zwierząt, wśród aerozoli

biologicznych wyróżnia się saprofityczne, zakaźne i mieszane, czyli składające się z dwóch pierwszych. Działanie aerozolu biologicznego na układ oddechowy może doprowadzić do zmian chorobotwórczych.

Szkodliwe czynniki chemiczne

Czynnikiem chemicznym jest każdy pierwiastek lub związek chemiczny,

w postaci własnej lub w mieszaninie, w stanie, w jakim występuje w przyrodzie, lub w stanie, w jakim jest wytwarzany, stosowany lub uwalniany w środowisku pracy, w tym podczas usuwania go postaci odpadów, w trakcie każdej pracy.

Szkodliwe substancje chemiczne, wykorzystywane przez personel medyczny pracujący na bloku operacyjnym stanowią bardzo dużą grupę charakteryzującą się szerokim spektrum właściwości fizycznych, chemicznych i toksycznych.

Są to przede wszystkim:

1. środki gazowe stosowane do znieczulenia, np.:

• podtlenek azotu - N₂O - (w wysokich stężeniach powoduje senność, śpiączkę, zaburzenia oddychania, wpływa na czynność rozrodczą),

• tlen - O₂ - (parogodzinne narażenie może powodować kaszel, suchość błon śluzowych górnych dróg oddechowych, zaś w przypadku zatrucia - zwłóknienie tkanki płucnej połączone z niewydolnością oddechową ),

• sewofluran (może wywoływać depresję OUN, wpływać na układ sercowo-naczyniowy, obniżać aktywność nerwowo-mięśniową).

2. środki wykorzystywane do dezynfekcji sprzętu, jak i urządzeń medycznych,

3. inne czynniki chemiczne stosowane w trakcie operacji, np.:

• w trakcie kilkugodzinnego zabiegu metodą laparoskopową występuje możliwość szkodliwego wpływu CO₂ na personel, który wywołać może duszność, przyspieszenie oddechu i czynności serca, bóle głowy, niepokój ruchowy, poty, omamy wzrokowe, utratę przytomności, zaburzenia rytmu serca, drgawki, a nawet śmierci w następstwie porażenia ośrodka oddechowego;

• substancje wydzielające się w następstwie termicznego rozkładu materiału biologicznego.

Niekorzystne czynniki chemiczne, występujące w powietrzu na stanowiskach pracy, można podzielić na substancje:

1. toksyczne,

2. drażniące,

3. uczulające,

4. rakotwórcze,

5. mutagenne,

6. upośledzające funkcje rozrodcze.

Ad.1) Substancja toksyczna

Za substancję trującą uważa się substrat, który wywołuje szkodliwe skutki w organizmach żywych. Występuje on w postaci gazów, par, cieczy czy ciał stałych. Skutki oddziaływania toksycznego uzależnione są od wielkości dawki, jaka zadziałała na organizm.

Gdy narażenie na tą substancje przekracza górną granicę wydolności organizmu następuje zatrucie, które może przebiegać w sposób:

• ostry - wprowadzenie dość dużej dawki w krótkim czasie

objawy są wyraźne i wymagają szybkiej pomocy lekarskiej;

• podostry - szkodliwe zmiany przebiegają mniej gwałtownie, ale organizm poddawany

jest wielokrotnemu działaniu toksyn,

• przewlekły - wprowadzenie do organizmu małych ilości substancji chemicznej

w wydłużonym czasie; brak dostrzegalnych zmian w stanie zdrowia.

Ad.2) Substancje drażniące

Są to substancje, które wykazują dużą aktywność chemiczną wobec miejscowego oddziaływania na błony śluzowe dróg oddechowych, oczu i skóry. Najczęściej są to kwasy, zasady i rozpuszczalniki.

Bezpośrednim efektem kontaktu substancji drażniącej z błonami śluzowymi dróg oddechowych jest uczucie pieczenia; w przypadku wyższego stężenia może wystąpić skurcz głośni i oskrzeli. Substancje wywołujące opisane objawy to:

• amoniak,

• formaldehyd (aldehyd mrówkowy, formalina),

• kwasy,

• zasady.

Działanie chloru może doprowadzić do zapalenia oskrzeli, tlenku azotu -do zmiany w tkance płucnej.

W przypadku bezpośredniego kontaktu ze skórą, niektóre substancje drażniące powodują zniszczenie warstwy ochronnej skóry (chropowatość, owrzodzenie - wyprysk toksyczny). Z kolei przy styczności tychże substancji z oczami wystąpią zmiany począwszy od łzawienia, aż do trwałego uszkodzenia wzroku.

Ad.3) Substancje uczulające

- są to substancje wywołujące alergie.

Chorobą uczuleniową (alergią) skóry nazywamy wyprysk kontaktowy uczuleniowy, występujący u pracowników poddawanych działaniu substancji chemicznych, do których należą między innymi chrom, nikiel formalina (stosowane obecnie w zakładach opieki zdrowotnej).

Chorobą uczuleniową układu oddechowego jest astma oskrzelowa. Wywołują ją:

• antybiotyki (zwłaszcza beta-laktamowe);

• detergenty;

• metale: nikiel, chrom, kobalt- wchodzą w skład stopów narzędzi medycznych;

• metakrylan metylu - składnik kleju do endoprotez;

• środki dezynfekcyjne.

Ad.4) Substancje rakotwórcze

- substancje mogące wywoływać niekontrolowany rozrost komórek, prowadzący do zmian nowotworowych. Są one zlokalizowane w różnych miejscach organizmu, np. w:

• szpiku kostnym - benzen,

• wątrobie - chlorek winylu,

• skórze - arsen,

• jamie ustnej i zatoce nosowej - chrom,

• płucach - pył azbestu.

Ad.5) Substancje mutagenne

-powodują zmiany w genach przekazywanych na następne pokolenia. Należą do nich:

• promieniowanie jonizujące (rentgenowskie),

• związki chemiczne - między innymi formalina.

Ad.6) Czynniki teratogenne i embriotoksyczne

- czynniki oddziaływujące na płód w ciągu pierwszych trzech miesięcy ciąży, które mogą powodować trwale zmiany strukturalne, takie jak obumarcie, poronienie lub uszkodzenie prowadzące do zniekształceń - w przypadku działania teratogennego; efekty embriotoksyczne mają charakter zaburzeń biochemicznych (zmiany patologiczne).

Czynniki działania teratogennego:

• związki chemiczne - niektóre leki przeciwnowotworowe, hormony, aldehyd mrówkowy, nikotyna, alkohol etylowy, chinina, sole talu, selenu, arszenik,

• czynniki fizyczne - promieniowanie jonizujące, podwyższona lub obniżona temperatura,

• choroby infekcyjne - wirusowe (różyczka, świnka, ospa wietrzna, grypa).

Czynniki o działaniu embriotoksycznym

• leki: cytostatyki, talidomid;

• różne związki chemiczne.

Szkodliwe czynniki fizyczne

Hałas

Hałas, jako najczęściej występujący czynnik szkodliwy, jest pojęciem subiektywnym niekorzystnego oddziaływania dźwięków złożonych o różnej częstotliwości, czyli „wszelkie niepożądane, nieprzyjemne, dokuczliwe, uciążliwe lub szkodliwe dźwięki oddziałujące na narząd słuchu i inne zmysły oraz części organizmu.”

Tabela 1 Rodzaje i specyfika hałasu

	Źródła	Oddziaływanie na organizm
Hałas infradźwiękowy	sprężarki, silniki wysokoprężne, systemy wentylacyjne, klimatyzacja, piece elektryczne, środki transportu.	poczucie ogólnej niedyspozycji, osłabienie, uczucie strachu, mrowienie skóry, nudności, bóle głowy, kaszel
Hałas ultradźwiękowy	zgrzewarki, płuczki ultradźwiękowe, aparaty diagnostyczne i lecznicze, i inne.	objawy ze strony układu nerwowego, zapalenia wielonerwowe, niskie ciśnienie krwi, zaburzenia wydzielania dokrewnego.

W przypadku narażenia zawodowego, ujemny wpływ hałasu na organizm człowieka możemy podzielić na dwa rodzaje:

• oddziaływanie na narząd słuchu,

• oddziaływanie pozasłuchowe.

Upośledzenie aparatu słuchowego postępuje wraz z upływem lat, zaś ekspozycja na zwiększony poziom hałasu w dłuższym przedziale czasu zwiększa ryzyko utraty słuchu.

Oddziaływanie pozasłuchowe hałasu na ludzki organizm, to:

• skurcz naczyń krwionośnych;

• zawroty głowy i oczopląs;

• przyśpieszony oddech;

• skurcz mięśni, który objawia się nachyleniem tułowia oraz zgięciem kolan i ramion;

• zdenerwowanie;

• niezadowolenie;

• trudności z koncentracją;

• wydłużony czas reakcji.

Mikroklimat = środowisko termiczne

- są to warunki cieplne miejsca pracy człowieka; stanowią istotny czynnik odpowiadający za zdrowie, samopoczucie, wydajność pracy oraz bezpieczeństwo i higienę pracy. Poniższa tabela przedstawia oddziaływanie mikroklimatu na organizm ludzki.

Rodzaj mikroklimatu	Wpływ na organizm człowieka
Mikroklimat gorący	- zwiększone pocenie przyczynia się do utraty ć elektrolitów (Na, K, Cl i innych), co może wywołać zaburzenia w gospodarce energetycznej pracownika; - wysoka temperatura otoczenia może doprowadzić do omdlenia cieplnego, kurczy cieplnych wyczerpania czy udaru cieplnego.
Mikroklimat zimny	- hipotermia doprowadzić może do utraty świadomości, zwolnienia oddychania, zatrzymania oddychania czy krążenia.

Promieniowanie optyczne

Promieniowanie optyczne stanowi składową widma elektromagnetycznego, które dzieli się na:

1. promieniowanie widzialne (światło),

2. promieniowanie niewidzialne:

1. nadfioletowe.

Ad.1) Promieniowanie widzialne

Oświetlenie, czyli promieniowanie widzialne jest jednym z ważniejszych czynników wpływających na wydajność, a także na zdrowie i wypadki przy pracy.

Niewłaściwe warunki oświetleniowe stanowią przyczynę wielu niekorzystnych zmian i reakcji organizmu człowieka. Do najczęstszych należą:

• zmęczenie nerwowe - występuje przy pracach o wysokich wymaganiach percepcji wzrokowej; objawia się:

• uczuciem niechęci;

• ogólną ociężałością;

• tendencją do bólu głowy i nudności;

• utratą apetytu i bezsenności.

• zmęczenie oczu - pojawia się w przypadku intensywnego i jednostronnego przeciążenia funkcji oka (obciążenie mięśni akomodacyjnych, przeciążenie siatkówki); wywołuje następujące objawy:

• bóle głowy;

• łzawienie i zaczerwienienie powiek i spojówek;

• zmniejszenie zdolności akomodacji;

• zmniejszenie ostrości widzenia połączone z wrażliwością na kontrasty i szybkością postrzegania.

Opisane rodzaje zmęczenia sumują się; to z kolei wpływa na zmniejszenie wydajności i jakości wykonywanej pracy oraz zwiększa częstość wypadków przy pracy.

Ad.2a) Promieniowanie nadfioletowe

Promieniowaniem nadfioletowym (UV), występującym w miejscu pracy jest „promieniowanie optyczne obejmujące zakres długości fali od 100 do 400 nm.”

Promieniowanie na człowieka może mieć wpływ bezpośredni lub pośredni. Istotą pośredniego wpływu jest wdychanie tlenków azotu i ozonu powstałych w skutek reakcji fotochemicznych zachodzących w powietrzu pod wpływem fotonów o dużej energii:

Tabela 2 Szkodliwe działanie tlenku azotu i ozonu

Tlenek azotu	Ozon
drażni drogi oddechowe (kaszel)
podrażnia błony śluzowe spojówek oczu
obniża odporność organizmu na infekcje bakteryjne	nasila objawy: - astmy, - rozedmy płuc, - zapalenia oskrzeli.
jest przyczyną zaburzeń w oddychaniu
wywołuje choroby alergiczne (m.in. astmę)

Negatywne oddziaływanie promieniowania optycznego na organizm człowieka prezentuje poniższa tabela:

Tabela 3 Wpływ promieniowania optycznego na ludzki organizm

Rodzaj promieniowania optycznego	Skutki negatywne
Promieniowanie nadfioletowe	- złuszczenie naskórka, - przebarwienia skóry (piegi, znamiona, plamy), - zmiany przed- i nowotworowe, - stany zapalne rogówki i spojówki oka (zaczerwienienie, swędzenie, pieczenie, wzmożone łzawienie, światłowstręt, uczucie obcego ciała w oku, spazm powiek, upośledzeniem widzenia), - zaćma fotochemiczna.
Promieniowanie widzialne	- termiczne lub fotochemiczne uszkodzenia i schorzenia siatkówki oka,

Promieniowanie jonizujące

Promieniowanie jonizujące jest promieniowaniem elektromagnetycznym (Rtg, gamma) oraz promieniowaniem korpuskularnym (składa się z cząstek materialnych np. promieniowanie α i β), posiadającym zdolność do wywołania jonizacji (proces powstawania jonów z elektrycznie obojętnych cząsteczek lub atomów) w substancji, przez którą przechodzi.

Promieniowania jonizujące typu: alfa, beta, gamma oraz promieniowanie X; poprzez swoje bezpośrednie oddziaływanie organizm na ludzki doprowadzają do:

• jonizacji atomów struktur komórkowych;

• zmiany przepuszczalności błon komórkowych;

• wytworzenia toksyn radiacyjnych;

• zaburzenia kierunków przemian biochemicznych oraz składu chemicznego komórek.

Mogą również powodować:

• uszkodzenia i zaburzenia łańcuchów DNA;

• zniszczenie lipoprotein wchodzących w skład błon komórkowych;

• zakłócenie syntezy białka;

• zmianę aktywności katalizujących enzymów;

• zaburzenie gospodarki elektrolitami.

W największym stopniu promienioczułymi tkankami ludzkiego organizmu są:

• tkanka limfatyczna;

• tkanka krwiotwórcza;

• komórki rozrodcze;

• błonę śluzową jelit;

• soczewkę oka.

Pole elektromagnetyczne

Pole elektromagnetyczne związane jest z rozchodzeniem się fali promieniowania elektromagnetycznego w przestrzeni, jako połączenie dwóch składowych:

• pola elektrycznego

• pola magnetycznego.

Długotrwała ekspozycja zawodowa na pola o dużych natężeniach, np.: elektrochirurgia może wpływać na zdrowie i zdolność do pracy.

Elektrochirurgia to wykorzystanie prądów elektrycznych o bardzo dużej częstotliwości do cięcia lub koagulacji tkanek pacjenta, znajdujących się bezpośrednio przy elektrodzie zabiegowej, czyli nożu elektrochirurgicznym. Źródłem ekspozycji zawodowej na pola elektromagnetyczne są:

• elektroda zabiegowa (monopolarna lub bipolarna) podłączona do generatora;

• przewody łączące generator (diatermia chirurgiczna) z elektrodą zabiegową oraz z elektrodą bierną;

• generator, w przypadku, gdy obudowa stanowi nieskuteczny ekran elektromagnetyczny (np.: brak uziemienia lub nieszczelność);

• obiekty metalowe (np. stoły zabiegowe lub narzędziowe), które znajdują się blisko kabli.

Wiele reakcji organizmu ustaje po zakończeniu ekspozycji. Skutki zdrowotne mogą dotyczyć takich funkcji, jak:

• pobudzenie nerwów i mięśni prądami indukowanymi, wrażenia słuchowe;

• zmiany ciśnienia krwi, zmiany w obrazie EKG, zatrzymanie pracy serca;

• lokalne przegrzania tkanek i ich skutki, poparzenia prądami kontaktowymi;

• zmiany obrazu krwi, białaczki;

• zmiany aktywności mózgu (EEG), zaburzenia neurologiczne (m.in. choroba Parkinsona i Alzheimera), zaburzenia snu, drażliwość nerwowa;

• zaburzenia hormonalne, zaburzenia płodności, wady rozwojowe potomstwa;

• podrażnienie oczu, zmętnienie soczewek, wrażenia wzrokowe;

• osłabienie ogólne, bóle głowy, szybkie męczenie się, ospałość;

• zmiany skórne, alergia elektromagnetyczna, nadwrażliwość na pola elektromagnetyczne.

Szkodliwe czynniki psychofizyczne

Zagrożenia o podłożu psychologicznym obejmują wszystkich pracowników służby zdrowia. Czynniki psychofizyczne występujące w procesie pracy dzielimy na:

1. obciążenie fizyczne;

2. obciążenie psychonerwowe;

Ad1) Obciążenie fizyczne

Obciążenie fizyczne organizmu człowieka wynika przede wszystkim z czynności jakie należy podjąć, aby obsłużyć stanowisko pracy.

W związku z powyższym można mówić o:

• obciążeniu rąk - manipulowanie przedmiotami w trakcie pracy,

• obciążeniu nóg - chodzenie, wykonywanie pracy w pozycji stojącej, wymuszonej niekiedy przez kilka godzin, przenoszenie ciężarów.

Ze względu na wydatek energetyczny powstający w trakcie wykonywania pracy obciążenie fizyczne dzieli się na:

• obciążenie dynamiczne;

• obciążenie statyczne.

Obciążenie dynamiczne nieustannie związane jest z aktywnością ruchową.

Obciążenie statyczne powstaje wówczas, gdy nie obserwuje się ruchu kończyn bądź tułowia, lecz mięśnie są napięte, np. utrzymywanie uniesionych rąk.

Praca statyczna wykonywana jest w większości zakładów w tym w służbie zdrowia, np. podnoszenie i przenoszenie ciężarów oraz pchanie i ciągnięcie.

W czasie jej wykonywania wydatek energetyczny, powoduje większą uciążliwość niż w trakcie pracy dynamicznej. Jest to spowodowane różnicą pracy mięśni, które w pracy statycznej nie wykonują ruchów skurczu i rozkurczu tylko są w niezmiennym napięciu.

Wszystko to przyczynia się to do ujawnienia zmęczenia, spadku zdolności wysiłkowej oraz do powstania różnych patologii układu mięśniowo-szkieletowego. Miejscowe przeciążenia oraz rozwój zmian zapalno-zwyrodnieniowych prowadzą do wystąpienia bólów mięśni i kręgosłupa, najczęściej w części grzbietowej tułowia, obejmującej kark, barki i odcinek lędźwiowo-krzyżowy.

Poniższa tabela przedstawia stopień obciążenia statycznego, które jest uzależnione od przybranej pozycji ciała:

Tabela 4 Obciążenie statyczne zależne od pozycji ciała

Stopień obciążenia	Pozycja ciała
Małe	siedząca niewymuszona
		stojąca niewymuszona, z możliwością okresowej zmiany pozycji na siedzącą
		stojąca lub siedząca na przemian z chodzeniem
	Średnie	siedząca wymuszona nie pochylona bądź nieznacznie pochylona
		stojąca niewymuszona, bez możliwości okresowej zmiany pozycji na siedzącą
		stojąca wymuszona, nie pochylona z możliwością zmiany pozycji na siedzącą
	Duże	siedząca wymuszona, bardzo pochylona
		stojąca wymuszona, nie pochylona, bez możliwości zmiany pozycji na siedzącą
		stojąca wymuszona, pochylona, niezależnie od możliwości zmieniania pozycji
		klęcząca, w przysiadzie i inne nienaturalne pozycje

Obciążenie psychonerwowe

Źródłem stresu w pracy mogą być zarówno bodźce fizyczne - hałas, niewłaściwe oświetlenie, zbyt niska lub zbyt wysoka temperatura, promieniowanie, zapylenie, jak i bodźce psychospołeczne. W tym drugim przypadku należy mówić o stresie psychospołecznym psychicznej i społecznej egzystencji człowieka.

W procesie pracy wykonywanej przez pielęgniarki na bloku operacyjnym dochodzi do sytuacji stresorodnych , wywołanych poprzez:

• asystowanie i instrumentowanie w czasie zabiegu operacyjnego;

• pracę wykonywaną przez wiele godzin w wymuszonej pozycji ciała;

• wielogodzinny udział w znieczuleniu pacjenta i stałą kontrolę podstawowych parametrów życiowych;

• bezpośredni kontakt z ludźmi przewlekle i nieuleczalnie chorymi;

• narażenie na agresywne zachowanie podopiecznych na skutek urazów i zmian chorobowych;

• pracę zmianową;

• konieczność pracy z różnymi zespołami lekarzy anestezjologów, chirurgów, jak i koleżanek pielęgniarek;

• kontakt z podopiecznymi w bezpośrednim i/lub nagłym stanie zagrożenia życia i/lub zdrowia;

• przeciążenie pracą związane z: absencją chorobową, sezonem urlopowym, minimalnym zatrudnieniem personelu;

• niskie wynagrodzenie za pracę nieadekwatne do posiadanych umiejętności;

• wymóg pracodawcy ciągłego dokształcania, przy braku lub niewielkim wsparciu finansowym;

• występowanie konfliktów kompetencji między specjalnościami Blok Operacyjny - Anestezjologia - Oddział Intensywnej Terapii;

• rozwiązywanie dylematów moralnych;

• nierzadkie konfrontowanie posiadanych cech osobowości i kompetencji;

• świadomość ryzyka i odpowiedzialności;

• ryzyko popełnienia błędu;

• częste narażenie na konflikty;

• mały prestiż zawodu zaufania publicznego - pielęgniarek pracujących

w oddziale Anestezjologii i w Bloku Operacyjnym;

• ciągła gotowość do działania;

Stale utrzymujący się wysoki poziom stresu doprowadza w końcu do wyczerpania zasobów fizyczno-psychicznych organizmu człowieka i do pojawieniem się zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu. Rozwijają się objawy chorobowe oraz zaburzenia somatycznych:

• bóle głowy, trudności w koncentracji;

• suchość w ustach;

• egzema;

• duszność;

• wysokie ciśnienie tętnicze, kołatanie serca;

• niestrawność, wrzody żołądka;

• sztywność karku;

bóle pleców;

• nadmierna potliwość;

• zapalenie okrężnicy, biegunka;

• problemy seksualne.

---