Przedsiębiorstwo to wyodrębniona prawnie, organizacyjnie i ekonomicznie jednostka prowadząca działalność gospodarczą w celu osiągnięcia zysku. W jej skład wchodzą mniej lub bardziej odrębne jednostki gospodarcze, nazywane zakładami.
Przedsiębiorstwo posiada samodzielność ekonomiczną. Może mieć osobowość prawną.
Ze względu na liczbę pracowników przedsiębiorstwa dzielimy na : - mikroprzedsiębiorstwa - zatrudniające do 9 pracowników, - przedsiębiorstwa małe - zatrudniające od 10 do 49 pracowników, - przedsiębiorstwa średnie - zatrudniające od 50 do 249 pracowników. - przedsiębiorstwa duże - zatrudniające powyżej 250 pracowników. (Ustawa z dnia 2 lipca 2004r. o swobodzie działalności gospodarczej, art. 104 - 106) Ze punktu widzenia form własności można wyróżnić: - przedsiębiorstwa prywatne ( w tym przedsiębiorstwa będące własnością pojedynczych osób jak i rodzin oraz spółki) - przedsiębiorstwa spółdzielcze - przedsiębiorstwa komunalne - przedsiębiorstwa będące własnością pracowników.
Formy prawno - organizacyjne przedsiębiorstwa
Tworzenie przedsiębiorstwa nierozerwalnie łączy się z określeniem jego formy prawno - organizacyjnej. Forma prawno organizacyjna zaakceptowana w momencie tworzenia przedsiębiorstwa nie jest czymś stałym i może ulegać zmianom.
Forma prawna przedsiębiorstwa (zwana też formą organizacyjno- prawną) jest ustanawiana w momencie jego zakładania, jednak może być zmieniona w toku działalności. Konieczność zmiany formy może występować, gdy przedsiębiorstwo np. znacznie zwiększy swoje rozmiary.
Wybór formy uzależniony jest od:
zakresu odpowiedzialności majątkowej;
skali ryzyka kapitałowego;
możliwości i warunków finansowania przedsiębiorstwa (np. kredyty i inne źródła) oraz pozyskiwania kapitału przez spółki kapitałowe (np. zwiększanie kapitału akcyjnego czy udziałowego);
przyjęcia określonego sposobu zarządzania przedsiębiorstwem;
zasad i reguł w systemie obciążeń podatkowych;
kosztów związanych z utworzeniem i funkcjonowaniem przedsiębiorstwa;
kosztów związanych z zakończeniem działalności gospodarczej.
Decyzje dotyczące wyboru lub zmiany formy prawnej przedsiębiorstwa mają duże znaczenie, gdyż wpływają na:
Tryb i warunki założenia przedsiębiorstwa;
Zakres odpowiedzialności właściciela(i) za zobowiązania przedsiębiorstwa, a tym samym stopień jego bezpieczeństwa majątkowego;
Zasady podziału wygospodarowanego zysku i pokrywania straty przedsiębiorstwa;
Możliwości powiększenia kapitału firmy;
Możliwości uczestniczenia w rynku kapitałowym (na giełdzie);
Gwarancję trwałości firmy lub jej brak;
Rodzaj organów zarządzających przedsiębiorstwem;
Możliwości partycypacji pracowników w zarządzaniu;
Osoby upoważnione do reprezentowania przedsiębiorstwa na zewnątrz;
Niektóre zasady opodatkowania;
Stosowną formę księgowości;
Obowiązek udzielania informacji bilansowych;
Tryb likwidacji firmy;
Forma prawna powinna być dostosowana do konkretnego przedsiębiorstwa, a przede wszystkim do jego wielkości, liczby właścicieli, charakteru działalności i posiadanego kapitału.
Mając na uwadze kryterium własności, można wyróżnić następujące formy prawno - organizacyjne przedsiębiorstwa:
prywatne;
stanowiące własność pracowników;
spółdzielcze;
komunalne;
państwowe;
mieszane.
Przedsiębiorstwa prywatne mogą być własnością jednej osoby (tzw. przedsiębiorstwo jednoosobowe), mogą stanowić własność rodziny (przedsiębiorstwo rodzinne) bądź też mieć formę spółki, np. akcyjnej. Stanowią one w gospodarce rynkowej, szczególnie w okresie transformacji ustrojowej, bardzo dynamicznie rozwijający się sektor, sprzyjający wzrostowi gospodarki.
Szczególną formą przedsiębiorstwa prywatnego jest spółka pracownicza. Opiera się ona na tzw. Akcjonariacie pracowniczym. Może być utworzona jako spółka akcyjna lub spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Własnością pracowników staje się przedsiębiorstwo w całości lub w części.
Przedsiębiorstwo jednoosobowe jest formą przedsiębiorstwa, którego właścicielem jest jedna osoba fizyczna, zatrudniająca dowolną liczbę pracowników. Właściciel odpowiada za wszelkie zobowiązania majątkiem swego przedsiębiorstwa oraz majątkiem osobistym. Cechą szczególną przedsiębiorstwa jednoosobowego jest ścisły związek między własnością kapitału a zarządzaniem przedsiębiorstwem. Przedsiębiorstwo to nie ma osobowości prawnej, tym samym opodatkowaniu, w tej formie przedsiębiorstwa, podlega dochód jego właściciela.
Przedsiębiorstwo spółdzielcze jest to dobrowolne i samorządne zrzeszanie osób zainteresowanych prowadzeniem wspólnej działalności gospodarczej, mającej na celu zaspokojenie ich potrzeb. Charakterystyczne dla przedsiębiorstwa spółdzielczego są zmiany w składzie członków i wiążące się z tym zmiany w poziomie funduszu udziałowego. Przedsiębiorstwo spółdzielcze, obok działalności podstawowej, prowadzi również działalność socjalną, kulturalną i oświatową dla swoich członków, finansując ją z wypracowanych zysków.
Przedsiębiorstwo komunalne stanowi własność społeczności lokalnej, tj. gminy, miasta. Zostało przekazane samorządom do dyspozycji i nastawione jest na działalność niezbędną do funkcjonowania i rozwoju tej społeczności (np. przedsiębiorstwo komunikacji miejskiej, przedsiębiorstwo oczyszczania miasta). Zasilane jest ze środków budżetu państwa oraz z opłat pobieranych w formie podatku od społeczności lokalnej.
Przedsiębiorstwo państwowe działa na podstawie dwóch podstawowych aktów prawnych z 1981 roku: ustawy o przedsiębiorstwach państwowych oraz ustawy o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego. Przedsiębiorstwo państwowe stanowi własność Skarbu Państwa i funkcjonuje na zasadzie przekazanego na zasadzie przekazanego przez państwo majątku do użytkowania, będącego do dyspozycji przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo państwowe finansuje swoją działalność z wypracowanych własnych dochodów i, w szczególnych sytuacjach, ze środków budżetowych. Szczególną formą przedsiębiorstwa państwowego jest jednoosobowa spółka Skarbu Państwa, tj. spółka akcyjna lub spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, w której wszystkie akcje/udziały należą do Skarbu Państwa. Przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa opiera się na następujących trzech zasadach:
spółka przejmuje wszystkie prawa i obowiązki przekształconego przedsiębiorstwa;
pracownicy przedsiębiorstwa stają się z mocy prawa pracownikami spółki;
bilans zamknięcia przedsiębiorstwa państwowego staje się bilansem otwarcia spółki.
Przedsiębiorstwo mieszane - w Polsce i wielu innych krajach występują przedsiębiorstwa o mieszanych formach własności - najczęściej przedsiębiorstwa państwowo - prywatne. Właścicielami prywatnymi mogą być osoby fizyczne lub prawne zarówno polskie, jak i zagraniczne. Pomieszanie kapitału prywatnego i państwowego, gdy znaczący pakiet akcji spółki jest własnością skarbu państwa lub przedsiębiorstwa bezpośrednio kontrolowanego przez niego, powoduje, że kryteria działania spółki nie są jasne.