SŁOWNIK LITERATURY POLSKIEJ - FUTURYZM

Idea futuryzmu rozbłysła w Polsce dopiero po odzyskaniu niepodległości

„Będę ja pierwszym w Polsce futurystą” (J .Tuwim - „Czychanie na Boga” - 1918)

inni:

• Broniewski

• Kurek

• Czechowicz

• Słobodnik

• Szenwald

Krytyka gazetowa, dziennikarska nadawała futuryzmowi sens szeroki i mało precyzyjny - stosowano je do poezji w której uwidaczniała się artystyczna śmiałość i aprobata CYWILIZACJI WSPÓŁCZESNOŚCI (Skamandryci)

Europa: 1909 - „Akt założycielski i manifest futuryzmu” - F.T . Marinetti

• Artystyczne żądania „słowa na wolności” (poezja wyzwolona z rygorów składni)

1912 - futuryzm w Rosji:

• „EGO-FUTURYŚCI”

• „KUBO FUTURYŚCI” (szukali nowych założeń poezji - pomysł „jezyka zaumnego” -tj. pozarozumowego.

1913 - wyodrębniły się tendencje związane z „KUBIZMEM POETYCKIM” (przeobrażający lirykę francuską)

1915 - w Zurychu powstaje DADAIZM (najbardziej radykalnie kwestionujący tradycyjne, estetyczne i społeczne podstawy sztuki)

Futuryzm polski - wydawał się spóźniony i wtórny podobnie w innych krajach Europy Wschodniej (Czechach, Węgrzech, Łotwie, Chorwacji, Serbii) tu tak samo wiązało się to z polityczną odnową życia narodowego.

Potrzeba nowoczesności - zlewanie się wpływów pochodzących z różnych źródeł.

Polski futuryzm to krótki epizod XX lecia

• w Warszawie futuryzm zainaugurowali A. Stern i A. Wat - luty 1919 - wystąpili ze swoim pierwszym „Wieczorem podtropikalnym urządzonym przez białych Murzynów” - potem podobne imprezy (recytacje wierszy przelatały się ze skandalizującymi sztubackimi żartami)

• 1920 - wyd. „Gga” - umieścili w nim manifest „Prymitywiści do narodów świata i do Polski” oraz cykl wierszy obrażający polską tradycję i dobry smak.

• W Krakowie powstało drugie ugrupowanie: klub futurystów „KATARYNKA”

• T. Czyżewski

• B. Jasielski

• S. Młodożeniec (urządzał „pozakoncerty” zwł na UJ)

• 1921 - obie grupy połączyły się (w Krakowie, Warszawie, Łodzi i Lwowie odbywali poranki, wieczore, bale, poprzedzone hałaśliwą reklamą) zaskakiwali nonszalanckimi ekstrawancjami.

• 1921 czerwiec - wydali „Jednodniówkę futurystów” - wypełniona manifestami:

• manifestamido narodu polskiego w sprawie natychmiastowej futuryzacji zycia

• w sprawie krytyki artystycznej ( że jest niepotrzebna)

• w sprawie ortografii fonetycznej (kt. przyjeli i stosowali przez pewien czas)

• „Nuż w bżuchu” (najbardziej obyczajowo zuchwałe wiersze)

• dominującym stylem futurystycznego działania byłą strategia skandalu sankcjonująca „prowokację”, naruszanie tabu, świadome awanturnictwo

• deprecjacja poezji i poety (T. Peiper: „zarówno ze sztuki, jak z artysty nowe warunki życia zbiorowego zdzierają już ten płaszcz gronostajowy i tę koronę ze złotego papieru, kt. lśnili dotąd”

• MANIFESTY (naczelne hasła futuryzmu europejskiego)

• europejskiego odrzucenie tradycji i szacunku dla przeszłości

• pochwała epoki współczesnej

• żądanie nowatorstwa bezwzględnego (sprzeciwienie się konwencjom, burzenie najbardziej podstawowe i powszechnie przyjmowane zasady artystycznej wypowiedzi)

• echa dadaizmu (lekceważenie wartości kultury mieszczańskiej i apologia idiotyzmu)

„Manifest w sprawie natychmiastowej futuryzacji życia”

Pomysł radykalnej demokratyzacji sztuki i jej ekspansji w wielkomiejską codzienność - by wyzwolić w nim czynnik radości i wynalazczości.

„Artyści na ulicę” - wyzwali

Sztuka musi być niespodzianką, wszechprzenikającą i z nóg zwalającą. (zaczerpnięte od rosyjskich Kubo-futurystów)

• postulat rozbicia składni, żądanie wyzwolenia poezji spod rygorów logiki - stwierdzenie, że tworzywem poezji jest samo SŁOWO , a dzieło poetyckie stanowi kompozycje słów.

• Zwracanie się do publiczności przeciętnej, krytyka i środowisko literackie ignorowały futurystów

• Irzykowski „Słoń wśród porcelany” (1934)

• „Snobizm i postęp” Żeromsiego (1922) - zarzut barbarzyństwa i szkodnictwa kulturalnego

• Witkiewicz „Parę zarzutów przeciw futuryzmowi” - futuryści podkopują powagę nowej sztuki

• Zerwali z nimi SKAMANDRYCI

1923 - futuryści sami zaczęli ogłaszać, że futuryzm jest zakończony - nazywali już siebie „POETAMI NOWEJ SZTUKI”

„NOWA SZTUKA” (Stern - tylko 2 numery)

„ALMANACH NOWEJ SZTUKI” (S.S. Gacki - 4 numery; zespół: Gacki, Brucz, Ważyk, Kurek, Przyboś)

(zawieszenie Almanachu -kres ruchu futurystycznego futurystycznego Polsce)

widoczne w nim:

• Lekceważenie wszelkich konwencji

• Antyestetyzm

• Groteskowość

• Nieobyczajowość

FUTURYZM (źródła jego natchnienia)

• Pochwała cywilizacji i jej technicznych wynalazków, miasta, tłumów

• Zwraca się ku biologii i żywiołowej naturze (manifest „prymitywistów”)

• Wrażliwość wobec konkretu

• Opozycja wobec symbolizmu

• Lekceważenie realizmu

• Negacja logiki

• Akt artystyczny - jest aktem kreacyjnym (sztuka jest „tworzeniem nowych rzeczy”)

• Eksperyment językowy (np. poetycka wata „ja z jednej strony i ja z drugiej strony mego mopsożelnego piecyka” 1920)

• Zasada zestawiania

---