Socjologia - zagadnienia na egzamin

1. Socjologia jako nauka - jej definicja:

Socjologia pochodzi od łacińskiego słowa socius (społeczeństwo) oraz greckiego logos (mądrość), czyli jest nauką o społeczeństwie. Bada życie społeczne człowieka, grup społecznych i społeczeństwa. Pierwszy raz w 1839r A. Comte używa terminu socjologii i jest on uważany za jej twórcę.

Socjologia a nauki pokrewne:

Należy do nauk społecznych tak jak:

- politologia,

- ekonomia,

- historia,

- antropologia,

- psychologia.

Podział nauk społecznych:

- Nomotetyczne - próbują wysuwać wnioski ogólne

- Idiograficzne - próbują wysuwać wnioski szczegółowe.

Przedmiot badań socjologii:

Człowiek jako istota społeczna i analiza społeczeństwa. Socjologia bada struktury współżycia zbiorowego bądź z perspektywy działającego człowieka, jego motywacji, pozycji i pełnionych ról.

2. Człowiek jako istota biopsychospołeczna:

- bio - biologiczna

- psyche - funkcjonowanie człowieka od strony psychicznej

- społeczna - człowiek jest zwierzęciem społecznym(Arystoteles)

3. Funkcje socjologii:

- teoretyczna - opisuje i wyjaśnia badany przedmiot zainteresowań (teoria do badań)

- praktyczna:

• Diagnostyczna (jak jest?)

• Prognostyczna (jak może być?)

• Socjotechniczna (formułuje zlecenia, wykorzystuje wiedzę socjologii)

4. Rola socjologii jako nauki:

• Jak naprawdę jest? - pozwala nam patrzeć na świat z innej perspektywy niż nasz własna, pozwala powiedzieć nam jak jest szukając przyczyn działań społecznych.

• Dlaczego tak właśnie jest? - poszukuje prawdziwych przyczyn zjawisk społecznych.

• Jak będzie? - nie interesuje się proroctwami, pozwala na prognozy społeczne.

5. Metody i techniki badawcze socjologii:

• reprezentatywna (ankiety, sondaże) - technika wywiadu i ankiety

- badania panelowe

- badania polingowe

• terenowe - technika obserwacji

• eksperymentalna

• obserwacji

• metoda oparta na materiałach historycznych

• biograficzna (badanie dokumentów osobistych)

• socjometryczna (sympatii i antypatii w grupie)

• analizy treści (analizuje się przekazy pod względem tego co jest powiedziane)

• projekcyjna (projekcja słów, obrazów i zdarzeń)

6. Rys historyczny socjologii jako samodzielnej dyscypliny naukowej:

a) Trzy okresy w historii nauk społecznych:

• premodernistyczny (moment w którym człowiek zaczął się zastanawiać nad sobą do dziś, poznawanie świata za pomocą zmysłów)

• modernistyczny (szybki rozwój nauki, czas odkryć naukowych, wszystko można zbadać i wyjaśnić)

• postmodernistyczny (utrata wiary w naukę, wszystko jest relatywne i subiektywne, brak społecznych tabu)

b)Wiedza potoczna vs wiedza naukowa:

Wiedza potoczna - to przysłowia, codzienne przekonania, opiera się na stereotypach.

Wiedza naukowa - nie wartościowuje tylko opisuje i wyjaśnia. Ma charakter sprawdzony, jest bardziej rzetelna i trafna.

c) rola A Comte'a :

Uważany za twórcę socjologii, pierwszy raz użył jej nazwy w roku 1839 w 4 tomie dzieła „Kurs filozofii pozytywnej” - za przedmiot badań uznał społeczeństwo jako całość składające się z elementarnych cząsteczek zwanych rodziną. Organicyzm - społeczeństwo jest jak organizm.

Rola E. Durkheima:

Jest twórcą mikrosocjologii, pracuje nad samobójstwami. Twórca socjologii uniwersyteckiej. Uważał, że przedmiotem socjologii jest fakt społeczny, nie społeczeństwo. Fakt społeczny to sposób działania, który wywiera wpływ na jednostkę poprzez przymus. W ramach socjologii uniwersyteckiej wyróżnił on socjologizm. Jego prace miały wielki wpływ na rozwój nowoczesnej socjologii.

Rola K. Marksa

Wielki socjolog, ale kiepski ideolog, legitenizuje (uprawomocnia) rewolucję jako sposób na rozwiązywanie konfliktów społecznych. Zajmuje się makrosocjologią. W dziele „Teoria walki klas” porusza kwestię, że bogaci maja i się nie dzielą a biedni nie maja i pracują na bogatych.

Rola M. Webera

Prowadzi cichy dialog z Marksem, opisuje jak duży wpływ na społeczeństwo ma etyka.

Weber odrzucał pozytywistyczną koncepcję nauk społecznych jako nauk przyrodniczych, (której przedstawicielem był np. A. Comte).

7. Typy samobójstw wg E. Durkheima:

• samobójstwo altruistyczne (silna integracja społeczna)

• samobójstwo egoistyczne (odizolowanie, brak integracji)

• samobójstwo fatalistyczne (przekonanie człowieka, że i tak umrze)

• samobójstwo anomiczne (bark konsekwencji przy słabej regulacji, ludzie nie znają norm zachowania)

Zależą od:

Integracji - stopnia zżycia się w grupie

Regulacji - nacisku wywieranego przez grupę.

8. „Dwie socjologie” - makro i mikrosocjologia - charakterystyka perspektyw badawczych.

• Makrosocjologia - przedstawiciele: Comte'a, Marks, Spencer; w XIX w. patrzą na społeczeństwo jako całość

• Mikrosocjologia - Weber, Durkheim, Znaniecki - przełom XIX i XX wieku, skupia się na ludzkich działaniach, bada jak one są ograniczane i umacniane, skąd się biorą i jak wytwarzają.

9. Rozumienie społeczeństwa we współczesnej socjologii - 7 perspektyw widzenia społeczeństwa wg Sztompki:

• Społeczeństwo to zbiorowość różnej skali (rodzina, naród, państwo) to orientacja demograficzna

• Orientacja grupowa - społeczeństwo złożone z jednostek, które tworzą grupy zintegrowane w całości.

• Systemowa -społeczeństwo to powiązany układ pozycji (statusów) i typowych dla nich ról.

• Strukturalna - sieć relacji międzyludzkich i schematów odnoszenia się do siebie

• Aktywistyczna - zbiór ludzi i ludzkich wzajemnie zintegrowanych działań

• Kulturalistyczna - podzielona przez zbiorowość znaczeń, symboli i reguł decydujących o działaniach ludzi.

• Zdarzeniowa - nieustannie zmienne, płynne pole pełne zdarzeń społecznych.

Społeczeństwo jest w stałym procesie stawania się, nie istniej tylko ciągle się staje.

Społeczeństwo to wszystko razem, byt wielowymiarowy, wieloaspektowy istniejący na wszystkich 7 poziomach.

10. Pojecie socjologicznej wyobraźni C. W. Mills'ea.

Wg Mills'ea celem nauczania socjologii jest kształtowanie „socjologicznej wyobraźni”, czyli umiejętności rozumienia historii i biografii oraz relacji między nimi w społeczeństwie. Dostarcza nam ona mapy świata, w jakim żyjemy (pozwala interpretować to, co się dzieje między nami).

Socjologiczna wyobraźnia to zdolność wiązania wszystkiego, co się dzieje w społeczeństwie z warunkami strukturalnymi, kulturalnymi i historycznymi oraz działaniami podejmowanymi w tych warunkach przez podmioty indywidualne i zbiorowe, które w efekcie kształtują świat społeczny w całej jego złożoności i różnorodności.

11. Pojęcia interdyscyplinarne w naukach społecznych:

Natura - zastajemy ją, czasem zostaje zniszczona działaniami kulturowymi przez człowieka.

Kultura - tworzymy ja, całokształt dorobku materialnego i niematerialnego człowieka. Z łaciny culture - uprawa ziemi, Cycero - człowiek uprawia nie tylko ziemię, ale i siebie samego.

Cywilizacja - z łaciny civil, civitas - miasto, obywatel, pojęcie to pojawia się pod koniec XVIII w. Nie jest synonimem kultury, jest częścią kultury danego społeczeństwa, odnosi się do tego, co pragmatyczne, utylitarne, racjonalne.

19. Przegląd elementów konstrukcyjnych społeczeństwa:

a) Pojęcie struktury społecznej:

Jest trwałym układem relacji między elementami społeczeństwa. Należą do nich - status (pozycja społeczna), rola, grupy, organizacje, instytucje społeczne i wspólnoty terytorialne.

Wymiary struktur:

• Normatywna

• Idealna (co mam myśleć, w jaki sposób)

• Interesów (dostęp do dóbr pożądanych jest ograniczony)

• Interakcyjna (wymiar komunikacyjny)

Rodzaje struktur:

• Makrostruktura (wyższego rzędu, sieć powiązań między złożonymi obiektami społecznymi, takimi, które już same są wyposażone w strukturę(np. naród)

• Mikrostruktura (małe grupy społeczne, które traktowane są już jako ostateczne i dalej nierozkładalne np. rodzina)

• Mezostruktura (czyli pośrednie, średniego rzędu; np. lokalne: grupa studencka)

b) Pojęcia zbioru, kategorii społecznej i zbiorowości społecznej.

Zbiór - statystycznie wyodrębniona grupa ludzi (np. przypadkowa - ludzie na przystanku)

Kategoria społeczna - zbiór ludzi, który został wyodrębniony wg jakiejś cechy (np. kobiety, bruneci)

Zbiorowość społeczna - zbiór i kategoria społeczna, w której pojawiają się stosunki społeczne.(np. grupa studentów)

c) Definicja grupy społecznej i jej elementy konstytutywne, spójność grupy.

Grupa społeczna - zbiór ludzi którzy w dążeniu do wspólnych wartości (potrzeb, celów) związani są więzią społeczną i wytworzyli wewnętrzną strukturę.

Cechy konstytuujące grupę wg J. Szczepańskiego:

• Przynajmniej 3 członków - triada

• Grupa musi mieć wspólne cele

• Struktury (wewnętrzna organizacja grupy)

• Świadomości wspólnego „my”, zasada odrębności

• Wspólne wartości, ośrodki skupienia grupy

Spójność grupy to taka, w której nie ma głębokich podziałów i wyraźnych podgrup i klik. Wskaźniki:

• Przejawianie takich samych postaw

• Uznawanie jednakowych norm i wzorców zachowań

• Wspólne działanie

d) Rodzaje i charakterystyka struktur wewnątrzgrupowych:

• Struktura socjometryczna - struktura sympatii i antypatii w grupie. Zajmuje się badaniem tych zależności

- Socjogram - graficzne przedstawienie obrazów i relacji interpersonalnych

- Gwiazda socjometryczna - najbardziej lubiana osoba w grupie

• Struktura przywództwa - w jaki sposób i dlaczego jedni członkowie grupy uzyskują władzę nad innymi oraz w jaki sposób ta władza jest sprawowana i jakie są skutki rozmaitych stylów jej sprawowania

Konieczności funkcjonalne wyłonienia przywódcy:

- potrzeba koordynacji działań zmierzających do realizacji celów grupowych

- potrzeba zapewnienia wewnętrznej integracji czy spoistości grupy

- potrzeba afirmowania ważnych dla grup ideałów i wartości poprzez dostarczanie wzorców osobowych

Źródła sprawowania władzy w grupie:

- władza eksperta - ktoś, kto ma największą wiedzę

- władza „wodzireja” - talenty towarzyskie

- władza moralizatora - najlepiej przedstawia wartości i normy, sam stanowi wzorzec

Kryteria wyboru przywódcy:

- zewnętrzne - związane ze statusem jednostki poza grupą

- wewnętrzne - związana z działaniami w grupie (wysoki stopień pewności siebie- asterywność, dominujący charakter zachowania, zdolności towarzyskie, ujawniania i dostrzegana szczegółowa kompetencja w dziedzinach cenionych przez grupę, wzorowe stosowanie się do norm i wzorców)

Style przywództwa w grupie:

- Autorytarny (sprawuje władzę samodzielnie, rozdaje zadania, wyznacza cele i rozlicza z nich)

- Demokratyczny (wspólnie z podwładnymi sprawuje władzę, koordynuje działania)

- Anarchiczny (permisywny) - ( grupa kieruje się sama, przywódca daje pełnoą swobodę grupie)

• Struktura komunikacyjna

Rodzaje:

- Krąg - każdy przekazuje informacje, rola kierownika nie jest określana

- Łańcuchy - płynie od jednej osoby do drugiej (hierarchiczna)

- Gwiazda - jedna osoba zbiera informacje od innych i przekazuje je pozostałym

Teorie interakcji społecznych:

Teoria behawioralna - (Iwan Pawłow, Skinner) człowiek najchętniej kontaktuje się z osobami, które go nagradzają, chwalą a unika tych co go karzą.

Teoria wymiany - (Peter Blau) nie ma bezinteresowności, coś za coś. Poczucie zobowiązania

Teoria interakcjonalizmu symbolicznego - (George Herbert Mead) ludzie komunikując się między sobą przekazują nie tylko informacje ale także wywierają na siebie określone wrażenia.

Teoria dramaturgiczna - (Erving Goffman ) świat to scena, ludzie to aktorzy którzy bardziej odgrywają swoje zycie niż je przeżywają.

---