DETERMINANTY POPYTU -czynniki kształtujące popyt bez uwzględniania cen (czynniki pozacenowe):

A. Rynkowe:

1. dochody konsumentów

2. ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych

3. przewidywania cen relatywnych (przewidywane ceny dochodów i cen przez konsumentów w bliższej lub dalszej przyszłości; konsument działa racjonalnie, patrzy gdzie ma większą korzyść, przewiduje dziś jaka może być cena danego dobra jutro; konsument dysponuje określoną ceną nabywczą i dziś kształtuje popyt)

B. Pozarynkowe:

Czynniki pozarynkowe wynikają z różnych sytuacji życiowych

1. liczba ludności

2. gusty i preferencje, nawyki, moda

3. naśladownictwo, sezonowość np. święta,

4. czynniki socjokulturowe

5. wykształcenie

6. szerokość geograficzna, pory roku, klimat

7. efekty naśladownictwa i demontracji

1. efekt Veblena

2. efekt snobizmu

3. efekt owczego pędu

Zależność wielkości popytu od determinantów tego popytu daje się przedstawić za pomocą tzw. Wieloczynnikowej funkcji popytu, która wyraża się następującą formułą:

Q_DA = f (P_A, P_B, ...., P_Z, I, T, X)

Ceny dóbr komplementarnych

i substytucyjnych

Q_DA - wielkość popytu na dobro A

P_A - cena towaru

I - dochody konsumentów

T - czynniki socjokulturowe: nawyki, gusta, moda, przyzwyczajenia, poziom wykształcenia, płeć, miejsce zamieszkania

X - wszystkie pozostałe: klimaty, szerokość geograficzna, sezonowość

Analiza determinantów popytu:

1. wzrost dochodu konsumentów powoduje wzrost popytu na dobra i usługi (mamy więcej pieniędzy i możemy sobie na więcej pozwolić)

2. Substytucją nazywa się zjawisko zastępowania się dóbr w ich użyciu konsumpcyjnym lub produkcyjnym. Dobra są substytutami jeżeli zmiana ceny (wzrost lub spadek) na jeden produkt przy niezmienionej cenie drugiego dobra przesuwa popyt konsumentów w kierunku dobra tańszego, np. wzrost ceny masła powoduje wzrost popytu na margarynę.

Komplementarność - jest to wzajemne uzupełnianie się dóbr w ich zastosowaniu produkcyjnym lub konsumpcyjnym. Dwa dobra są wobec siebie komplementarne jeżeli wzrost (spadek) ceny jednego z nich powoduje spadek (wzrost) popytu na dobro drugie. Przykład: jeżeli wzrośnie cena samochodów to spadnie popyt na paliwo

3. kupujący mogą przewidywać znaczące zmiany cen i wyprzedzać w czasie zakupy danych dóbr, np. przewidują, że za dwa m-ce ceny samochodów wzrosną 0 10%, wówczas ci którzy zamierzają kupić samochód, będą się starali swój zakup przyspieszyć

4. wzrost liczby ludności powoduje wzrost popytu (czyli przesuwa krzywą do góry)

5. każdy kupujący posiada własne gusty i preferencje odnoszące się do kupowanych dóbr; wpływ na to ma moda, która powoduje wzrost popytu

6. Efekty naśladownictwa jest to popyt indywidualnego konsumenta na dane dobro, które zmienia się w zależności od popytu rynkowego, czyli popytu większości konsumentów

Efekt demonstracji - niektórzy konsumenci chcą odróżniać się od pozostałych, chcą zamanifestować swój prestiż

1. efekt snobizmu - polega na tym, że niektóre gospodarstwa domowe mniej cenią te dobra, które konsumują inni, a zatem nabywają je mniej lub wcale; konsumenci-snobi nie będą kupować produktów, które masowo kupują inni (np. żeby się pokazać przed gośćmi to kupią kawior, żeby im pokazać, że oni mają lepsze jedzenie niż np. jakiś tradycyjny bigos)

2. efekt Veblena - polega na tym, że niektóre gospodarstwa domowe nabywają tym większe ilości danego dobra im jest ono droższe

3. efekt owczego pędu - polega na tym, że pewne gospodarstwa domowe tym wyżej cenią pewne dobra i tym więcej ich nabywają, im bardziej je cenią i nabywają inni

PRAWO PODAŻY - wraz ze wzrostem ceny rośnie wielkość podaży, ceteris paribus, a wraz ze spadkiem ceny wielkość podaży maleje. Inaczej mówiąc - prawo podaży głosi, że wraz ze wzrostem (spadkiem) ceny dobra, rośnie (spada) ilość dostarczonych przez producentów dóbr i usług (rośnie wielkość podaży), przy założeniu ceteris paribus.

DETERMINANTY PODAŻY (czynniki pozacenowe):

1. ceny czynników produkcji

2. poziom technologii i technika

3. podatki i subsydia

4. przewidywania cen relatywnych

5. liczba przedsiębiorstw w gałęzi

6. lokalizacja produkcji

Analiza determinantów podaży

1. ceny czynników produkcji (ceny siły roboczej - płace, opłaty za energię, czynsze, ceny surowców) - wzrost ich powoduje zwiększenie kosztów produkcji a w rezultacie spadek podaży; od tych cen zależy poziom kosztów. Im ceny wyższe, tym koszt wytworzenia produktu wyższy i odwrotnie.

2. nowa technologia związana jest z postępem technicznym, zmniejsza koszty a w rezultacie powoduje wzrost podaży (dzięki technice i technologii firma może mieć większą wydajność, co powoduje, że koszty wytworzenia są mniejsze; technologia powoduje wzrost wydajności i może zmniejszyć ilość materiałów)

3. Niektóre podatki (VAT, akcyza) są traktowane przez producenta jako dodatkowy koszt wytworzenia produktu, powoduje to spadek podaży;

Subsydia (dotacje) traktowane są jako element zmniejszający koszty, który powoduje wzrost podaży. (Działalność państwa odgrywa tu dużą rolę; przez politykę dotacji i politykę podatkową państwo wpływa na kształtowanie sie podaży)

4. przewidywane ceny relatywne mogą wpływać na obecne decyzje producentów o ilościach oferowanych przez nich produktów, np. rolnicy przewidują, że ceny zboża będą wyższe, więc magazynują je i w ten sposób nie dostarczają na rynek a to powoduje spadek podaży (czyli mniej tej ilości dóbr)

5. wzrost liczby przedsiębiorstw w gałęzi zwiększa ilość oferowanych produktów, w rezultacie zwiększa podaż

Różnica między spadkiem podaży a spadkiem wielkości podaży - wielkość podaży zmienia się przez spadek ceny, a podaż zmniejsza się przez działanie czynników zewnętrznych (determinanty)

Funkcja zależności podaży od czynników ją determinujących

Q_SA = f (P_A, P₁ .... P_n, Te, X)

Q_SA - ilość podaży dobra A

P_{A -} cena dobra A

P₁ .... P_n - ceny czynników wytwórczych

Te - poziom technologii

X - wszystkie inne czynniki, w tym działalność państwa i zdarzenia losowe

Prawo Engla „W miarę wzrostu dochodów udział wydatków na żywność w wydatkach ogółem się zmniejsza”
prawo to formułuje zależność pomiędzy wzrostem dochodów gospodarstw domowych (lub społeczeństw) a zmianami udziału w nich wydatków na żywność. Stwierdza ono, że w średnio zamożnych gospodarstwach domowych (społeczeństwach) wraz ze wzrostem dochodów udział wydatków na żywność maleje.
Oznacza to więc, że z przyrostu dochodu na żywność wydaje się mniej niż na zakup innych dóbr i usług oraz na oszczędności, zatem wydatki na żywność rosną wolniej niż pozostałe wydatki i oszczędności łącznie. Prawo Engla nie odnosi się do gospodarstw domowych (społeczeństw) biednych i bogatych.
W tych pierwszych wzrostowi dochodów towarzyszy wzrost udziału wydatków na żywność - przyrost dochodów wydatkowany jest przede wszystkim na poprawę stopnia zaspokojenia potrzeb żywnościowych, zatem rosną one szybciej niż pozostałe wydatki.
W gospodarstwach domowych (społeczeństwach) bogatych wydatki na żywność, wobec wysokiego stopnia zaspokojenia tych potrzeb, nie ulegają zmianie, a cały przyrost dochodu wydatkowany jest na inne dobra i usługi lub przeznaczany na oszczędności - udział wydatków na żywność w dochodach maleje.

Elastyczność dochodowa popytu

Dobra luksusowe - takie dobra, na które popyt rośnie szybciej niż liniowo w stosunku do wzrostu dochodów. W przypadku spadku dochodów spadek popytu jest procentowo większy. Innymi słowy, na te dobra większą część swoich dochodów przeznaczają statystycznie ludzie bogatsi.

Dobra normalne to w ekonomii wszystkie dobra, na które popyt rośnie pod wpływem wzrostu dochodów nabywców.

Cena

Wyróżnia się następujące funkcje ceny:

• Informacyjno-bodźcowa - parametru, który pozwala określić wielkość przychodów ze sprzedaży, a także parametru pobudzającego do określonego działania. Nabywcę ceny informują o ile zmniejszą się jego zasoby pieniężne, jeśli dokona on zakupu. Sprzedającego ceny informują o ile zwiększy się jego przychód, jeśli dokona on sprzedaży.

• Redystrybucyjna (wtórny podział, rozdział). Ceny są narzędziem podziału dóbr i usług, oraz przesuwania dochodów od jednych grup społecznych do innych i do budżetu państwa. Państwo również może dokonywać redystrybucji dochodów przy pomocy cen - różnicując obciążenie cen podatkami, ustalając ceny minimalne / maksymalne czy dotując pewne gałęzie gospodarki.

• Stymulacyjna - narzędzie oddziaływania na dostawców i odbiorców - im wyższy jest poziom cen, tym większa jest opłacalność produkcji. Stymuluje to producentów do zwiększania rozmiarów produkcji. Niższy poziom cen zniechęca producentów i powoduje ograniczenia produkcji. Wyższy poziom cen może skłaniać producentów do zwiększenia produkcji a nawet podnoszenia wartości użytkowej wyrobów (jakość, estetyka, funkcjonalność). Zazwyczaj wyższy poziom cen skłania konsumentów do ograniczenia spożycia a niższy stymuluje wzrost spożycia.

Cena - ilość pewnego dobra (najczęściej pieniądza), za przyjęcie której sprzedający jest gotów zrzec się swoich praw do danego dobra, lub też kupujący jest gotów ją kupić, aby do tego dobra nabyć prawa.

Cena równowagi rynkowej - cena, przy której występuje zrównoważenie popytu (D) i podaży (S).

Cena administrowana - cena odgórnie regulowana w sposób bezpośredni lub pośredni. Zazwyczaj ustalana jest przez administrację państwową, ale w przypadku sprzedaży markowej stosowana jest również przez producentów lub pośrednie ogniwa sprzedaży oznakowujące sprzedawane wyroby własną marką handlową.

Mechanizm rynkowy - proces obejmujący żywiołowe działania podmiotów na rynku, w wyniku którego dochodzi do ustalenia równowagi rynkowej, a więc samoczynnego dostosowania wielkości popytu (D) i podaży (S), poprzez odpowiednie ustalenie ceny równowagi (P).

W ujęciu procesowym, mechanizm rynkowy jest grą popytu i podaży, która prowadzi do obiektywnej wyceny poszczególnych towarów i zrównoważenia rynku, czyli zrównania się oferowanej ilości towaru z ilością pożądaną.

Jeżeli popyt na jakieś dobro przewyższa podaż, wówczas nabywcy są skłonni płacić za nie więcej. Gdy przejawiają tę skłonność na rynku, cena tego dobra rośnie. Wzrost ceny skłania natomiast producentów do zwiększenia jego produkcji, co doprowadzi w końcu do zrównania podaży z popytem.

Jeżeli w sytuacji równowagi rynkowej wystąpią okoliczności, których skutkiem będzie ograniczenie popytu na dane dobro (np. zmiana gustów konsumentów), wówczas nie wszystkie produkowane towary znajdą nabywców. Skłoni to część producentów do zmniejszenia produkcji i obniżenia ceny, celem zachęcenia części konsumentów do zakupu większych ilości towarów. Efektem będzie ustalenie się równowagi rynkowej przy niższym poziome produkcji i niższej cenie.

---